BIO

Urodzona 21 maja 1927 w Żyrardowie w rodzinie nauczycielskiej; córka Michała Kapełusia i Jadwigi z Rucińskich. W czasie okupacji niemieckiej przebywała nadal w Żyrardowie i uczyła się na tajnych kompletach gimnazjalnych. Po wojnie studiowała polonistykę na Uniwersytecie Warszawskim (UW), w 1950 uzyskała magisterium. Jednocześnie od 1948 była bibliotekarką w Bibliotece Głównej Towarzystwa Naukowego Warszawskiego. Od września 1951 pracowała jako asystent w Bibliotece Narodowej, od 1954 w Zakładzie Starych Druków, pod kierunkiem prof. Alodii Kaweckiej-Gryczowej. Uczestniczyła w pracach nad zbiorem podobizn zasobu drukarskiego tłoczni polskich Polonia typographica saeculi sedecimi. Około 1956 zaczęła zajmować się folklorystyką, biorąc udział w przygotowaniu publikacji zbiorowej Ludowość u Mickiewicza. Debiutowała w 1957 recenzją antologii Bajki Warmii i Mazur, ogłoszoną w miesięczniku „Literatura Ludowa” (nr 2); z pismem tym współpracowała w latach następnych, publikując studia, artykuły i liczne recenzje. W 1962 uzyskała doktorat na UW na podstawie pracy Stanisław z Bochnie, Kleryka Królewski (promotor prof. Julian Krzyżanowski). W lipcu 1963 została zatrudniona w Pracowni Literatury Ludowej Instytutu Badań Literackich Polskiej Akademii Nauk (IBL PAN) na stanowisku adiunkta. Kontynuowała badania nad bajkoznawstwem, historią kultury ludowej, uczestniczyła w pracach nad Słownikiem folkloru polskiego. Należała do komitetu redakcyjnego Dzieł Józefa Ignacego Kraszewskiego wydawanych przez Ludową Spółdzielnię Wydawniczą. W październiku 1967 została kierownikiem Zakładu Literatury Ludowej IBL (od 1971 Pracownia Badań Literatury Ludowej). W 1969 weszła w skład komitetu redakcyjnego serii Książka w Dawnej Kulturze Polskiej. W 1970-83 prowadziła zajęcia z folklorystyki na Wydziale Etnografii UW. Od 1979 współpracowała z „Rocznikiem Literackim” (w dziale Literatura ludowa). W 1981 została członkiem Komitetu Nauk Etnologicznych PAN. Habilitowała się w 1983 na podstawie rozprawy Badania folklorystyczne w warszawskim i lwowskim środowisku naukowym w drugiej połowie XIX wieku. Jako członek komitetu redakcyjnego edycji Dzieł wszystkich Oskara Kolberga, przygotowywanej przez Polskie Towarzystwo Ludoznawcze pod opieką naukową PAN, w 1984 dostała nagrodę zespołową im. Z. Glogera I stopnia. W 1984-90 współpracowała z Zentralinstitut für Geschichte Wissenschaftsbereich Kulturgeschichte w Berlinie przy wydawaniu serii Volksmärchen. Eine internationale Reiche. W 1994 otrzymała tytuł profesora nadzwyczajnego. Zmarła 8 września 1999 w Żyrardowie; pochowana na tamtejszym cmentarzu.

Twórczość

1. Bibliografia roczników „Reformacja w Polsce” 1921-1956. [Współautor:] M. Bokszczanin. Odrodzenie i Reformacja w Polsce 1958 t. 3 s. 217-287.

2. Stanisław z Bochnie, Kleryka Królewski. Wrocław: Wydawnictwo Ossolineum 1964, 183 s. Instytut Badań Literackich Polskiej Akademii Nauk.

Nagrody

Nagroda im. A. Brücknera Wydziału I Nauk Społecznych Polskiej Akademii Nauk w 1965.

3. Folklor w „Trylogii” Sienkiewicza. Warszawa: Instytut Badań Literackich Polskiej Akademii Nauk 1966, 19 s., powielone. Przedruk w: Henryk Sienkiewicz. Twórczość i recepcja światowa. Kraków 1968.

Referat na sesji: Henryk Sienkiewicz. Twórczość i recepcja światowa. Sesja naukowa Instytutu Badań Literackich Polskiej Akademii Nauk, Warszawa 17-19 XI 1966 r.

4. Jan Karłowicz (1836-1903); „Wisła” (Warszawa 1887-1905); „Lud” – organ Towarzystwa Ludoznawczego we Lwowie (1985-1918); Folklor obcy w badaniach Polaków. W: Dzieje folklorystyki polskiej 1864-1918. Warszawa 1982 s. 227-390; 590-604.

5. O turze złotorogim. Szkice kolędowe. Warszawa: Wydawnictwo IBL 1991, 138 s.

Zawartość

Słowo wstępne. – Kolęda o turze złotorogim; Wokół „Ludycji wieśnych”; Kolędy ze zbioru księdza Siarkowskiego; Kolędy bieszczadzkie w dawnych zapisach Polaków; „Jasna kolęda” i „duchowie czarni”; Uwagi o poetyce kolędowej; Kolędy i ich kulturowe podglebie.

Artykuły w czasopismach i książkach zbiorowych, m.in.

Turecka bajka o derwiszach w literaturze staropolskiej. Literatura Ludowa 1957 nr 3 s. 15-22, przekł. niemiecki: „Fabula”, Berlin 1964 t. 6 nr 3 s. 253-257.
Ballady i romanse. [Współautorka:] W. Humięcka. W: Ludowość u Mickiewicza. Warszawa 1958 s. 131-176.
Cantio de Hungaria occupata. Pamiętnik Literacki 1960 z. 4 s. 411-434.
Senniki staropolskie. (Z dziejów literatury popularnej XVI-XVIII wieku). W: Studia z dawnej literatury czeskiej, słowackiej i polskiej. Warszawa 1963 s. 295-306.
Jeszcze o pierwszej drukowanej książce polskiej [„Historia umęczenia Pana naszego Jezusa Krysta” z 1513 r.]. Rocznik Biblioteki Narodowej 1965 s. 243-257.
Zbiór bajek i podań Józefa Lompy. W: Bajki i podania. Teksty folklorystyczne. Ze zbiorów Józefa Lompy. T. 1. Wrocław 1965 s. 11-37.
Oksfordzki fragment „Sowiźrzała. Rocznik Biblioteki Narodowej 1968 s. 167-179.
Sowiźrzał” w polskiej tradycji ludowej. W: Literatura, komparatystyka, folklor. T. 2. Warszawa 1968 s. 853-869.
Z dziejów bajki ludowej w dawnej Polsce. W: Bajka ludowa w dawnej Polsce. Warszawa 1968 s. 2-28.
Dwór Jana Zygmunta Zapolyi w epigramatach J. Gruszczyńskiego. W: Studia z dziejów polsko-węgierskich stosunków literackich i kulturalnych. Wrocław 1969 s. 107-120, przekł. węgierski: [Przeł.] T. Zsembery. W: Tanulmányok a lengyel-magyar irodalmi kapcsolatok köréböl. Budapest 1969.
Modlnicki raptularz Antoniny Konopczanki. W: W świetle pieśni i bajki. Studia folklorystyczne. Wrocław 1969 s. 179-195.
Romantyzm i folklor. W: Problemy polskiego romantyzmu. Seria 1. Wrocław 1971 s. 303-328.
Pamięć konfederacji barskiej w polskiej pieśni ludowej. W: Przemiany tradycji barskiej. Kraków 1972 s. 213-224.
O wydawaniu tekstów ludowych w Polsce. W: Z zagadnień twórczości ludowej. Wrocław 1973 s. 333-350.
Romantyczny lirnik. (O informatorach ludowych w czasach romantyzmu). W: Ludowość dawniej i dziś. Wrocław 1973 s. 7-22.
Dzieje katalogu bajek polskich Juliana Krzyżanowskiego. Literatura Ludowa 1977 nr 3 s. 42-57.
J. Karłowicz en tant que folkloriste. (Au origines de la science polonaise moderne du folklore). [Przeł.] Y. Lamy. „Literary Studies in Poland”, Wrocław t. 8: 1981 s. 79-92.
Ludowość w twórczości Kochanowskiego. (Sobótka). W: Jan Kochanowski i epoka renesansu. Warszawa 1984 s. 250-262.
Bożeć pośli dobrą godzinę. (Przyczynek do związków Jana Kochanowskiego z folklorem). „Rocznik Komisji Historycznoliterackiej” t. 24: 1987 s. 123-131.
Julian Krzyżanowski. Kalendarz życia i twórczości 1892-1976. W: Ignis ardens. Julian Krzyżanowski. Człowiek i uczony. Warszawa 1993 s. 345-370.

Prace edytorskie i redakcyjne

1. Sto baśni ludowych. [Oprac.:] H. Kapełuś, J. Krzyżanowski. Wstępem i przypisami opatrzył J. Krzyżanowski. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy 1957, 408 s.

Przekłady

bułgarski

Staklenata planina. [Przeł.] V. Smochovska-Petrova. Sofija 1961.

niemiecki

Die Kuhhaut Polnische Volksmärchen. [Wybór:] H. Kapełuś, J. Krzyżanowski. [Przeł.] F. Nawrocki [i in.]. Kassel 1987, wyd. nast. Leipzig 1987.
2. J. Krzyżanowski: Polska bajka ludowa w układzie systematycznym. [Współpraca red. H. Kapełuś]. T. 1-2. Wyd. 2 rozszerzone Wrocław: Wydawnictwo Ossolineum 1962-1963, 313 + 332 s. Polska Akademia Nauk Wydział Nauk Społecznych.
3. Polonia typographica saeculi sedecimi. Zbiór podobizn zasobu drukarskiego tłoczni polskich XVI stulecia. Red. A. Kawecka-Gryczowa. Z. 4. Jan Haller (Kraków) 1505-1525. Tablice 121-175. Oprac.: H. Kapełuś. Wrocław: Wydawnictwo Ossolineum 1962, 55 tabl. + część tekstowa 73 s. Instytut Badań Literackich Polskiej Akademii Nauk, Biblioteka Narodowa.
Poprawki w oprac. H. Kapełuś w z. 2. Jan Haller 1505-1525. Tablice 30-60. Oprac.: K. Piekarski. Wyd. 2 przejrzane Wrocław 1963.
4. Bajki i podania. Zebrał J. Lompa. (Teksty folklorystyczne ze zbiorów Józefa Lompy. T. 1). Redakcja naukowa i słowo wstępne J. Krzyżanowski. Wstęp i komentarze H. Kapełuś. Teksty i nota edytorska J. Pośpiech. Wrocław: Wydawnictwo Ossolineum 1965, 283 s.
5. Słownik folkloru polskiego. Pod red. J. Krzyżanowskiego. Redakcja naukowa: H. Kapełuś. Warszawa: Wiedza Powszechna 1965, 487 s.
Tu też autorstwo kilkudziesięciu haseł.
6. Bajka ludowa w dawnej Polsce. [Antologia]. Wybór i oprac.: H. Kapełuś. Słowo wstępne: J. Krzyżanowski. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy 1968, 297 s.
7. Dzieje folklorystyki polskiej 1800-1863. Epoka przedkolbergowska. Red.: H. Kapełuś i J. Krzyżanowski. Wrocław: Wydawnictwo Ossolineum 1970, 528 s. Instytut Badań Literackich Polskiej Akademii Nauk.
8. M. Rej: Wizerunek własny żywota człowieka poczciwego. Redakcja naukowa J. Krzyżanowski. Cz. 2. Oprac.: H. Kapełuś i W. Kuraszkiewicz. Bibliografia wyd. 1 I. Rostkowska. [Rozprawa:] E. Sarnowska-Temeriusz: Wizerunek i Zodiacus vitae. (Dzieła wszystkie. Red. naczelna M.R. Mayenowa. T. 7). Wrocław: Wydawnictwo Ossolineum 1971, 565 s. Instytut Badań Literackich Polskiej Akademii Nauk. Biblioteka Pisarzów Polskich Seria B, 19.
Cz. 1: Fototypia i transkrypcja tekstu.
9. Bajki śląskie ze zbiorów L. Malinowskiego. [Antologia]. Wybór, wstęp i oprac.: E. Jaworska. Red.: H. Kapełuś. Słowo wstępne: J. Krzyżanowski. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy 1973, 482 + [8] s.
10. Pieśni ludu polskiego w Galicji. [Oprac.:] Z. Pauli. Wyd. fototypiczne pierdruku z 1838 r. Red.: H. Kapełuś. Posłowie i oprac.: R. Górski. Wrocław: Wydawnictwo Ossolineum 1973, X, 234 s.
11. Śpiewająca lipka. Bajki Słowian Zachodnich. Red. naczelny: P. Nedo. Przeł. [z niemieckiego] i oprac. tekstów: L. Jasnoszowa. Posłowie, przypisy i red.: H. Kapełuś. Katowice: Śląsk; Budyšin: Domowina 1973, wyd. 3 [!] tamże 1980.
Wersje: czeska, łużycka, niemiecka, słowacka, ukraińska.
12. Pieśni ludu krakowskiego. Wyd. fototypiczne pierwodruku z 1840 r. [Zebrał] J. Konopka. Red.: H. Kapełuś. Oprac. i posłowie: E. Jaworska. Wrocław: Wydawnictwo Ossolineum 1974, 10, V, 165, LII s.
13. Pieśni ludu Białochrobatów, Mazurów i Rusi znad Bugu. T. 1-2. [Zebrał] K.W. Wójcicki. [Red.] H. Kapełuś. [Oprac.:] R. Wojciechowski. Wrocław: Wydawnictwo Ossolineum 1976, 353 + 415, XXXVII s.
14. J. Krzyżanowski: W świecie bajki ludowej. Red. i przedsłowie: H. Kapełuś. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy 1980, 263 s.
15. Baśnie braci Grimm. Baśnie domowe i dziecięce. Przeł. E. Bielicka i M. Tarnowski. Posłowie i komentarz: H. Kapełuś. T. 1-2. Warszawa: Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza 1982, 465 + 381 s.
16. Dzieje folklorystyki polskiej. 1864-1918. Pod red. H. Kapełuś i J. Krzyżanowskiego. Przedmowa: H. Kapełuś. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe 1982, 666 s. Instytut Badań Literackich Polskiej Akademii Nauk.
17. J. Krzyżanowski: Poeta czarnoleski [J. Kochanowski]. Studia literackie. Wybrały i oprac.: M. Bokszczanin i H. Kapełuś. Wstępem poprzedził T. Ulewicz. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy 1984, 347 s.
18. Księga bajek polskich. T. 1. Wybór, wstęp i oprac.: H. Kapełuś. Warszawa: Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza 1988, 446 s.

Omówienia i recenzje

Ankieta dla IBL PAN 1994.

Słowniki i bibliografie

Słownik badaczy literatury polskiej. T. 6. Łódź 2003 (M. Bokszczanin).

Ogólne

Artykuły

J. Ligęza; D. Simonides. Zaranie Śląskie 1966 nr 2 [dot.: Teksty folklorystyczne].
C. Hernas: Helena Kapełuś. Literatura Ludowa 1999 nr 6.
T. Michałowska: Helena Kapełuś. Pamiętnik Literacki 2000 z. 3.

Stanisław z Bochnie

T. Kruszewska-Michałowska. „Pamiętnik Literacki1966 z. 1.
F. Manthey. „Leitschrift für Ostforschung”, Marburg 1967 nr 1.

O turze złotorogim

C. Hernas. „Literatura Ludowa1993 nr 3.

Sto baśni ludowych

S. Lichański: W kręgu twórczości ludowej. Nowe Książki 1957 nr 23.
A. Gościcki. „Polonistyka1958 nr 1.
J. Przyboś: Sto baśni. Przegląd Kulturalny 1958 nr 5.

Słownik folkloru polskiego

A. Kutrzeba-Pojnarowa. „Literatura Ludowa1965 nr 4.
C. Hernas. „Pamiętnik Literacki1966 z. 2.
D. Simonides. „Kwartalnik Opolski1966 nr 1.

Bajka ludowa w dawnej Polsce

C. Hernas. „Literatura Ludowa1970 nr 4/6.

Śpiewająca lipka

I. Gardošowa. „Letopis na Statiite of B'lgarskite Spisnija i Sbornici”, Sofia 1973 Seria C nr 16.
D. Simonides. „Lud1973.
R. Waksmund: Kiermasz bajki słowiańskiej. Literatura Ludowa 1975 nr 4/5.

Pieśni ludu krakowskiego

G. Frydrychowicz: Nad wznowieniami romantycznych zbiorków folklorystycznych. Literatura Ludowa 1976 nr 4/5.

Dzieje folklorystyki polskiej. 1864-1918

C. Hernas: Folklorystyka polska w czasach Kolberga i Karłowicza. Literatura Ludowa 1983 nr 4/5 s. 101-105.
A. Kutrzeba-Pojnarowa: Dzieje folklorystyki polskiej a współczesna etnografia. Przegląd Humanistyczny 1983 z. 5.