BIO

Urodzona 12 października 1888 w Warszawie; córka Szymona Cukiera, kupca, i Róży z Englów (z pochodzenia Węgierki). Od 1897 uczęszczała do IV żeńskiego gimnazjum rządowego w Warszawie. Brała udział w pracy kół samokształceniowych. W 1905 w czasie strajku szkolnego przerwała naukę; w tym okresie nawiązała kontakt z ruchem rewolucyjnym. Od 1906 była słuchaczką Kursów Pedagogicznych dla Kobiet, kierowanych przez Jana Miłkowskiego, od tegoż roku studiowała matematykę i chemię w Towarzystwie Kursów Naukowych. W 1906 została członkiem Socjaldemokracji Królestwa Polskiego i Litwy (SDKPiL); uczestniczyła w działalności kolportażowej, a potem w pracy propagandowej partii (używała pseudonimu Jaga). Ukończyła kursy handlowe dla kobiet. W 1908-09 studiowała chemię i filozofię ścisłą w Bernie i Zurychu, biorąc jednocześnie udział w emigracyjnych pracach SDKPiL. Przerwawszy studia z powodu trudnej sytuacji materialnej, powróciła do kraju. W 1909-10 była więziona w Warszawie i Łomży za działalność rewolucyjną. Następnie przebywała w Krakowie, gdzie kontynuowała działalność w SDKPiL, utrzymując się z korepetycji. W 1912 wyszła za mąż za nauczyciela, kolegę partyjnego. Po rozstaniu w 1914 z mężem przeniosła się do Warszawy. W czasie I wojny światowej pracowała jako nauczycielka prywatna i biuralistka. Po zakończeniu wojny kontynuowała pracę pedagogiczną; w 1918-20 pracowała jako nauczycielka języka i literatury polskiej w gimnazjum w Chełmie Lubelskim, w 1920/21 w Tomaszowie Mazowieckim. Od 1918 była członkiem Komunistycznej Partii Robotniczej Polski (potem Komunistyczna Partia Polski, KPP) i współpracowała z jej pismami. Działała w Uniwersytecie Ludowym (1922-24), w Stowarzyszeniu Wolnomyślicieli Polskich (1925-27) i w nauczycielskich związkach zawodowych. Należała do Międzynarodowej Organizacji Pomocy Rewolucjonistom. W 1921 była korespondentką handlową w Gdańsku. Następnie wróciła do Warszawy, gdzie uczyła w szkołach: w gimnazjum Felicji Buki (1922-27), w Seminarium Ochroniarskim Żydowskiego Stowarzyszenia Oświatowo-Kulturalnego „Tarbut” w Polsce (1926-29) i na Kursach Nauczycielskich przy Gminie Żydowskiej (wykłady z metodyki nauczania w 1928-31). Zajmowała się od 1922 przekładami z języka niemieckiego (od 1936 podpisana też Kierczyńska), a w 1924 debiutowała tomikiem wierszy pt. Amulety. Od 1927 studiowała polonistykę na kursach dla nauczycieli, zorganizowanych na Uniwersytecie Warszawskim (UW); w 1930 uzyskała magisterium. W 1931 odebrano jej prawo nauczania w szkołach w związku z jej działalnością polityczną. Uczyła prywatnie oraz prowadziła komplety przedszkolne dla dzieci pracowników Przedstawicielstwa Handlowego Związku Socjalistycznych Republik Radzieckich (ZSRR). Publikowała artykuły i recenzje w pismach lewicowych związanych z KPP. Była współorganizatorką utworzonego w 1936 przy KPP koła krytyków-marksistów, działała także w Kole Polonistów na UW. Po wybuchu II wojny światowej przedostała się na tereny zajęte przez ZSRR. Przebywała początkowo w Białymstoku, gdzie po ukończeniu kursów dla nauczycieli uczyła w szkole średniej. Jesienią 1940 przeniosła się do Lwowa. Zatrudniona w Państwowym Wydawnictwie Mniejszości Narodowych ZSRR, pracowała m.in. w zespole redagującym Historię literatury polskiej. Współpracowała z dziennikiem „Czerwony Sztandar” (1940-41; podpisana m.in. Kierczyńska). Wygłaszała odczyty w Klubie Pisarzy. W związku z ofensywą niemiecką w czerwcu 1941 ewakuowała się w głąb ZSRR. Początkowo mieszkała u córki w Inzie (wówczas obwód kujbyszewski), od jesieni 1941 w Kujbyszewie (obecnie Samara). Podjęła pracę w polskiej rozgłośni radia ZSRR, przygotowując cykle audycji o literaturze polskiej. W październiku 1943 przyjechała do Moskwy, gdzie była zatrudniona najpierw w Komitecie do Spraw Dzieci Polskich, potem w Rozgłośni im. T. Kościuszki, a od połowy 1944 w redakcji polskiej Wydawnictwa Literatury w Językach Obcych; zajmowała się tam także pracą przekładową z literatury radzieckiej. Od 1943 była czynnym członkiem Związku Patriotów Polskich. W październiku 1944 została członkiem Polskiej Partii Robotniczej (później Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej, PZPR). W 1946 powróciła do kraju i zamieszkała w Warszawie. Rozwijała działalność krytycznoliteracką, współpracując m.in. z „Kuźnicą” (1947-49), „Lewym Torem” (1947), „Przyjaźnią” (w 1947-49 tłumaczenia z poezji rosyjskiej), „Rzeczpospolitą” (1947). W 1947-57 była kierowniczką działu kulturalnego tygodnika „Trybuna Wolności”, w którym zamieszczała także liczne recenzje, artykuły i przekłady z rosyjskiego. Od 1948 należała do Związku Zawodowego Literatów Polskich (od 1949 Związku Literatów Polskich, ZLP; w 1950-54 członek Zarządu Głównego) i Związku Zawodowego Dziennikarzy Rzeczypospolitej Polskiej (później Stowarzyszenia Dziennikarzy Polskich). W 1950-55 publikowała także w „Nowej Kulturze”. Współpracowała z redakcją literacką Polskiego Radia i Szkołą Partyjną przy Komitecie Centralnym PZPR, a także z Wydziałem Kultury i Oświaty Komitetu Centralnego Związków Zawodowych (później Centralnej Rady Związków Zawodowych). W 1951-55 uczestniczyła w pracach Sekcji Literatury Komitetu Nagród Państwowych. W 1950 otrzymała nagrodę ZLP w dziale krytyki literackiej, w 1955 Nagrodę Państwową II stopnia w dziedzinie literatury. W 1957 przeszła na emeryturę. Zajmowała się nadal krytyką literacką. Odznaczona za wybitne zasługi w dziedzinie literackiej krytyki marksistowskiej Orderem Sztandaru Pracy II klasy (1949) i I klasy (1954). Zmarła 4 lipca 1962 w Warszawie; pochowana tamże na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach.

Twórczość

1. Amulety. Wiersze. Warszawa: Nakład autora 1924, 39 s.

Wiersze podpisane: Melania Cukier.

2. Egotyki z lat wojny. [Wiersze]. Powst. 1939-1945. Wyd. z posłowiem A. Kamieńskiej. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy 1969, 45 s.

3. Spór o realizm. Szkice krytyczne. [Warszawa:] Państwowy Instytut Wydawniczy 1951, 193 s.

Artykuły powstałe w 1946-1950.

Zawartość

O „Ludziach stamtąd” [M. Dąbrowskiej]; „Mury Jerycha” [T. Brezy]; Spór o realizm. (Na marginesie „Dwóch teatrów” Szaniawskiego); „Popiół i diament” [J. Andrzejewskiego]; O „Medalionach” Nałkowskiej; Sztuka a rzeczywistość; Powieść o bohaterstwie pracy [J. Krymow: Statek Derbent]; Kształtowanie się oblicza literatury radzieckiej [do 1934]; W walce z kosmopolityzmem [dramat radziecki po II wojnie światowej]; Jedność kultury i polityki; Marksizm-leninizm a praca humanisty; O paru przesłankach realizmu socjalistycznego; Źródła natchnienia twórczego [dot. twórczości J. Andrzejewskiego]; Narodziny nowego bohatera [w powieści W. Ażajewa: Daleko od Moskwy]; O realizmie socjalistycznym.

4. O sprawach nieobojętnych. Szkice krytyczne. Przygotowanie do druku: O. Kierczyńska. Posłowie: R. Matuszewski. Warszawa: Czytelnik 1965, 466 s.

Zawartość

Zawiera z poz. : O „Ludziach stamtąd”; „Mury Jerycha”; Spór o realizm; Sztuka a rzeczywistość; O „Medalionach” Nałkowskiej; „Popiół i diament”; Powieść o bohaterstwie pracy; Kształtowanie się oblicza literatury radzieckiej, – nadto: „Rozdziobią nas kruki, wrony” w świetle listów Żeromskiego z 1892 roku; Historyczne źródła realizmu socjalistycznego w literaturze rosyjskiej XIX wieku; Rozmowa z krytykami; Nie wolno wulgaryzować; O schematyzmie; Głos w dyskusji na rozszerzonym plenum Zarządu Głównego Związku Literatów Polskich; Przez pryzmat świetnej epiki; Z zagadnień naszej współczesnej prozy; O literaturze – lepiej i ciekawiej; Czyżby filozofia kapitulanctwa w literaturze?; Paradoks a partyjność; „Dom kobiet” [Z. Nałkowskiej] na nowo odczytany; Refleksje polemiczne; O sprawach nieobojętnych. – Z teki pośmiertnej: Na tropie formy (I); Na tropie formy (II); Immanentne sprzeczności prozy opowiadającej i jej rozwój; Postać, jej wprowadzenie i charakterystyka; Struktura odcinków czasowej taśmy; Konstrukcje językowe – ich geneza i rola; Zasadnicze sprzeczności w prozie fabularnej i funkcja klasowa form wyrazu artystycznego; Sprawy formy i treści. – Z notatnika (1961-1962): Epika; Fikcja fabularna; Literatura niefiguratywna; Literatura kostiumowa; Tematyka współczesna; „Zaangażowanie”; „Eskapizm”; Egzystencjalizm; Literatura tzw. popularna; Autentyzm; Rodzaje literackie. (Opowiadanie. Reportaż); Uwagi o krytyce. (Rola krytyka. Elitaryzm literatury i krytyki. Krytyk a twórca. Język krytyki); „Góry nad Czarnym Morzem” [W. Macha]; „Imię własne” [J. Stryjkowskiego].

Przekłady

1. L. Frank: Człowiek jest dobry. [Opowiadania]. Przeł.: M. Kierczyńska, J. Kociełł. Warszawa: Spółdzielnia Księgarska „Książka 1923 [1922], 171 s.
M. Kierczyńska podpisana: Melania Zucker.
2. F. Engels: Anty-Dühring. Przewrót w nauce dokonany przez pana Eugeniusza Dühringa. Przeł.: I. Cukerman, J. Kociełł, M. Kierczyńska. Warszawa: Tom 1936, 149 s.
3. K.M. Simonow: Opowiadania. Moskwa: Wydawnictwo Literatury w Językach Obcych 1944.
Informacja M. Kierczyńskiej w ankiecie członkowskiej Związku Literatów Polskich z 1951.
4. W. Katajew: Samotny biały żagiel. [Powieść]. [B.m.:] Książka 1946, 231 s. Wyd. nast.: Warszawa: Książka 1948; wyd. 3 Warszawa: Książka i Wiedza 1949; tamże: wyd. 4 Warszawa 1949, wyd. 4 [!] 1950, wyd. 4 [!] 1952; ze wstępem M. Kierczyńskiej Warszawa: Iskry 1953, tamże: 1955, wyd. 8 1956, wyd. 9 z posłowiem A. Galisa 1962, toż wyd. 5 [!] 1966, wyd. 6 1968, wyd. 7 1970, wyd. 8 1973, wyd. 9 z przedmową A. Drawicza 1975, wyd. 10 z posłowiem A. Wołodźko 1978.
W 1946 przekład anonimowy; w wydaniu z 1948-50 przekład podpisany: Z.G.
5. I. Wasilenko: Moi młodzi przyjaciele. [Opowiadania dla młodzieży]. Moskwa: Wydawnictwo Literatury w Językach Obcych 1946, 118 s.
Przekład anonimowy.
6. W. Kawerin: Dwaj kapitanowie. T. 1-2. Moskwa: Wydawnictwo Literatury w Językach Obcych 1947, 438 + 355 s. Wyd. nast.: Warszawa: Prasa Wojsk. 1949, tamże: wyd. 2 1950, wyd. 2 [!] 1950; wyd. 3 Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej 1954, tamże: wyd. 4 1956, wyd. 5 1960, wyd. 6 1965, wyd. 8 [!] 1967.
Przekłady z 1947 i 1949 anonimowe.
7. J. Krymow: Statek „Derbent. [Powieść]. Warszawa: Książka 1948, 298 s. Wyd. nast.: wyd. 2 Warszawa: Książka i Wiedza 1949, tamże: wyd. 3 1949, wyd. 1950; Warszawa: Nasza Księgarnia 1953.
8. B. Mejłach: Dyskusja filozoficzna a zagadnienia estetyki. Warszawa: Współpraca 1949, 30 s.
9. J. Plechanow: O literaturze i sztuce. Tłumaczenie: S. Brucz, J. Ludawska, M. Kierczyńska. Warszawa: Książka i Wiedza 1950, 282 s. Wyd. 2 tamże 1956.
Tu w przekładzie M. Kierczyńskiej: Sztuka a życie społeczne, s. 195-282.
10. W. Katajew: Chutor w stepie. [Powieść dla młodzieży]. Warszawa: Iskry 1957, 384 s.

Omówienia i recenzje

Ankieta dla IBL PAN 1957.

Inf. rodziny (O. Kierczyńska) 1964, 1967.

Słowniki i bibliografie

• "Rocznik Literacki 1962" wyd. 1964 (P. Grzegorczyk).
Polski słownik biograficzny. T. 11, cz.1-4. Wrocław; Kraków 1964-1965 (H. Wolpe).
Słownik współczesnych pisarzy polskich. T. 2. Warszawa 1964.
O. Kierczyńska: Archiwum Melanii Kierczyńskiej. Powst. 1981. Maszynopis w Pracowni Dokumentacji Literatury Współczesnej Instytutu Badań Literackich Polskiej Akademii Nauk.
O. Kierczyńska: Bibliografia twórczości i opracowań [1913-1981]. Powst. 1981. Maszynopis w Pracowni Dokumentacji Literatury Współczesnej Instytutu Badań Literackich Polskiej Akademii Nauk.
O. Kierczyńska: Melania Kierczyńska. Życie działalność, twórczość. Powst. 1981. Maszynopis w Pracowni Dokumentacji Literatury Współczesnej Instytutu Badań Literackich Polskiej Akademii Nauk.
Słownik biograficzny działaczy polskiego ruchu robotniczego. T. 3 Warszawa: Muzeum Niepodległości 1992 (Ż. Kormanowa).
Literatura polska XX wieku. Przewodnik encyklopedyczny. T. 1 Warszawa 2000 (B. Faron).

Ogólne

Książki

Zapisane w pamięci. O Melanii Kierczyńskiej – wspomnienia i szkice. Wybór i oprac.: O. Kierczyńska. Wstęp: W. Sadkowski. Warszawa: Czytelnik 1981, 354 s. [zawiera: Ż. Kormanowa: Melania Kierczyńska (1888-1962). Z dziejów intelektualnej lewicy komunistycznej. – Wspomnienia autorów: I. Merżan, L. Chajn, D. Barzach, M. Sokorska, Z. Libera, W. Billig, H. Werner, I. Kowalska, G. Pauszer-Klonowska, J.M. Gisges, J. Broniewska, S. Cieślikowska, J. Kowalczyk, H. Bocheńska, L. Lewin, B. Beatus, H. Rudnicka, O. Kierczyńska, L. Woźnicka, W. Leopold. – Szkice [pierwodruk 1964-78 oznaczone gwiazdką *, nadto:] A. Kamieńska: Egotyki z lat wojny; O. Kierczyńska: Wiersze; Z. Stoberski: Kiedy wspominam Melanię Kierczyńską.; K. Koźniewski: Cień życiorysu do spr. tu także Z ineditów].

Artykuły

R. Matuszewski: *Dorobek krytyczny Melanii Kierczyńskiej. „Przegląd Humanistyczny1964 nr 1.
S. Żółkiewski: *Pozbierać, unieruchomić, zrozumieć. „Polityka1975 nr 35.
J. Dziarnowska: *Melania Kierczyńska. „Miesięcznik Literacki1977 nr 11.
W. Sokorski: *Melanii Kierczyńskiej spór o realizm. W tegoż: Ludzie i sprawy. Warszawa 1977.
R. Szydłowski: *Sowa o gorącym sercu. „Literatura1977 nr 26.
H. Markiewicz: *Sporu o realizm ciąg dalszy. „Polityka1978 nr 27.
S. Zabierowski: Melania Kierczyńska – krytyk socrealistyczny. W: Realizm socjalistyczny w Polsce. Katowice 2001.

Egotyki z lat wojny

J. Kapuścik: *Intymne zapiski krytyka-ideologa. „Poezja1971 nr 4.

Spór o realizm

E. Korzeniewska. „Pamiętnik Literacki1951 t. 42 z. 3/4.
Z. Greń: Krytyka na przełomie. „Życie Literackie1951 nr 23 [dot. też R. Matuszewski: Literatura na przełomie].
H. Kirchner: Na pierwszej linii krytyki. „Wieś1951 nr 48.
R. Zimand: O szkicach krytycznych Melanii Kierczyńskiej. „Nowa Kultura1951 nr 48.
J.Z. Jakubowski: Przykład twórczej krytyki. „Polonistyka1952 nr 1.

O sprawach nieobojętnych

T. Burek: Spór o współczesność. „Tygodnik Kulturalny1965 nr 30.
W. Sadkowski: *Niedokończony testament. „Tryb Ludu1965 nr 113.
Z. Żabicki: *Dokument modelowy. „Nowe Książki1965 nr 15.
Z. Żabicki: Przyczynek do dziejów pewnego modelu krytyki. „Kultura i Społeczeństwo1965 nr 4.
B. Gradzik. „Pamiętnik Literacki1967 nr 4.