Kann Maria

BIO

Urodzona 11 maja 1906 w Łochwicy (Rosja) w rodzinie inteligenckiej; córka Bolesława Kanna i Marii z Siewieruków, farmaceutki. Do Polski przyjechała z rodzicami w 1922. Po zdaniu matury w Gimnazjum im. Królowej Jadwigi w Warszawie, studiowała polonistykę i estetykę na Uniwersytecie Warszawskim (UW). Równocześnie rozwijała działalność w Związku Harcerstwa Polskiego. Po ukończeniu kursów szybowcowych, zorganizowała Harcerski Klub Lotniczy i weszła w skład jego zarządu. Zorganizowała i prowadziła referat prasowy Głównej Kwatery Harcerek. W 1930-34 współredagowała pismo lotnicze instruktorek harcerskich „Skrzydła”, gdzie zamieszczała też artykuły na temat lotnictwa. Współpracowała w latach późniejszych z radiem, przygotowując audycje o pracy harcerzy (1933-36). Po uzyskaniu w 1931 magisterium na UW, ukończyła Studium Pedagogiczne i od 1933 pracowała jako polonistka w Harcerskiej Szkole im. A. Małkowskiego w Warszawie, prowadziła tu także teatr szkolny. Rozwijała twórczość literacką głównie dla dzieci; napisała w tym okresie pracę o dziejach polskiego lotnictwa (Mokotowskie pole) oraz dwie sztuki teatralne (Martwa fala i Lot we mgle), które zaginęły podczas wojny. Po wybuchu II wojny światowej współorganizowała w Warszawie szpitalik harcerski, filię Szpitala Ujazdowskiego. W czasie okupacji niemieckiej brała udział w tworzeniu podziemnego sanitariatu harcerskiego (listopad 1939) przekształconego wkrótce w Sanitariat Podziemny miasta Warszawy, którym kierowała do 1942. Działała w Radzie Głównej Opiekuńczej. W czerwcu 1942 weszła w skład Komisji Propagandy (KOPR) Biura Informacji i Propagandy Armii Krajowej (AK) Okręgu Warszawa (pseudonim Kamilla); do 1943 redagowała „Biblioteczkę KOPR”, opracowywała także dla niej broszury. Od grudnia 1942 była członkinią Rady Pomocy Żydom (kryptonim Żegota). Współpracowała (pod pseudonimem Agnieszka) z Departamentem Kultury Delegatury Rządu Rzeczypospolitej Polskiej na Kraj, m.in. przy zabezpieczaniu zabytków. W 1942 była inicjatorką wraz z Zofią Kossak, matką chrzestną, ufundowanego przez Warszawę sztandaru dla 1. Polskiej Brygady Spadochronowej w Szkocji (po wojnie otrzymała honorowe członkostwo Brygady). W 1942-43 publikowała w pismach podziemnych (też pod pseudonimem Agnieszka) „Prawda Młodych” i „Dęby”, w 1943-44 redagowała pismo lotnicze dla młodzieży „Wzlot”, w którym zamieszczała także artykuły i opowiadania. W 1943 założyła ze Stanisławem Miedzą-Tomaszewskim oraz Józefem Zarembą konspiracyjne wydawnictwo „Załoga” i prowadziła je do 1944. Brała udział w powstaniu warszawskim na Starym Mieście. Po jego upadku przebywała w obozie w Pruszkowie, a następnie dotarła do Krakowa, gdzie pracowała w punkcie repatriacyjnym Polskiego Czerwonego Krzyża. W 1945 wróciła do Warszawy, wkrótce została aresztowana za przynależność do AK. Po wyjściu z więzienia na Mokotowie, dostała w 1946 pracę w Polskim Radiu, ale na skutek interwencji Urzędu Bezpieczeństwa została z posady zwolniona. Kilka miesięcy później rozpoczęła pracę w Spółdzielni Wydawniczej „Czytelnik”, jako redaktorka działu książek dla dzieci i młodzieży (do 1952). W 1948-50 redagowała w tygodniku „Odrodzenie” kolumnę Sztuka dla dzieci i młodzieży. Od 1952 była redaktorką serii Poczytaj mi Mamo Instytutu Wydawniczego „Nasza Księgarnia”. Równocześnie wznowiła własną twórczość literacką, głównie dla dzieci i młodzieży. W 1955 weszła do zarządu Sekcji Literatury dla Dzieci w Związku Literatów Polskich. W 1960-66 była członkiem Rady Repertuarowej przy Centrali Wynajmu Filmów. Za twórczość literacką otrzymała nagrodę Prezesa Rady Ministrów (1957), nagrodę Ministra Kultury i Sztuki (1963) i nagrodę miasta Warszawy (1987). W 1963 została uhonorowana medalem „Sprawiedliwy wśród Narodów Świata”, przyznanym przez Instytut Pamięci Narodowej Yad Vashem w Jerozolimie. Odznaczona Złotym Krzyżem Zasługi (1955) i Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski (1963). Zmarła 30 grudnia 1995 w Warszawie; pochowana tamże na Cmentarzu Wawrzyszewskim.

Twórczość

1. Leśne czary. Warszawa: M. Arct 1934, 79 s.

2. Żywy teatr. [Poradnik]. Katowice: Na Tropie 1935, 47 s.

3. Jutro będzie słońce. [Powieść dla młodzieży]. Warszawa: Gebethner i Wolff 1938, 298 s. Wyd. nast. Kraków: S. Kamiński 1947.

4. Pilot gotów?... [Powieść]. [Warszawa:] Gebethner i Wolff 1938, 106 s. Wyd. nast.: wyd. 2 [Warszawa:] Czytelnik 1947, wyd. 3 tamże 1948; wyd. 4 Warszawa: Nasza Księgarnia 1958.

Przekłady

słowacki

Traja mladí piloti. [Przeł.] M. Babiaková-Bajowá. Bratislava 1950.

5. Szopka lotnicza. [Współautor:] S. Waciorski. „Skrzydlata Polska” 1938 nr 2 s. 55-56. Wystawienie: Warszawa, Harcerski Klub Lotniczy 1938.

6. Listy z Anglii. [Opowiadania]. [Warszawa:] Wydawnictwo KOPR [Komisja Propagandy Biura Informacji i Propagandy Komendy Głównej Armii Krajowej] [W-3, W-5, W-9 1943], 48 s.

Wydanie konspiracyjne, druk anonimowy o fikcyjnej tytulaturze: Henryk Sienkiewicz: Listy z Afryki. T. 2. Warszawa: Wydawnictwo Glob. Opowiadania pisane na podstawie rozmów ze skoczkami spadochronowymi.

Zawartość

Listy lotnika do kolegi; Listy oficera oświatowego ze Szkocji do brata; 2-gi list do brata; List „cywila” do przyjaciela; List rolnika do żony; List ekonomisty do rodziny. – R. Kipling: If. [Wiersz. Przeł.] M. Kalenkiewicz.

7. Na oczach świata. Zamość: Wydawnictwo Glob 1932 [właśc. Warszawa: Wydawnictwo KOPR (Komisja Propagandy Biura Informacji i Propagandy Komendy Głównej Armii Krajowej) 1943], [47] s. Wyd. 2 (łącznie z: A. Szymanowski: Likwidacja getta warszawskiego 1942; Z otchłani. Poezje 1944. [Antologia]. Oprac.: T.J. Sarnecki) pt. Tryptyk polsko-żydowski. Oprac.: W. Bartoszewski. Warszawa: Rada Ochrony Pomników Walki i Męczeństwa 2003, 161 s.

Wydanie konspiracyjne, druk anonimowy. Dotyczy sytuacji Żydów w Polsce pod okupacją niemiecką oraz powstania w getcie warszawskim.

Zawartość

W przededniu; Śladami Bar-Kochby. – Głosy skazańców: Duże ghetto; Małe ghetto. – Partyzantka i pacyfikacja. – Za murami. – Dodatek: Głosy prasy polskiej. Oprac.: M. Kann, K. Krzewska, H. Żuromska. – J.Z.T.: Płonące ghetto [wiersz napisany przez nieznanego robotnika polskiego].

See Studies

8. Świadectwo prawdzie. [Opowiadania]. Warszawa: Wydawnictwo Glob 1926 [właśc. Wydawnictwo KOPR (Komisja Propagandy Biura Informacji i Propagandy Komendy Głównej Armii Krajowej) 1943], 39 s.

Wydanie konspiracyjne, druk anonimowy.

Zawartość

Polska podziemna: Radiooperator; Najlepszy dowód; Polski podchorąży; Jude; Owoce zakazane; W fabryce; Łączniczka; Kurier; Va banque!; O żydowskich skarbach, ślepym gestapowcu i przytomnym redaktorze; Polska zwycięży. – Młody las: Polen zerstören! (Zniszczyć Polskę); Jeden dzień Janka; Pochwała polskiej dziewczyny; Przyszły generał; W dziecięcym obozie; 11 listopada; ZMN; Nie płakałem...; W ogniu. – Rozdział dla miast: Czy nie widzieliście mojego syna?; Wsi spokojna!; O miłości Ojczyzny!; Dziwaj się, co ci Niemcy zrobili...; Verboten! Die Goralen. – Zorane miedze: Matka Boska Wysiedlona; Matka; Czekamy! – Jedź z nami do Niemiec!: Adolf, du Affe! – Ponad śmierć!: Panowie z Gestapo!; W Alei Szucha; W piekle; Na tatarskim majdanie; Ucieczka.

9. Góra Czterech Wiatrów. Powieść dla młodzieży. [Warszawa:] Czytelnik 1948, 298 s. Wyd. nast.: wyd. 2 Warszawa: Nasza Księgarnia 1957, tamże: wyd. 3 1959, wyd. 4 1962, wyd. 5 1964, wyd. 6 1966, wyd. 8 [!] 1969, wyd. 8 1972, wyd. 9 1973, wyd. 10 1977, wyd. 11 1987.

See Studies

10. Do koła. [Autorzy:] P. Denk [właśc. J. Císar]. Warszawa: Czytelnik; Praha: Orbis 1950, [34] s.

Wiersze dla dzieci oparte na polskich i czeskich zabawach i pogwarkach dziecięcych oraz piosenkach ludowych. Tekst w języku polskim i czeskim.

11. Niebo nieznane. Powst. przed 1950. Wyd. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej 1964, 215 s. Wyd. nast tamże: wyd. 2 1965; wyd. 3 1968; wyd. 4 1975.

Wspomnienia z lat 1934-1945. Wydanie 1 z 1950 skonfiskowane przez cenzurę (informacja autorki).

See Studies

12. Złoty gołąb. [Współutor: J. Císar]] P. Denk . Warszawa: Czytelnik; Praha: Orbis 1950, [36] s.

Wiersze dla dzieci oparte na polskich i czeskich zabawach i pogwarkach dziecięcych oraz piosenkach ludowych. Wydanie w języku polskim i czeskim.

13. W jakim kolorze? [Wiersze dla dzieci]. [Warszawa:] Czytelnik 1951, [6] s. Wyd. nast. tamże: wyd. 2 1953, wyd. 3 1954, wyd. 4 1955, wyd. 5 1959; wyd. [6] Warszawa: Ruch 1972; wyd. 2 [!] Warszawa: Krajowa Agencja Wydawnicza 1977.

14. Baśń o srebrnorogim jeleniu. Sztuka dla dzieci. Powst. ok. 1952. Prapremiera: Łódź, Teatr Lalek „Pinokio” 1954. Por. poz. ↑.

Pierwotny tytuł: Baśń o dwóch siekierkach.

Nagrody

Wyróżnienie Ministra Kultury i Sztuki, Centralnego Zarządu Teatru i Związku Literatów Polskich w konkursie na sztukę dla teatru lalek w 1952.

Adaptacje

filmowe

Projekt scenariusza na film rysunkowy i kukiełkowy oprac. M. Kann. Powst. Warszawa 1953. Nagroda tygodnika „Film” 1953.

15. Wantule. [Powieść]. Warszawa: Nasza Księgarnia 1953, 191 s. Wyd. nast. tamże: wyd. 2 1955, wyd. 3 1957, wyd. 4 1963, wyd. 5 1967, wyd. 6 1976.

Cz. 1 cyklu; cz. 2, 3 zob. poz. ↑, ↑.

16. Baśń o Zaklętym Kaczorze. Sztuka w 3 aktach. Prapremiera: teatralna: Łódź, Teatr Lalek „Pinokio” 1955; telewizyjna: Telewizja Polska 1966; radiowa: Polskie Radio 1968. Wyd.: Projekt dekoracji, lalek i kostiumów: A. Kilian. Uwagi inscenizacyjne: J. Wilkowski. Muzyka: Z. Mycielski. Warszawa: Nasza Księgarnia 1957, 82 + [16] s. Przedruk w: Polskie sztuki dla teatru lalek. Łódź 1964. Por. poz. ↑, ↑.

Pierwotny tytuł: Zaklęty kaczor.

Nagrody

Nagroda Centralnej Komisji Koordynacyjnej przy Ministerstwie Kultury i Sztuki w 1959.

Przekłady

czeski

Zakletý kačer. [Przeł.] E. Nováková. Praha 1959.

17. Największy siłacz. [Opowiadania]. Warszawa: Nasza Księgarnia 1955, 176 s. Wyd. 2 tamże 1957.

Zawartość

Załóżmy się; „Starania w toku”; Jak Karol został Geniusiem; Polowanie na foki; Kto ma dwie nogi i pierze?; Klucz; Potokowa zupa; Zbójnickie Skałki; Na zamku; Lisi ogon; System Waligóry i Wyrwidęba; Tajemnica Kara; Kiedy siłacz jest bezradny; To kiedyś było nazwisko; Dno morza; W celu aby...; Ostatnia gra; Wielki dzień; List z Warszawy.

18. Baśń o srebrnorogim jeleniu. [Baśnie]. Warszawa: Nasza Księgarnia 1956, 84 s. Wyd. nast. tamże: wyd. 2 1959, wyd. 3 1962, wyd. 4 rozszerzone 1971, 137 s.

Zawartość

Srebrnorogi jeleń. (Baśń z wrocławskiego ratusza) [por. poz. ↑]; O zaklętym kaczorze [por. poz. ↑]; O Ciuku wędrowniczku i o dobrym Marcinie.

Przekłady

niemiecki

Die Sage vom Hirsch mit dem Silbergeweih. [Przeł.] I. Luft. Warszawa 1974, wyd. nast. tamże 1976.

19. Dujawica. [Powieść]. Warszawa: Nasza Księgarnia 1956, 308 s. Wyd. nast. tamże: wyd. 2 1957, wyd. 3 1960, wyd. 4 1964, wyd. 5 1967, wyd. 6 1969, wyd. 7 1975 wyd. 8 1982.

Cz. 2 cyklu; cz. 1, 3 zob. poz. ↑, ↑.

Przekłady

czeski

Katka nebyla sama. [Przeł.] E. Stahová-Teigová. Praha 1960.

20. Baśń o zaklętym jaworze. Prapremiera: Kraków, Teatr Młodego Widza 1957.

Inna wersja bajki O Zaklętym Kaczorze [poz. ↑] opracowana dla teatrów aktorskich.

Wystawiane też pt. Zaklęty jawor.

Przekłady

niemiecki

Märchen vom verzauberten Ahorn. [Przeł.] K. Kelm. [Przekł. pieśni i wierszy:] Th. Brasch. Berlin 1975.

21. Biali bracia. [Sztuka lalkowa]. Prapremiera: telewizyjna:Telewizja Polska 1959 [inf. autorki]; teatralna: Łódź, Teatr Lalek „Pinokio” 1965.

Wystawiane też pt. Za wielką Rzeką (informacja autorki).

22. Malwinka. [Opowiadanie dla dzieci]. Warszawa: Nasza Księgarnia 1960, [16] s. Wyd. nast. tamże 1971. Telewizja Polska 1973.

Adaptacje

telewizyjne

Telewizja Polska 1973.

23. Owcze ścieżki. [Powieść]. Warszawa: Nasza Księgarnia 1960, 186 s. Wyd. nast. tamże: wyd. 2 1961, wyd. 3 1965, wyd. 4 1968, wyd. 5 1984.

Cz. 3 cyklu; cz. 1, 2 zob. poz. ↑, ↑.

24. Koniec i początek świata. [Powieść]. Warszawa: Nasza Księgarnia 1961, 212 s. Wyd. nast.: wyd. 2 Warszawa: Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza 1964, wyd. 3 tamże 1966; Warszawa: Nasza Księgarnia 1987; wyd. 1 w tej edycji Warszawa: Wydawnictwo Alfa-Vero 1994.

25. Błękitna planeta. [Powieść]. Warszawa: Nasza Księgarnia 1964 [właśc. 1963], 190 s. Wyd. 2 tamże 1965.

Przekłady

ukraiński

Blakytna planeta. [Przeł.] V. Vrublevs'ka. Kiïv 1967.

See Studies

26. Żółw, który jada światło. Historie dziwne, ale prawdziwe. Warszawa: Nasza Księgarnia 1965, 39 s.

27. Syn faraona. „Płomyczek” 1968 nr 10 s. 280-283. Prapremiera: teatralna: Łódź, Teatr Lalek „Pinokio” 1970; telewizyjna: Telewizja Polska 1972.

28. Sprawa honoru. [Powieść]. Warszawa: Nasza Księgarnia 1969, 166 s. Wyd. nast. tamże: wyd. 2 1971, wyd. 3 1978, wyd. 4 1986.

See Studies

29. Nieopisanie świata. [Wiersze]. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy 1970, 82 s.

Zawartość

Cykle: Nieopisanie świata; Obszary istnienia; Moja ziemia moje niebo; Śladami Ezopa; Figury.

See Studies

30. Czarny koń Trygława. [Sztuka lalkowa]. Prapremiera: Szczecin, Teatr Lalek „Pleciuga” 1972.

31. Podróż w czasie i przestrzeni. [Reportaż]. Kraków: Wydawnictwo Literackie 1972, 244 s.

See Studies

32. Prawdziwe życie. [Powieść]. Warszawa: Nasza Księgarnia 1972 [właśc. 1973], 207 s. Wyd. [2] tamże 1981.

See Studies

33. Wierna Puszcza. [Opowieść o Puszczy Kampinoskiej]. [Warszawa:] Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza 1972, 431 s.

See Studies

34. Literackie wyprawy w Kosmos. Cz. 1-3. Warszawa: Krajowa Agencja Wydawnicza 1975-1976.

Cz. 1. Niebo herosów i bogów. 1975, 83 s.

Cz. 2. Kiedy lot był grzechem. 1975, 101 s.

Cz. 3. Droga księżycowa. 1976, 98 s.

Wyd. łączne zmienione pt. Droga księżycowa. Literackie wyprawy w kosmos. Wrocław: Krajowa Agencja Wydawnicza 1988, 168 s.

See Studies

35. Lew i mysz. [Sztuka lalkowa]. Telewizja Polska 1977.

36. Pięciu z „Mary and Margaret”. Opowieść o pierwszych polskich emigrantach do Ameryki. Warszawa: Krajowa Agencja Wydawnicza 1978, 177 s. Wyd. nast. Szczecin: Glob 1985.

See Studies

37. O godność ludzką. Rzecz o księciu Józefie Poniatowskim. [Powieść]. Warszawa: Nasza Księgarnia 1981, 424 s. Wyd. 2 Warszawa: Nasza Księgarnia 1994.

See Studies

38. Dziewięć bied i jedno szczęście. [Powieść]. Warszawa: Nasza Księgarnia 1985, 188 s.

Nagrody

Nagroda literacka im. J. Korczaka przyznawana przez Międzynarodowe Kuratorium Książki Dziecięcej (IBBY) w 1985.

See Studies

Przekłady

1. K. Čapek: Bajka o dobrym listonoszu. Warszawa: Nasza Księgarnia 1952, 40 s. Wyd. 2 tamże 1953.

2. S.J. Maršak: Wesołe czyżyki. [Wiersze dla dzieci]. Warszawa: Nasza Księgarnia 1952, 15 s., nuty. Wyd. 2 tamże 1954.

3. A.L. Barto: Synowie i córki kwoczki Pstroczki i kurki Czupurki. [Bajki]. Warszawa: Nasza Księgarnia 1953, [8] s. Wyd. nast. tamże: wyd. 2 1955 [właśc. 1954], wyd. 3 1961.

4. Okręcik. Kapryśna kotka. Wg anonimowych tekstów rosyjskich oprac. M. Kann. Warszawa: Nasza Księgarnia 1954, [8] s. Wyd. nast. tamże: wyd. 2 1955, wyd. 3 1957.

5. F. Hrubín: Jak schwytać słonko. Warszawa: Nasza Księgarnia 1963, 22 s.

Prace redakcyjne

1. W. Churchill: Krok za krokiem. [Wybór artykułów i oprac.: M. Kann]. [Warszawa:] Towarzystwo Wydawnicze Załoga 1939 [właśc. 1943], 76 s.

Wydanie konspiracyjne; opracowanie anonimowe.

2. Żołnierska droga. (Zbiór opowiadań z prasy emigracyjnej). [Oprac.: M. Kann, K. Krzewska]. Warszawa: KOPR [Komisja Propagandy Biura Informacji i Propagandy Komendy Głównej Armii Krajowej] TWZW [Tajne Wojskowe Zakłady Wydawnicze] 1944, [34] s.

Wydanie konspiracyjne; opracowanie anonimowe.

Omówienia i recenzje

• Ankiety dla IBL PAN 1953, ok. 1957, 1966, 1978.

Słowniki i bibliografie

• A. Bańkowska, W. Bartoszewski: W odwiedzinach u Marii Kann. „Poradnik Bibliotekarza” 1956 nr 10/11.

• Słownik współczesnych pisarzy polskich. T. 2. Warszawa 1964.

• Nowy słownik literatury dla dzieci i młodzieży. Wyd. 2. Warszawa 1984 ([B. Tylicka] B.T.).

• Literatura polska XX wieku. Przewodnik encyklopedyczny. T. 1. Warszawa 2000 (H. Urbas).

Ogólne

Artykuły

• H. Skrobiszewska: Maria Kann. „Tygodnik Kulturalny” 1966 nr 8.

• A. Glass: Druhna Murka. Wspomnienie o Marii Kann. „Harcerstwo” 1996 nr 1/2.

• M. Kątny: Karpaty i ich mieszkańcy w prozie Marii Kann. „Studia Kieleckie. Seria Filologiczna” 2003 nr 4.

Na oczach świata

• W. Bartoszewski: Polskie judaica literackie w publikacjach konspiracyjnych lat 1939-1944. „Twórczość” 1962 nr 9.

• E. Rostal. „Nowiny-Kurier”, Tel Awiw 1963 nr z 21 X.

Go back to position

Góra Czterech Wiatrów

• A. Koneczna: Na marginesie jednej książki. „Odrodzenie” 1949 nr 21.

Go back to position

Niebo nieznane

• S. Wygodzki: Maria Kann o latach okupacji. „Nowe Książki” 1964 nr 20.

• S. Zieliński: Okupacja bez brzydkich słów. „Kultura” 1964 nr 34.

Go back to position

Błękitna planeta

• S. Frycie: „Błękitna planeta” Marii Kann. W tegoż: O szkolnej klasyce, lekturach współczesnych sprzed lat i książkach dla młodzieży. Piotrków Trybunalski 2001.

Go back to position