BIO
Urodzony 11 grudnia 1918 w Lublinie; syn Jana Kałużyńskiego, urzędnika bankowego, i Heleny z Grafczyńskich, nauczycielki. W 1936 ukończył Gimnazjum im. S. Staszica w Lublinie. Debiutował w tym roku felietonem pt. Pochwała zbójców i korsarzy, ogłoszonym w miesięczniku „Kuźnia Młodych” (nr 22). W 1936-39 studiował prawo na Uniwersytecie Warszawskim oraz równocześnie w 1937-39 reżyserię w Państwowym Instytucie Sztuki Teatralnej w Warszawie. W czasie okupacji niemieckiej przebywał w Lublinie i pracował jako kancelista u adwokata. Po wyzwoleniu, od października 1944 do 1947 pełnił funkcję zastępcy redaktora naczelnego tygodnika „Wieś” wydawanego początkowo w Lublinie, a od 1945 w Łodzi; w piśmie tym publikował następnie artykuły oraz recenzje literackie i teatralne (także pod pseudonimem Jan Szczepański). W 1945-47 był nadto sekretarzem literackim w Państwowym Teatrze Wojska Polskiego pod dyrekcją Leona Schillera oraz redagował w 1946-47 miesięcznik „Łódź Teatralna”. W 1947-48 studiował na wydziale dramaturgicznym Państwowej Wyższej Szkoły Teatralnej w Łodzi; w 1947 otrzymał stypendium na studia we Francji. Artykuły i recenzje literackie i teatralne ogłaszał m.in. w „Odrodzeniu” (jesień 1944-50) i „Kuźnicy” (1946-49) oraz w „Dzienniku Łódzkim” (1946-48, 1949; tu w 1949 recenzje teatralne w dziale pt. Migawki paryskie), a także w „Głosie Robotniczym” (1946-48, także pod pseudonimem E. Jezierski). W 1948-51 przebywał we Francji, gdzie pracował jako instruktor oświatowy wśród emigracji polskiej. W 1950-51 był redaktorem naczelnym tygodnika dla emigracji „Polska i Świat”, wychodzącego w Paryżu. Po powrocie do kraju zamieszkał w Warszawie. Pracował od 1952 w redakcji tygodnika „Nowa Kultura” jako kierownik działu zagranicznego; ogłaszał tu też artykuły i recenzje literackie, teatralne i filmowe (1952-56, 1960-62). Równocześnie publikował m.in. w „Teatrze” (1951-58, z przerwami) oraz w „Filmie” (1955-66, 1970). W 1957 wszedł w skład zespołu redakcyjnego tygodnika „Polityka”; w piśmie tym przez wiele lat ogłaszał artykuły i recenzje oraz korespondencje z festiwali sztuki teatralnej i filmowej (w 1958 cykl Film tygodnia; w 1962-83 stała rubryka Film; w 1982 cykl artykułów i recenzji Druga zimna wojna; w 1983-89 cykl felietonów Do czytania pod prysznicem). W 1960 otrzymał nagrodę im. K. Irzykowskiego za krytykę filmową. Artykuły na temat sztuki teatralnej, filmowej i telewizyjnej publikował m.in. w czasopismach „Ekran” (1965-73), „Miesięcznik Literacki” (1966-68, 1971) oraz „Kino” (1966-70). W 1975 otrzymał nagrodę Komitetu do Spraw Radia i Telewizji za publicystykę kulturalną. W 1983 otrzymał nagrodę Prezesa Robotniczej Spółdzielni Wydawniczej „Prasa-Książka-Ruch”. W 1984 opublikował w tygodniku „Tu i Teraz” cykl felietonów pt. Strych. W 1985 otrzymał nagrodę im. B. Prusa, przyznawaną przez Stowarzyszenie Dziennikarzy Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej. W 1986-89 był członkiem Narodowej Rady Kultury drugiej kadencji. W 1990-2000 razem z Tomaszem Raczkiem prowadził filmowy cykl telewizyjny Perły z lamusa. W 2002 otrzymał statuetkę Gwiazdy Telewizji Polskiej za osobowość telewizyjną i wkład w publicystykę kulturalną. Był dwukrotnie żonaty (i rozwiedzony): z Julią Hartwig, poetką, i Amerykanką Eleonorą Griswold, aktorką. Odznaczony Krzyżem Komandorskim z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski (1997). Odznaczony Złotym Krzyżem Zasługi (1955) i Krzyżem Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski (1984). Zmarł 30 września 2004 w Warszawie; pochowany tamże na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach.
W październiku 2006 jurorzy toruńskiego festiwalu filmowego Toffi po raz pierwszy przyznali nagrodę im. Z. Kałużyńskiego.
Twórczość
1. Kanikuła. Fantazja dramatyczna w 9 scenach. Przedmowa: S. Lichański. Łódź: Czytelnik 1946, 79 s.
2. Podróż na Zachód. Szkice. Warszawa: Czytelnik 1953, 346 s. Wyd. nast. tamże: wyd. 2 1954, wyd. 3 1956.
Zawartość
Przekłady
czeski
3. Listy zza trzech granic. [Recenzje literackie i artykuły publicystyczne]. Warszawa: Czytelnik 1957, 431 s.
Przekłady
czeski
4. Nowy Kaliban. Notatki kibica z okresu fermentu. [Felietony]. Warszawa: Czytelnik 1961, 386 s.
5. Bilet wstępu do nowego wieku. Warszawa: Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe 1963, 415 s.
Zawartość
6. Salon dla miliona. Warszawa: Czytelnik 1966, 359 s.
Zawartość
7. Nowa fala zalewa kino. [Felietony o tematyce filmowej]. Warszawa: Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe 1970, 360 s.
Zawartość
8. Pożegnanie Molocha. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy 1972, 295 s.
Zawartość
9. Wenus automobilowa. Obyczaje współczesne na ekranie. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy 1976, 351 s.
Zawartość
10. Demon milionowy. Mity, obsesje, wizje dla mas. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy 1977, 352 s. Wyd. 2 tamże 1978.
Zawartość
11. Seans przerywany. Warszawa: Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe 1980, 332 s.
Zawartość
12. Superman chałturnik. Sztuka popularna o dramatach naszych czasów. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy 1982, 406 s.
Zawartość
13. Widok z pozycji przewróconego. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy 1985, 369 s. Wyd. 2 tamże 1986.
Zawartość
14. Diabelskie zwierciadło. Warszawa: Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe 1986, 228 s.
Zawartość
15. Paszkwil na siebie samego. [Fragmenty dziennika]. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy 1988, 247 s.
Zawartość
16. Pamiętnik rozbitka. Warszawa: Polska Oficyna Wydawnicza „BGW” 1991, 251 s.
Zawartość
17. Perły do lamusa? Rozmowy o filmach lat dziewięćdziesiątych. [Współautor:] T. Raczek. Łódź: Opus 1992, 205 s.
Zawartość
18. Bankiet w domu powieszonego. [Felietony]. Warszawa: Polska Oficyna Wydawnicza „BGW” 1993, 291 s.
Zawartość
19. Kolacja z celuloidu. [Szkice i felietony]. Warszawa: Polski Dom Wydawniczy 1994, 191 s.
Zawartość
20. Buntownik bywalec. [Szkice]. Warszawa: Ars 1998, 296 s.
21. Poławiacze pereł. [Szkice; współautor:] T. Raczek. Warszawa: Twój Styl 1998, 448 s.
22. Perłowa ruletka. Leksykon filmowy. [Współautor:] T. Raczek. Warszawa: Twój Styl 2000, 200 s.
23. Kino na nowy wiek. [Szkice]. Wrocław: Siedmioróg 2001, 319 s.
24. Wampir salonowiec. [Szkice]. Warszawa: Twój Styl 2001, 278 s.
25. Pamiętnik orchidei. Zapiski ocalonego z XX wieku. [Autobiografia]. Michałów-Grabina: Latarnik 2003, 255 s.
26. Do czytania pod prysznicem. Znalezione w osobistej szufladzie. [Felietony]. Michałów-Grabina: Latarnik 2004, 261 s. Wyd. 2 tamże 2004.
27. Kanon królewski. Jego 50 ulubionych filmów. Michałów-Grabina: „Latarnik” im. Z. Kałużyńskiego 2005, 355 s.
28. Perły kina. Leksykon filmowy na XXI wiek. [Współautor:] T. Raczek. T. 1-5. Michałów-Grabina: Latarnik 2005-2006.
T. 1. Sensacje i science fiction. 2005, 361 s. + dysk optyczny (VCD).
T. 2. Ekranizacje literatury. 2005, 405 s. + DVD.
T. 3. Komedie, przygody i animacje. 2005, 397 s. + DVD.
T. 4. Miłość i seks. 2006, 316 s. + DVD.
T. 5. Rarytasy, niewypały i kurioza. 2006, 492, s. + DVD.
Przekłady
Prace redakcyjne
Omówienia i recenzje
• Ankieta dla IBL PAN 1955, 1978, 1993, 1994.
