BIO

Urodzony 16 grudnia 1910 w Warszawie; syn Mieczysława Kowalewskiego, ślusarza, i Tekli z Mosserewiczów, krawcowej. Uczęszczał do I Gimnazjum im. gen. J. Sowińskiego w Warszawie. Od 1928 studiował polonistykę na Uniwersytecie Warszawskim; w lutym 1935 uzyskał absolutorium. W czasie studiów należał do Akademickiego Stowarzyszenia Wolnomyślicieli, działał w Związku Polskiej Młodzieży Demokratycznej (był członkiem Wydziału Wykonawczego) i redagował pismo tej organizacji „Życie Akademickie” (1930-32, zastępca redaktora, potem redaktor); debiutował tu artykułem O rzeczowość i pracę (1930 nr 4). Od 1932 rozwijał aktywną działalność polityczną w Związku Młodzieży Socjalistycznej „Życie” i był związany z Komunistycznym Związkiem Młodzieży Polskiej, a potem z Komunistyczną Partią Polski. Skierowany przez partię, redagował w Poznaniu komunistyczny „Dwutygodnik Ilustrowany” (1934). Po zamknięciu pisma z powodu licznych konfiskat, powrócił do Warszawy i pracował przez krótki czas w organie Związku Związków Zawodowych pt. „Front Robotniczy”, potem jako korektor w wydawnictwach Domu Prasy, a od 1936 w redakcji dziennika „Dobry Wieczór – Kurier Czerwony” jako reporter krajowy (tu w 1937 cykl reportaży z Niemiec oraz felietony humorystyczne podpisane Jan Orzech). W 1937 ożenił się z Reginą Orzech, studentką Państwowego Instytutu Sztuki Teatralnej (po wojnie reżyserem w Teatrze dla Dzieci i Młodzieży „Syrena” w Londynie). Na początku 1939 był sekretarzem redakcji „Głosu Powszechnego”. Po wybuchu II wojny światowej udał się do Lublina, a następnie do Lwowa, gdzie po zajęciu miasta przez Związek Socjalistycznych Republik Radzieckich podjął pracę w redakcji „Czerwonego Sztandaru”. Aresztowany w styczniu 1940, trzymany był przez pół roku w więzieniu na Zamarstynowie, następnie został przewieziony do więzienia w Gorodni pod Czernihowem. Skazany na osiem lat obozu pracy, przebywał od maja 1941 w sowchozie Kedrowy Szor na północnym Uralu. Po zawarciu układu Sikorski-Majski dotarł do Armii Polskiej w Kermine w Uzbekistanie, skąd ciężko chory został przewieziony do Krasnowodzka, a następnie w 1942 ewakuowany statkiem do Pahlewi w Iranie. Brał udział (jako szeregowy) w kampanii włoskiej 2. Korpusu i został odznaczony za udział w walkach pod Monte Cassino. Po wojnie, przeniesiony z Włoch do Anglii, został skierowany do Polskiego Korpusu Przysposobienia i Rozmieszczenia (Polish Resettlement Corps). W 1946 zamieszkał w Londynie, gdzie do 1953 zarabiał na utrzymanie pracą fizyczną w fabrykach i kuchniach. Równocześnie zaczął uprawiać twórczość literacką, publikując opowiadania, artykuły i recenzje w wydawanych w Londynie czasopismach: „Wiadomości” (od 1946, tu m.in. pierwsze opowiadanie pt. Zupak, 1947 nr 44), „Orzeł Biały” (od 1946), „Życie” (1950-52), oraz w paryskiej „Kulturze” (od 1949). Za twórczość nowelistyczną otrzymał w 1950 nagrodę Polskich Oddziałów Wartowniczych przy Armii Amerykańskiej w Europie. W 1953-54 pracował w sekcji polskiej Głosu Ameryki w Monachium. W 1955 w konkursie Radia Wolna Europa otrzymał II nagrodę za słuchowisko Sprawa Anny. W 1956-59 pracował jako redaktor w piśmie „Ostatnie Wiadomości”, wydawanym w Mannheim przez Fundusz Społeczny Oddziałów Wartowniczych. W 1959-60 redagował dodatek do „Dziennika Polskiego i Dziennika Żołnierza” w Londynie pt. „Tydzień Polski”; z pismem tym współpracował stale w latach następnych, publikując liczne wywiady, recenzje i artykuły. W 1960-80 pracował fizycznie w firmie wysyłkowej Tazab. W 1984-86 był redaktorem miesięcznika „Orzeł Biały”. W 1986 został członkiem Związku Pisarzy Polskich na Obczyźnie. Odznaczony przez rząd emigracyjny w Londynie Złotym Krzyżem Zasługi (1972). Zmarł 5 stycznia 1996 w Londynie.

Twórczość

1. Terror w Polsce. Powst. Włochy 1945.

Broszura napisana na zlecenie płk. W. Bąkiewicza, szefa Oddziału Informacji 2. Korpusu; skład rozsypano po przyjeździe J. Kowalewskiego do Wielkiej Brytanii (informacja: K. Zamorski: Janusz. „Archiwum Emigracji1998 nr 1).

2. [Komintern]. Powst. Londyn ok. 1947.

Opracowanie monograficzne (niewydane), przerabiane następnie przez J. Kowalewskiego dla amerykańskiego czytelnika (informacja jak w poz. A).

3. O człowieku, który szukał prawdy. Obyczajowa powieść współczesna. Ostatnie Wiadomości”, Mannheim 1952 nr 102-149, 1953 nr 1-3.

4. Choroba wieku. [Powieść]. Ostatnie Wiadomości”, Mannheim 1953 nr 109-153, 1954 nr 1-13.

5. O żołnierzu ciułaczu. [Opowiadania]. Londyn: Orbis, Księgarnia Polska 1955, 234 s.

Nagrody

Nagroda czytelników „Wiadomości” w 1968.

Zawartość

I. Wojskowe: O żołnierzu ciułaczu; A gdzie jest Maciuś Szary?; Wojna z szefem; Zupak; Małe dramaty i wielki wstrząs; Szóste przykazanie – nie cudzołóż. – II. Emigracyjne: Tragarz John; Maharadża; Twardy chleb; Katarzyna; Bodaj-eś ludzkie brudy sprzątał; Pies i człowiek; Śmierć tragarza Johna. – III. Warszawskie: Teatr Palucha Potrzebińskiego; Klapka; Trzy siostry; Wiktor; Za Żelazną Bramą; Wojna żydowska braci Gruszkowskich. – Pierwodruk w „Wiadomościach” (Londyn), „Kulturze” (Paryż), „Ostatnich Wiadomościach” (Mannheim).

6. Wszystko nie tak. [Powieść]. Ostatnie Wiadomości”, Mannheim 1955 nr 111-139, 1956 nr 1-34.

7. Zjednoczenie – to Skarb. Skarb – to zjednoczenie. W pięciolecie powstania Skarbu Narodowego i w pierwszą rocznicę podpisania Aktu Zjednoczenia. Londyn: Główna Komisja Skarbu Narodowego 1955, 15 s.

8. Amerykański spadek. [Powieść]. Dziennik Polski i Dziennik Żołnierza”, Londyn 1964 nr 155-310.

9. Miłość i hazard. Humoreski – eroteski. Londyn: Polska Fundacja Kulturalna 1964, 158 s.

Pierwodruk w londyńskich „Wiadomościach”.

Zawartość

Miłość i hazard; Maciuś Farys; Dzieje Narcyza; Jak nam Mary na świat przyszła; Karny element; W wojskowym areszcie; Ballada rodzinna; Na pomniczek dla stryja; Martwa natura; Zwycięstwo Justysi.

10. Wierni i niewierni. (Powieść współczesna). Dziennik Polski i Dziennik Żołnierza”, Londyn 1966 nr 91-245.

11. Czy Ewa żyje? (Powieść współczesna – z dreszczem życia emigracji). „Dziennik Polski i Dziennik Żołnierza”, Londyn 1968 nr 150-266.

12. Michał i Krystyna. [Cykl opowiadań]. Wiadomości”, Londyn 1968 nr 6, 10, 20, 31, 43, 1969 nr 4, ll, 1973 nr 24.

Opowiadania: Dzieje jednej jedności; Hochsztapler; Żałobna wdowa; Pierwszy chrześcijanin; Kumotry; Alicja; Pij bracie, pij; Pozytywista czyli: „Koryto ergo sum”.

13. Siódme: małżeństwo. Powieść. Dziennik Polski i Dziennik Żołnierza”, Londyn 1969 nr 227-311, 1970 nr 2-44.

14. Droga powrotna. (Wspomnienia). Londyn: Polska Fundacja Kulturalna 1974, 196 s.

Rozdziały: Grzeszna bezgrzeszność; Dziedzictwo, środowisko, epoka; Pierwsze bezpośrednie kontakty z komunizmem i komunistami; Uniwersytet. Filozofia i polityka; Antysemityzm. Komunizm; Towarzysz Marek – Marian Spychalski; Ze Spychalskim w Poznaniu – „Dwutygodnik Ilustrowany”; Warszawa „Fołksfrontu” i „Czerwonej Prasy”. Wojna; „Czerwony Sztandar”. Więzienia. Łagry. Wojsko.

Nagrody

Nagroda Kiermaszu Książki Polskiej w Szwajcarii w 1974.

15. Penrhos. Soplicowo w Walii. Wprowadzenie: S. Soboniewski. Londyn: Polskie Towarzystwo Mieszkaniowe 1975, 72 s.

Wyd. w 25-lecie zorganizowania Polskiego Osiedla w Penrhos.

16. Jak to na wojence ładnie, czyli „Emigracja. [Powieść]. Powst. Londyn 1978. Druk fragmentów pt. Pajacyk. „Dziennik Polski i Dziennik Żołnierza”, Londyn 1978 nr 60-67.

Druk przerwano ze względów politycznych (informacja: Niedobre obyczaje. „Kultura”, Paryż 1978 nr 6).
Pierwotny tytuł całości: Jak to na wojence ładnie, czyli Żywot człowieka niepoczciwego (informacja: J. Kowalewski. „Pamiętnik Literacki”, Londyn 1978).

Przekłady

1. W. Tarsis: Sala nr 7. [Powieść]. Dziennik Polski i Dziennik Żołnierza”, Londyn 1965 nr 146-214.

Prace redakcyjne

1. Ideologia sowieckiego komunizmu. Oprac.: J. Kowalewski. Londyn: Wydawnictwo Szkoły Nauk Politycznych i Społecznych 1957, 15 s., powielone. Pogadanki Ogólnokształcące dla Oddziałów Wartowniczych.
2. Kolektywne kierownictwo” w Rosji Sowieckiej. Oprac.: J. Kowalewski. Londyn: Wydawnictwo Szkoły Nauk Politycznych i Społecznych 1957, 11 s. powielone. Pogadanki Ogólnokształcące dla Oddziałów Wartowniczych.
3. Katalog wydawnictw Polskiej Fundacji Kulturalnej. Red.: J. Kowalewski. [Londyn:] 1970, 48 s.
Wyd. z okazji Kongresu Współczesnej Nauki i Kultury Polskiej w Londynie 9-12 1970.

Omówienia i recenzje

Ankieta dla IBL PAN 1967.

Wywiady

• [Rozm.] J.G. Görlich. Deutsche Tagepost”, [RFN] 1970 nr z 17/18 IV.
• „Dziennik Polski i Dziennik Żołnierza”, Londyn dod. „Tydzień Polski1973 nr 39.

Słowniki i bibliografie

Słownik współczesnych pisarzy polskich. Seria 2. T. 1. Warszawa 1977 (J. Czachowska).
[J. Zieliński] J. Kowalski: Leksykon polskiej literatury emigracyjnej. Lublin* 1989, wyd. 2 1990.
Z.R. Wilkiewicz: Polnische Exilliteratur 1945-1980. Köln, Wien 1991.

Ogólne

Artykuły

M.A. Supruniuk: Dwakroć przeklęty, dwakroć odepchnięty. (O biografii Janusza Kowalewskiego). Fraza 1997 nr 1.
K. Zamorski: Janusz. Archiwum Emigracji 1998 nr 1.

O żołnierzu ciułaczu

[J. Bielatowicz] J.B.Życie”, Londyn 1955 nr 36, przedruk w tegoż: Literatura na emigracji. Londyn 1970.
Z. Nowakowski. „Dziennik Polski i Dziennik Żołnierza”, Londyn 1955 nr 178.
H. Żurkowska: Opowiadania o żołnierzu ciułaczu. Wiadomości”, Londyn 1955 nr 31.
[M. Chmielowiec] M. Sambor: Pierwsza książka Kowalewskiego. Kultura”, Paryż 1956 nr 1.
W. Jaworski: W szerszym kontekście. Spóźnione uwagi o książce Janusza Kowalewskiego. Wiadomości”, Londyn 1972 nr 30.

Miłość i hazard

Cz. Jeśman. „Dziennik Polski i Dziennik Żołnierza”, Londyn 1964 nr 93.
M.K. Pawlikowski: Na marginesie „Miłości i hazardu. Wiadomości”, Londyn 1964 nr 35.

Droga powrotna

W. Jaworski: In partibus infidelium. Wiadomości”, Londyn 1975 nr 17.
F. Istner. „Kultura”, Paryż 1976 nr 1/2.