Kajzar Helmut

BIO

Urodzony 18 sierpnia 1941 w Bielsku-Białej, w rodzinie chłopskiej; syn Jana Kajzara i Pauliny z Kulischów. Do szkoły podstawowej uczęszczał w Grodźcu Śląskim. Gimnazjum ogólnokształcące ukończył w 1959 w Bielsku-Białej. Następnie studiował filozofię, a od 1960 polonistykę na Uniwersytecie Jagiellońskim w Krakowie (magisterium 1965). W czasie studiów związał się ze studenckim Teatrem 38; jako reżyser debiutował w 1963, wystawiając w tym teatrze Króla Edypa Sofoklesa. Od 1965 studiował reżyserię w Państwowej Wyższej Szkole Teatralnej w Warszawie; jako przedstawienie dyplomowe wyreżyserował w 1969 Bolesława Śmiałego Stanisława Wyspiańskiego w Teatrze Współczesnym we Wrocławiu. W tymże roku opublikował w „Dialogu” (nr 5) swój pierwszy utwór dramatyczny Pater noster. W 1971 został członkiem Związku Literatów Polskich. Jako reżyser związany był przede wszystkim z teatrami Wrocławia (Teatr Współczesny), Krakowa i Warszawy, a w latach siedemdziesiątych nadto z Teatrem Polskiego Radia. Reżyserował wiele sztuk Tadeusza Różewicza. Współpracował stale z ośrodkami teatralnymi, głównie laboratoryjnymi w Republice Federalnej Niemiec (RFN) i Szwecji, gdzie reżyserował i wykładał. Prowadził kursy i zajęcia w ramach Międzynarodowych Warsztatów Teatralnych w Scheersberg, Tübbingen w RFN i Gränna w Szwecji (1973). Był teoretykiem nowego teatru, sformułował program teatru metacodziennego. Wykładał w szkołach filmowych w Łodzi, Berlinie (Niemieckiej Republice Demokratycznej) i Sztokholmie. Równocześnie rozwijał twórczość dramatopisarską oraz krytyczną, pisząc eseje, szkice i recenzje teatralne. Odznaczony Srebrnym Krzyżem Zasługi (1979). Zmarł 21 sierpnia 1982 we Wrocławiu; pochowany na Cmentarzu Ewangelicko-Augsburskim w Cieszynie.

Twórczość

1. Pater noster. [Utwór dramatyczny]. „Dialog” 1969 nr 5 s. 47-66. Prapremiera: teatralna pt. Paternoster: Wrocław, Teatr Współczesny im. E. Wiercińskiego 1970; radiowa: Polskie Radio 1976. Przedruk zob. poz. ↑.

Nagrody

Prapremiera uznana za najlepszy spektakl teatralny na scenach wrocławskich w sezonie 1970/1971, uhonorowany Złotą Statuetką.

See Studies

2. Rycerz Andrzej. (Komedia). „Dialog” 1970 nr 10 s. 17-24. Prapremiera: Warszawa, Teatr Studio 1974. Przedruk zob. poz. ↑.

See Studies

3. Gwiazda. (Monodram). „Dialog” 1971 nr 10 s. 5-15. Prapremiera: teatralna: Kielce-Radom, Teatr im. S. Żeromskiego 1972; radiowa: Polskie Radio 1977. Przedruk zob. poz. ↑.

Przekłady

czeski

Hvezda. [Przeł.] I. Lexová. „Svetová Literatura”, Praga 1980 nr 3 s. 134-148.

See Studies

4. Trzema krzyżykami. [Utwór dramatyczny]. Powst. 1972. Druk „Dialog” 1973 nr 4 s. 66-83. Prapremiera: Kraków, Teatr Studentów i Młodzieży Pracującej „ETAM 2” 1975. Wystawienie: Wrocław, Teatr Współczesny im. E. Wiercińskiego 1977. Przedruk zob. poz. ↑.

See Studies

5. Ciąg dalszy. [Utwór dramatyczny]. Powst. 1973-1974. Druk „Nowy Wyraz” 1976 nr 1 s. 6-24. Por. poz. ↑.

Przekłady

niemiecki

Kaufhaus des Westens. Fernsehop(f)er. [Przeł.] P. Lachmann. (West) Berlin 1981.

See Studies

6. Koniec pół świni. (Słuchowisko). „Dialog” 1974 nr 3 s. 29-34. Prapremiera pt. Koniec półświni: Wałbrzych, Teatr Dramatyczny (Scena Studyjna) 1978. Przedruk zob. poz. ↑.

7. Samoobrona. (Magiczny manifest, 1975). Powst. 1974-1975. Druk „Dialog” 1976 nr 3 s. 18-42. Prapremiera pt. Teatr metacodzienny samoobrona: Wrocław, Teatr Współczesny im. E. Wiercińskiego 1981. Przedruk zob. poz. ↑.

Przekłady

niemiecki

[Przeł.] P. Lachmann. Sender Freies Berlin [Radio Berlin Zachodni] 1982.

See Studies

8. Sztuki i eseje. Warszawa: Centralny Ośrodek Metodyki Upowszechniania Kultury 1976, 271 s.

Zawartość

J. Błoński: Przedmowa. – [Dramaty:] Paternoster [poz. ↑]; Rycerz Andrzej (Komedio-baśń) [poz. ↑]; Antygona. Transkrypcja z Sofoklesa [por. Przekłady i adaptacje poz. ↑]; Gwiazda [z komentarzem autora; poz. ↑]; Koniec półświni [poz. ↑]. – [Eseje:] Bieg życia [autobiografia]; Na pograniczu; Living Theatre [w Nowym Jorku]; Hedda Gabler u Bergmana [Królewski Teatr Dramatyczny w Sztokholmie]; Jeden czy dwa teatry; Angielscy „młodzi gniewni” w Polsce [o H. Pinterze]; Pobiednosikow i Szajna [„Łaźnia” W. Majakowskiego w Teatrze Studio w Warszawie]; Czas ochrony dla lisów. [O debiutach reżyserskich w teatrach warszawskich w sezonie 1967/1968]; „Żywot Józefa” Kazimierza Dejmka [w Teatrze Narodowym w Warszawie]; Samobójstwo subiektywnego krytyka [dot. krytyki teatralnej]; Notatki o Becketcie; Mac Gowran gra Becketta [w Berlinie]; Kara śmieszności, czyli tłumaczenie „Śmiesznego staruszka” [T. Różewicza]; Notatki z okresu prób „Bolesława Śmiałego” [S. Wyspiańskiego w Teatrze Współczesnym we Wrocławiu]; O cudach teatru Grotowskiego; Teatr cytatu i ironii (o Konradzie Swinarskim); I co dalej po zagładzie; O teatrze Dormana [Teatrze Dzieci Zagłębia w Będzinie]; Teatry studenckie jesieni 1969 roku; Schaubühne am Halleschen Ufer przedstawia „Peer Gynta” [H. Ibsena w Berlinie Zachodnim]; Nowe objawienia.

See Studies

9. Villa dei misteri. [Utwór dramatyczny]. „Dialog” 1977 nr 9 s. 5-24. Prapremiera: teatralna pt. Villa dei misteri. (Dom tajemnic) Wrocław, Teatr Współczesny im. E. Wiercińskiego 1979: telewizyjna: Telewizja Polska 1983. Przedruk zob. poz. ↑.

10. Musikkrater. [Monodram]. „Dialog” 1979 nr 7 s. 43-47. Prapremiera: teatralna: Gdynia, Teatr Muzyczny 1981: radiowa: Polskie Radio 1981.

Przekłady

niemiecki

[Przeł.] P. Lachmann. Sender Freies Berlin [Radio Berlin Zachodni] 1982.

11. Bez końca; Epitafia. Kraków: Wydawnictwo Literackie 1980, 102 s.

Zawartość

Bez końca. [Opowiadanie]. – Epitafia [częściowo proza poetycka]: Pani Nosek; Jerzy; Zdjęcie; Profesor; Pani Anna; Pastor Jan Lasota.

12. Obora. [Utwór dramatyczny]. Prapremiera: teatralna: Warszawa, Teatr Mały 1980; telewizyjna: Telewizja Polska 1987. Druk „Scena” 1981 nr 1 s. 42-48. Przedruk zob. poz. ↑.

See Studies

13. Włosy błazna. [Utwór dramatyczny]. „Dialog” 1980 nr 11 s. 40-54. Przedruk zob. poz. ↑.

14. Aktorka. Powst. przed 1982. Prapremiera: Warszawa, Teatr Powszechny (Mała Scena) 1985.

Wystawienie: też pt.: Akt-orka, AKT-orka.

15. Król Dawid. [Utwór dramatyczny]. Powst. przed. 1982. Druk w tomie: Sztuki teatralne 1972-1982 [poz. ↑]. Prapremiera: Berlin Zachodni, Transtformtheater 1986.

Dramat (poświęcony zagładzie Żydów) nieukończony, odczytany i spisany z pozostawionych rękopisów przez A. Falkiewicza.

16. Sztuki teatralne 1972-1982. Powst. 1982. Wyd. z notą wydawniczą A. Falkiewicza. Wrocław: Wydawnictwo Ossolineum 1984, 264 s.

Tom zredagowany przez autora na początku 1982.

Zawartość

+++ (Trzema krzyżykami) [poz. ↑]; Ciąg dalszy (Ka de we). Libretto operowe [poz. ↑]; Samoobrona. (Magiczny manifest) [poz. ↑]; Włosy błazna [poz. ↑]; Villa dei misteri [poz. ↑]; Obora [poz. ↑]; Wyspy Galapagos [poz. ↑]; Król Dawid [poz. ↑]. – A. Falkiewicz: Nota wydawnicza.

17. Wyspy Galapagos. [Utwór dramatyczny]. Powst. 1981-1982. Druk „Dialog” 1982 nr 7 s. 46-62. Prapremiera: Poznań, Teatr Polski (Scena w Malarni) 1985. Przedruk zob. poz. ↑.

18. Nie drukowane. [Szkice]. Wrocław: Teatr Współczesny 1984, 65 s.

Zawartość

Liturgia na listopad; Czerwone skały; Dwie maski; Odpowiedź na ankietę; Krew; Jarocki; Gorzkie żale Antoniego Fałata z intermedium Krzysztofa Zarębskiego i Helmuta Kajzara przeciwko ubóstwianiu protez; Ksiądz Franciszek Bohomolec; Rodzina; Matka natura; Linia życia. (Rozmowa z Janem Dobkowskim); Doskonałość. (O obrazach Jerzego Nowosielskiego); Teatr cudu. (Andrzej Majewski – dialogmonolog); Czerń. (Jerzy Grzegorzewski); „Marsz” Mieczysława Piotrowskiego; Labirynt; Jadalnia; Eksperyment; Co to jest „wszystko” [o dramatach T. Różewicza]; Sen i przebudzenie; Letargi. – A. Falkiewicz: Helmut Kajzar (1941-1982).

19. Z powierzchni... Szkice o teatrze. Warszawa: Centralny Ośrodek Metodyki Upowszechniania Kultury 1984, 207 s.

Zawartość

Zawiera szkice z tomu Nie drukowane [poz. ↑] oraz: Manifest Teatru Meta-codziennego; Dwie wystawy i spektakl ze Stuttgartu; Zabity film; Dysputa. (Marivaux w reżyserii P. Chévean w TNP [Théâtre Nationale Populaire]); Lis i Kruk (O Sławomirze Mrożku); Sen Gubernatora [dot. „Dziadów” A. Mickiewicza]; Teatr Stary [w Krakowie]; Rozmowa II [z A. Falkiewiczem nt. dramatów T. Różewicza]; Rozmowa III [ z A. Matałowską nt. dramatów T. Różewicza]; Akcja; Szapocznikow; Chmury... chwila i dobry humor artysty; Rzeźby Adama Myjaka; Prof. Henryk Stażewski czyli pokój awangardy. – Teatr meta-codzienny: Włosy błazna [poz. ↑]; Fonemy.

See Studies

Przekłady i adaptacje

1. T. Różewicz: Świadkowie, czyli nasza mała stabilizacja. [Adaptacja radiowa]. Polskie Radio 1968.

2. P. Handke: Publiczność zwymyślana. [Utwór dramatyczny]. Przeł. H. Kajzar. „Dialog” 1969 nr 6 s. 47-63. Wystawienie: Radom, Teatr Powszechny im. J. Kochanowskiego 1994.

3. W. Szymborska: Koloratura [Montaż wierszy]. Polskie Radio 1969.

4. Antygona (transkrypcja z Sofoklesa). Parafraza tekstu i reżyseria: H. Kajzar. Wystawienie: Wrocław, Teatr Polski 1971. Druk fragmentów „Nowy Wyraz” 1972 nr 5 s. 64-80. Druk całości zob. Twórczość poz. 8.

See Studies

5. F.X. Kroetz: Górna Austria. [Utwór dramatyczny]. Przeł. H. Kajzar. „Dialog” 1973 nr 12 s. 27-44. Wystawienie: Warszawa, Teatr Ateneum Scena 61 1971.

6. P. Handke: Terminator. (Sztuka bez słów. Das Mündel will Vormund sein). Przeł. H. Kajzar. „Nowy Wyraz” 1975 nr 3 s. 37-52. Wystawienie: Opole, Teatr im. J. Kochanowskiego 1977.

7. F. Bohomolec: Pijacy. Adaptacja i reżyseria: H. Kajzar. Wystawienie: Wrocław, Teatr Współczesny im. E. Wiercińskiego 1976.

8. F.X. Kroetz: Sceny małżeńskie. [Utwór dramatyczny]. Przeł. H. Kajzar. Wystawienie: Katowice Teatr Śląski im. S. Wyspiańskiego 1977.

9. T. Różewicz: Odejście głodomora. [Adaptacja radiowa]. Polskie Radio 1979.

See Studies

Prace redakcyjne

1. Znam siłę słów. Układ z wierszy i listów W. Majakowskiego. [Oprac.:] H. Kajzar. Warszawa: Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza 1967, 59 s.

Omówienia i recenzje

Wywiady

Zob. też Twórczość poz. ↑.

• Teatr w poszukiwaniu syntezy. Rozm. M. Karpiński. „Nowy Wyraz” 1972 nr 5.

• Zawsze spod łóżka wyjdzie diabeł racjonalizmu. [Rozm.] T. Krzemień. „Kultura” 1980 nr 11.

Słowniki i bibliografie

• „Almanach Sceny Polskiej” 1981/1982 [nekrolog].

• „Rocznik Literacki 1982” wyd. 1988 (A. Biernacki).

• Literatura polska XX wieku. Przewodnik encyklopedyczny. T. 1. Warszawa 2000 (Redakcja).

Ogólne

Książki

• M. Kanabrodzki: Kapłan i fryzjer. Żywot materialno-cielesny w utworach Georga Büchnera, Witolda Gombrowicza, Mirona Białoszewskiego, Helmuta Kajzara. Gdańsk: słowo/obraz terytoria 2004, 367 s.

Artykuły

• J. Czyżkowski: Kazjara projektowane sny. „Dialog” 1972 nr 6.

• S. Bardijewska: O Kajzarze raz jeszcze. „Dialog” 1979 nr 7.

• K. Sielicki: Cierpiące oczy błazna. „Scena” 1981 nr 9.

• R. Szydłowski: Helmut Kajzar. „Teatr” 1982 nr 3.

• S. Bardijewska: Helmut Kajzar – poeta sceny. „Scena” 1983 nr 1.

• J. Kłosowicz: Teatr Helmuta Kajzara. „Dialog” 1983 nr 3.

• J. Kornhauser: Helmut Kajzar. (1941-1982). „Pismo” 1983 nr 3.

• T. Nyczek: Helmut. „Dialog” 1986 nr 9.

• S. Bardijewska: Helmut Kajzar – naiwność i okrucieństwo. W tejże: Własna Przestrzeń. Warszawa 1987.

• R. Dominik: Nic się nie zamknęło. „Podbeskidzie” 1987 nr 17.

• W. Bonisławski: Helmuta Kajzara rola przybłędy. „Integracje” 1992 nr 28.

• P. Lachmann: Niedoczas Kajzara. „Teatr” 1997 nr 7/8.

• E. Wąchocka: Helmut Kajzar: w stronę monologu. W tejże: Autor i dramat. Katowice 1999.

• U. Stachurska-Czaja: W poszukiwaniu tożsamości: bohater dramatów Helmuta Kajzara. „Ruch Literacki” 2000 nr 4.

• P. Lachmann: Sny Helmuta Kajzara. Cz. 1-2. „Teatr” 2002 nr 12, 2003 nr 1/2.

Pater noster

• J. Błoński: Kilka słów o snach Helmuta Kajzara. „Dialog” 1970 nr 1.

• M. Piwińska: Ta chatynka gdzie straszy. „Dialog” 1971 nr 1.

• J. Hofman: Chaotyczny świat Helmuta Kajzara. „Życie Literackie” 1973 nr 30 [dot. też: Gwiazda; Rycerz Andrzej].

• R. Szuman-Fikus: Co się śni na pograniczu? (O dramatach Helmuta Kajzara). „Kwartalnik Opolski” 1977 nr 4; przedruk „Studio” 1985 [dot. też: Rycerz Andrzej].

Go back to position

Rycerz Andrzej

• J. Hofman: Chaotyczny świat Helmuta Kajzara. „Życie Literackie” 1973 nr 30 [dot. też: Gwiazda; Pater noster].

• R. Szuman-Fikus: Co się śni na pograniczu? (O dramatach Helmuta Kajzara) „Kwartalnik Opolski” 1977 nr 4; przedruk „Studio” 1985 [dot. też: Pater noster].

Go back to position