KOSMOWSKA Irena

Urodzona 29 grudnia 1879 Warszawie; córka Wiktoryna Kosmowskiego, lekarza, oraz Ireny Wandy z Kozłowskich, publicystki, działaczki społeczno-oświatowej. Ukończyła tajną pensję Zuzanny Morawskiej w Warszawie, a następnie szkołę gospodarczą dla córek ziemiańskich prowadzoną przez Jadwigę z Działyńskich Zamoyską w Kuźnicach pod Zakopanem. W 1905-08 studiowała (z przerwami) jako wolna słuchaczka historię i literaturę na Uniwersytecie Lwowskim. Od 1907 uczyła w szkole dla ochroniarek Mariadwinek we Włochach pod Warszawą oraz na tajnej pensji W. Warnkówny. W 1908-15 była stałym współpracownikiem tygodnika „Zaranie”, prowadziła dział kulturalno-oświatowy oraz pełniła funkcję sekretarza redakcji; w piśmie tym publikowała (też pod pseudonimem Jaśkowa z Lipnicy oraz anonimowo) artykuły publicystyczne, prace z zakresu krajoznawstwa oraz m.in. Gawędy. Redagowała dodatki dla młodzieży wiejskiej „Świt – Młodzi idą” (1911) oraz „Sprawy Szkolne” (od 1912). Działała aktywnie w Towarzystwie Kółek Rolniczych im. S. Staszica, pełniąc przez kilka lat funkcję sekretarki. W 1912/13 założyła w Krasieninie pod Lubartowem w Lubelskiem szkołę gospodarczą dla dziewcząt. Brała udział w organizowaniu ruchu niepodległościowego wśród ludowców. W czasie I wojny światowej działała w Polskiej Organizacji Wojskowej. W 1915 współpracowała przy wydawaniu tajnego pisemka „Już blisko”. W tymże roku została aresztowana przez policję carską i wywieziona do więzienia w Moskwie. Zwolniona za kaucją udała się do Petersburga, gdzie podjęła pracę w Komisji Oświatowej Polskiego Komitetu Pomocy Ofiarom Wojny. Była jednym z organizatorów i czynnym członkiem Polskiego Związku Ludowego. Po powrocie do Warszawy w 1918, przystąpiła do pracy w Polskim Stronnictwie Ludowym- „Wyzwolenie”; została członkiem Zarządu Głównego i redakcji tygodnika „Wyzwolenie”, w którym m.in. prowadziła dodatek „Sprawy Szkolne i Oświatowe”. W 1919-30 była przez trzy kadencje posłanką na Sejm z okręgu lubelskiego. Od 1921 reprezentowała Polskę w Międzynarodowej Unii Parlamentarnej. Po przewrocie majowym w 1926 ostro krytykowała na łamach prasy i w wystąpieniach publicznych rządy Józefa Piłsudskiego. Oskarżona o znieważenie władzy została w 1930 aresztowana i skazana na pół roku więzienia (wykonanie wyroku zostało uchylone przez prezydenta). Od 1931 należała do Rady Naczelnej Stronnictwa Ludowego i redakcji organu stronnictwa „Zielony Sztandar” (do 1939). Aktywnie uczestniczyła w pracach Towarzystwa Oświaty Demokratycznej Nowe Tory (od 1936 jako przewodnicząca). Współpracowała z czasopismami „Wici” i „Młoda Myśl Ludowa”. W czasie okupacji niemieckiej przebywała nadal w Warszawie i pracowała w Zarządzie Centralnym Powszechnego Zakładu Ubezpieczeń. Brała aktywny udział w działalności konspiracyjnej jako działaczka Ruchu Oporu Chłopskiego. Aresztowana przez gestapo w nocy z 18 na 19 lipca 1942 i osadzona na Pawiaku została następnie wywieziona do więzienia w Berlinie, skąd przeniesiono ją do obozu pracy w Mahlow pod Berlinem, a potem do szpitala w Wittenau. Po wyzwoleniu, zmarła z wyczerpania 21 sierpnia 1945 w Berlinie; w 1961 prochy przewieziono do Warszawy i pochowano na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach.