Print

BIO

Urodzony 19 lipca 1911 we wsi Chroberz (powiat pińczowski) w rodzinie chłopskiej; syn Jana Mortona i Genowefy z Kozłów. Od 1923 uczęszczał do Gimnazjum im. H. Kołłątaja w Pińczowie. Po zdaniu matury, rozpoczął w 1932 służbę w podchorążówce w Kielcach. W tym czasie debiutował na łamach „Gazety Kieleckiej” wierszem W dniu 11 listopada (nr 88) oraz jako prozaik opowiadaniem Podsłuchane (nr 91; podpisany J.M.). Zwolniony z wojska po trzech miesiącach ze względu na zły stan zdrowia, przebywał przez krótki czas w rodzinnej wsi, gdzie organizował amatorski ruch teatralny. Następnie podjął pracę w Urzędzie Skarbowym w Olkuszu. W 1934/35 studiował prawo na Uniwersytecie Warszawskim; po roku przerwał studia z powodu złej sytuacji materialnej oraz zaangażowania się w działalność literacką. W 1937 został członkiem Związku Zawodowego Literatów Polskich (ZZLP) (od 1949 Związek Literatów Polskich). Powrócił do Chroberza. Ożenił się z Wierą Chodorowicz. W czasie okupacji niemieckiej przebywał początkowo w Warszawie, a następnie u rodziców żony w Biskupicach pod Warką, oraz w Chroberzu. Brał udział w działalności konspiracyjnej; w 1944 wstąpił do Polskiej Partii Robotniczej (PPR) i włączył się do akcji organizowanych przez Armię Ludową, m.in. w okresie tzw. Republiki Pińczowskiej (24 lipca-połowa sierpnia). Kontynuował też twórczość literacką, pisząc powieści pt. Człowiek z gliny oraz Inkluzowe wiano. Po zakończeniu działań wojennych organizował Powiatową Radę Narodową w Pińczowie, zajmował się zabezpieczaniem dworskich dóbr kulturalnych. W maju 1945 został naczelnym redaktorem „Gazety Kieleckiej”, a następnie „Dziennika Powszechnego”. W tymże roku przeniósł się do Warszawy. Rozpoczął pracę w redakcji tygodnika PPR „Chłopska Droga”, którego był współorganizatorem (tu też publikował opowiadania oraz fragmenty powieści do 1949). Opracowywał również w 1945 dla Filmu Polskiego scenariusze z życia polskiej wsi Felek zwycięzcą i Stara miłość Michała. W 1946-47 wchodził nadto (z ramienia Oddziału Wiejskiego ZZLP) w skład komitetu redakcyjnego tygodnika „Wieś”. Współpracował z „Dziennikiem Ludowym” (1946-48) i z „Trybuną Wolności”. W 1956 pracował w redakcji „Ziemi Kieleckiej”. W 1957 był jednym z założycieli tygodnika „Orka” (tu publikował w 1957-59). Współpracował też z redakcjami organu Komitetu Centralnego Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej „Życie Partii” (1956) i „Tygodnika Kulturalnego” (1964-84, z przerwami). Opowiadania, fragmenty powieści zamieszczał m.in. w „Nowej Wsi” (1959-66, 1972-73), „Kulturze” (1963-79, z przerwami) oraz w piśmie „Gromada-Rolnik Polski” (1974-78). W 1961-69 był kierownikiem Muzeum Jana Kochanowskiego w Czarnolesie. W 1966 otrzymał literacką nagrodę Wojewódzkiej Rady Narodowej w Kielcach. Odznaczony m.in. Krzyżem Partyzanckim, Medalem Zwycięstwa i Wolności, odznaką Za Zasługi dla Kielecczyzny. Zmarł 24 września 1994 w Warszawie; pochowany we wsi Chroberz.

Twórczość

1. Twarze z poza mroku. [Wiersze]. Kraków: M. Stachurska 1935, 110 s.

Podpisane: Aleksander Sawicz.

2. Spowiedź. [Powieść]. Warszawa: Rój 1937, 235 s. Wyd. nast.: Warszawa: Książka 1948; wyd. 2[!] ze wstępem M. Żmigrodzkiej Warszawa: Książka i Wiedza 1951; wyd. 2 [!] Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy 1953; wyd. 4 Warszawa: Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza 1967; wyd. 5 Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy 1971; Warszawa: Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza 1989. Przedruk zob. poz. ↑, ↑ (t. 2).

Wyd. w wersji skróconej pt. Spowiedź. Opowiadanie z lat międzywojennych. Warszawa: Robotnicza Spółdzielnia Wydawnicza „Prasa Książka Ruch” „Prasa” 1960, 15 s.

See Studies Zobacz szczegóły pozycji

3. Wawrzek, syn Wawrzyńca. Powieść. Drukowana pt. Opoka. „Czas” 1938 nr 58-163. Wyd. osobne [uzupełnione] Warszawa: Rój 1939, 278 s. Wyd. nast.: wyd. 2 z posłowiem T. Burakowskiego Warszawa: Spółdzielczy Instytut Wydawniczy 1949; wyd. 3 Warszawa: Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza 1950, wyd. 4 tamże 1952. Przedruk zob. poz. ↑, ↑ (t. 4).

See Studies Zobacz szczegóły pozycji

4. Człowiek z gliny. Powieść. Powst. ok. 1944. [Informacja autora]. Druk fragmentów pt. Głos Boga. „Chłopi” 1947 nr 26/27 s. 20.

5. Inkluzowe wiano. [Powieść]. Powst. ok. 1944. [Informacja autora]. Wyd. Bydgoszcz: Książka 1946, 328 s. Wyd. nast.: Warszawa: Książka i Wiedza 1950, wyd. 3 tamże 1950; wyd. 3 [!] Warszawa: Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza 1960. Przedruk zob. poz. ↑ (t. 2).

Przekłady

słoweński

Hudobčeva dota. [Przeł.] A. Slodnjak. Ljubljana 1950.
See Studies Zobacz szczegóły pozycji

6. Droga otwarta. Powieść. Powst. 1945. Druk „Dziennik Ludowy” 1949 nr 108-253. Wyd. osobne pt. Wielkie dni. T. 1-2. Warszawa: Książka i Wiedza 1952, 130 + 198 s. Wyd. nast. t. 1-2 Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy 1953. Przedruk zob. poz. ↑ (t. 4).

T. 1. Droga otwarta; t. 2. Zły wiatr.
See Studies Zobacz szczegóły pozycji

7. Klucz Bożej Klementyny. [Opowiadania]. Warszawa: Książka 1948, 139 s. Przedruk zob. poz. ↑ (t. 3).

Zawartość

Klucz Bożej Klementyny; Czarownice; Franusiowe szczęście; Więzy; Cacko odpustowe; Łapanka; Butki; Epizod; Zośka; Gazetka.

Wyd. osobne opowiadania Klucz Bożej Klementyny. Warszawa: Nasza Księgarnia 1955, 29 s.

8. Zapomniana wieś. [Powieść]. Warszawa: Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza 1952, 199 s. Wyd. 2 tamże 1953. Przedruk zob. poz. ↑ (t. 3).

Wyd. osobne fragmentów pt. Czarcia łąka. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej 1953, 99 s.

9. Polowanie. [Opowiadanie]. Warszawa: Nasza Księgarnia 1954, 31 s. Przedruk zob. poz. ↑ (t. 5).

See Studies Zobacz szczegóły pozycji

10. Nieudana wyprawa. [Opowiadanie]. Warszawa: Sekcja Propagandy i Wydawnictwo Rady Naczelnej Polskiego Związku Łowieckiego 1956, 18 s.

11. Przed zimą. [Opowiadanie]. Warszawa: Sekcja Propagandy Naczelnej Rady Łowieckiej 1956, 14 s.

12. Dwa opowiadania. Warszawa: Polski Związek Łowiecki 1957, 28 s.

Zawartość

Bidula; Trzy kuropatwy.

13. Wielkie przygody małego ancykrysta. [Powieść]. Warszawa: Iskry 1959, 267 s. Wyd. nast. tamże: wyd. 2 1963 [właśc. 1962], wyd. 3 1967, wyd. 4 1971, wyd. 5 1974, wyd. 6 1986. Przedruk zob. poz. ↑ (t. 5).

See Studies Zobacz szczegóły pozycji

14. Mój drugi ożenek. [Powieść]. „Nowa Wieś” 1961 nr 6-34 [wersja skrócona]. Wyd. osobne Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy 1961, 339 s. Wyd. nast.: tamże: wyd. 2 1962, wyd. 3 1965, wyd. 4 1973; wyd. 5 Warszawa: Czytelnik 1976, tamże 1988. Przedruk zob. poz. ↑ (t. 2).

Nagrody

Nagroda Ministra Kultury i Sztuki w 1962.

Przekłady

bułgarski

Mojata vtora ženitba. [Przeł.] S. Bojčinova. Sofija 1965.

Adaptacje

filmowe

Z. Kuźmiński, K. Chodura: Mój drugi ożenek. Wg powieści J. Mortona. Scenopis. Łódź: „Uniwersum” 1963, [154] k. Ekranizacja 1964?
See Studies Zobacz szczegóły pozycji

15. Karola. Dramat w 3 aktach. Uwagi inscenizacyjne: [J. Lau] (J.L.) „Głos Młodzieży Wiejskiej” 1964 nr 7 s. 23-34. Prapremiera: pt. Karola, córka młynarza. Poświętne: Wojewódzki Ośrodek Postępu Rolniczego 1987.

16. Pan Doktor. Sztuka w 3 aktach. Adaptacja i uwagi inscenizacyjne: J. Lau. „Głos Młodzieży Wiejskiej” 1965 nr 1 s. 30-40; „Teatr Ludowy” 1968 nr 9 s. 24-49. Prapremiera: Tarnów, Teatr Ziemi Krakowskiej im. L. Solskiego 1968.

17. Kamilla, czyli Spowiedź dziewczęcia. [Powieść]. Kraków: Wydawnictwo Literackie 1967, 330 s. Wyd. 2 tamże 1975. Przedruk zob. poz. ↑ (t. 4).

See Studies Zobacz szczegóły pozycji

18. Ucieczka z raju. Powieść. Warszawa: Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza 1967, 238 s. Wyd. 2 tamże 1969. Przedruk zob. poz. ↑, ↑ (t. 3). Por. poz. ↑.

Adaptacje

radiowe

Adaptacja: J. Morton. Polskie Radio 1970.
See Studies Zobacz szczegóły pozycji

19. Ucieczka z raju. Scenariusz filmowy. [Współautor:] J. Nasfeter. Warszawa: Tekst 1970, 87 k., maszynopis powielone Por. poz. ↑.

20. Wielkie kochanie. Powieść. Warszawa: Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza 1970, 303 s. Wyd. nast.: wyd. 2 tamże 1971; wyd. 3 Warszawa: Czytelnik 1983. Przedruk zob. poz. ↑ (t. 3).

See Studies Zobacz szczegóły pozycji

21. Spowiedź; Ucieczka z raju; Wawrzek, syn Wawrzyńca. [Powieści]. Warszawa: Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza 1974, 566 s. Zob. poz. ↑, ↑, ↑.

See Studies Zobacz szczegóły pozycji

22. Appassionata. [Powieść]. T. 1-2. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy 1976, 345 + 417 s. Wyd. nast.: Warszawa: Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza 1986. Przedruk zob. poz. ↑ (t. 1).

Nagrody

Nagroda Złoty Kłos w 1977.
See Studies Zobacz szczegóły pozycji

23. Dzieła zebrane. Warszawa: Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza 1979-1983.

T. 1. Appassionata. 1979, 645 s. Zob. poz. ↑.

T. 2. Mój drugi ożenek; Inkluzowe wiano; Spowiedź. 1979, 675 s. Zob. poz. ↑, ↑, ↑.

T. 3. Wielkie kochanie; Zapomniana wieś; Klucz Bożej Klementyny; Ucieczka z raju. 1979, 594 s. Zob. poz. ↑, ↑, ↑, ↑.

T. 4. Kamilla, czyli Spowiedź dziewczęcia; Wielkie dni; Wawrzek, syn Wawrzyńca. 1981, 741 s. Zob. poz. ↑, ↑, ↑.

T. 5. Polowanie; Wielkie przygody małego ancykrysta. 1983, 215 s. Zob. poz. ↑, ↑.

24. Całopalenie. [Powieść]. T. 1-4. Warszawa: Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza 1980, 1982, 1984, 1987, 645 + 551 + 421 + 323 s.

See Studies Zobacz szczegóły pozycji

Omówienia i recenzje

• Ankieta dla IBL PAN 1957.

Autor o sobie

• J. Morton: Ja i mój „Drugi ożenek”. „Słowo Ludu” 1962 nr 128.

Wywiady

• Trzeźwe i rzeczowe spojrzenie na wieś Jana Mortona. Rozm. U. Kozierowska. „Trybuna Mazowiecka” 1961 nr 253.
• Pisać prawdę o wsi. Rozm. H. Przedborska. „Dziennik Ludowy” 1972 nr 102.
• Spowiedź. Rozm. Z. Nosal. „Przemiany” 1986 nr 7.

Słowniki i bibliografie

• Słownik współczesnych pisarzy polskich. T. 2. Warszawa 1964.

Ogólne

Książki

• J. Pacławski: Problemy kompozycyjne twórczości Józefa Mortona. Warszawa, Kraków: Państwowe Wydawnictwo Naukowe 1982, 236 s.

Artykuły

• S. Adamczyk: Pisarz wierny wsi. „Zielony Sztandar” 1961 nr 73/74.
• S. Lichański: Poza milczeniem i legendą. „Orka” 1961 nr 21.
• S. Lichański: Jan Morton. „Tygodnik Kulturalny” 1964 nr 4, przedruk w tegoż: Kuszenie Hamleta. Warszawa 1965.
• S. Mijas: Słowo ciosane. „Przemiany” 1971 nr 4 [dot. życia i twórczości J. Mortona].
• K. Nowosielski: Chłopska realność w prozie Jana Mortona. „Zeszyty Naukowe Wydziału Humanistycznego Uniwersytetu Gdańskiego. Filologia Polska” 1979 nr 6, przedruk w tegoż: Ryzyko obecności. Warszawa 1983.
• Z. Ziątek: Od prawdy dnia ostatniego do prawdy sądnego dnia. „Tygodnik Kulturalny” 1979 nr 15.
• J. Pacławski: Relacje między autorem i narratorem jako forma wyrażania intencji twórcy w powieściach Jana Mortona. „Kieleckie Studia Filologiczne” 1980.
• Z. Trziszka: Jana Mortona ożenek z literaturą. „Tygodnik Kulturalny” 1981 nr 30.
• J. Borzęcki: Ten ze środka wsi. „Tygodnik Kulturalny” 1983 nr 28.
• K. Nowosielski: Chłopska realność. W tegoż: Ryzyko obecności. Warszawa 1983.
• J. Pacławski: Wieś Mortona wobec historii. „Kieleckie Studia Filologiczne” 1983 nr 2.
• P. Wągiel: Człowiek ze wsi. „Rzeczywistość” 1985 nr 14.
• J. Pacławski: Ponidzie w twórczości Jana Mortona. „Studia Kieleckie” 1986 nr 4.
• Z. Trziszka: Pierwszy i drugi ożenek z literaturą. „Miesięcznik Literacki” 1987 nr 5.
• H. Bereza: Spowiednik. W tegoż: Sposób myślenia. Warszawa 1989.
• J. Pacławski: Morton – pisarz wsi polskiej. „Zeszyty Wszechnicy Świętokrzyskiej” 1995 z. 2.
• J. Pacławski: Józef Morton. W tegoż: Szkice o współczesnych twórcach literatury. Kraków 1998.

Spowiedź

• M. Koszyc-Szołajska: Wozy bez kół. „Sygnały” 1937 nr 35.
• W. Natanson. „Pion” 1937 nr 34.
• [I. Fik] Feak: Ludzie marginesu. „Albo-Albo” 1938 nr 6.
• Z. Śliwka: „Spowiedź” Jana Mortona jako powieść o awansie społecznym warstwy chłopskiej. W: II Dekada Literatury Kieleckiej. Kielce 1979.
• A. Skudrzykowa: O aspekcie socjolingwistycznym w analizie utworów dialektyzowanych. (Na przykładzie „Spowiedzi” Jana Mortona). „Prace Naukowe Uniwersytetu Śląskiego” 1983 nr 609.
Go back to position Wróć do pozycji

Wawrzek, syn Wawrzyńca

• W. Pietrzak: Powieści chłopskie. „Prosto z Mostu” 1939 nr 12.
Go back to position Wróć do pozycji

Inkluzowe wiano

• S. Czernik. „Nowiny Literackie” 1947 nr 32.
• S. Lichański: Talent i doktryna. „Wieś” 1947 nr 4, polemika A. Kamieńska: Czy talent wystarczy? Tamże 1947 nr 10.
• J.E. Płomieński: Demaskatorska pasja Mortona. „Warszawa” 1948 nr 3.
• K. Wyka. „Twórczość” 1948 nr 6, przedruk w tegoż: Pogranicze powieści. Kraków 1948 [m.in. o książce J. Mortona].
Go back to position Wróć do pozycji

Droga otwarta

• M. Janion: Opowieść o pierwszych dniach. „Nowa Kultura” 1952 nr 32 [dot. wyd. osobnego Wielkie dni].
• H. Wandowski: U źródeł przemian. „Życie Literackie” 1952 nr 24 [dot. wyd. osobnego Wielkie dni].
• H. Zaworska. „Twórczość” 1953 z. 6 [dot. wyd. osobnego Wielkie dni].
Go back to position Wróć do pozycji

Wielkie przygody małego ancykrysta

• A. Chruszczyński: Ancykryst zabawny i tragiczny. „Orka” 1960 nr 19.
• W. Natanson: O narodzinach buntowniczości. „Twórczość” 1960 nr 4, przedruk w tegoż: Moje przygody literackie. Poznań 1972.
Go back to position Wróć do pozycji

Mój drugi ożenek

• W. Maciąg: Morton odkrywa wieś. „Życie Literackie” 1961 nr 32, przedruk w tegoż: Opinie i wróżby. Kraków 1963.
• Z. Macużanka: Morton naprawdę współczesny. „Nowa Kultura” 1961 nr 43.

Zob. też Autor o sobie.

Go back to position Wróć do pozycji

Kamilla, czyli Spowiedź dziewczęcia

• W. Babinicz: Posłanie przyjazne. „Tygodnik Kulturalny” 1967 nr 37, polemika: M. Kozakiewicz: Załącznik do „Przyjaznego posłania”, tamże nr 48.
• W. Maciąg: Uroki wiejskiego życia. „Nowe Książki” 1967 nr 17.
• M. Pilot: Książka czarnoleska. „Tygodnik Kulturalny” 1967 nr 37.
• J. Marx: Kamilla. „Współczesność” 1968 nr 7.
• J. Termer: Spowiedź dziewczęcia. „Miesięcznik Literacki” 1968 nr 4.
Go back to position Wróć do pozycji

Ucieczka z raju [Powieść]

• Z. Bieńkowski: Instynkt marzenia. „Twórczość” 1967 nr 10, przedruk w: Proza, poezja. Warszawa 1967.
Go back to position Wróć do pozycji

Wielkie kochanie

• K. Nowicki: Lament chłopski na baby. „Fakty i Myśli” 1970 nr 26, przedruk w tegoż: Pertraktacje. Warszawa 1971.
• F. Pluta: Stylizacja gwarowa w „Wielkim kochaniu” Jana Mortona. „Sprawozdania Opolskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk. Seria B” 1970 nr 8.
• J.Z. Maciejewski: Jawa i sen. „Miesięcznik Literacki” 1971 nr 5.
• R. Sulima: Spowiedź odmieńca. „Nowe Książki” 1971 nr 4.
• B. Zadura: Cierpienia Franka albo miłość jako choroba oczu. „Twórczość” 1971 nr 9, przedruk w tegoż: Radość czytania. Lublin 1980.
Go back to position Wróć do pozycji

Spowiedź; Ucieczka z raju; Wawrzek, syn Wawrzyńca

• B. Rogatko: Trzy powieści Mortona. „Miesięcznik Literacki” 1975 nr 8.
Go back to position Wróć do pozycji

Appassionata

• [Z. Bieńkowski] G. Traczyk. „Twórczość” 1976 nr 8.
• S. Burkot: O namiętnościach i okupacji. „Miesięcznik Literacki” 1976 nr 12.
• F. Fornalczyk: Przed zagładą Sodomy. „Tygodnik Kulturalny” 1976 nr 46.
• M. Kabata: W osaczeniu. „Literatura” 1976 nr 38.
• I. Furnal: Inspiracja ludowa w prozie Jana Mortona. (Na przykładzie „Appassionaty”). W: II Dekada Literatury Kieleckiej. Kielce 1979.
• H. Gosk: Realność dociekania. (Po dziesięciu latach). „Tygodnik Kulturalny” 1980 nr 14.
Go back to position Wróć do pozycji

Całopalenie

• S. Siekierski: Morton apokaliptyczny. „Nowe Książki” 1981 nr 6.
• J. Pacławski: Dopełnienie. „Przemiany” 1983 nr 2 [recenzja t. 2].
• S. Siekierski: Apokaliptycznej części wyzwolenia ciąg dalszy. „Nowe Książki” 1983 nr 10 [recenzja t. 2].
• W. Kajtoch: O „Całopaleniu”. „Życie Literackie” 1984 nr 4 [recenzja t. 1].
• J.A. Borzęcki: Ideały i karabiny. „Tygodnik Kulturalny” 1985 nr 27.
Go back to position Wróć do pozycji
Print
LICENCE_INFO