MORTKOWICZOWA Janina

Urodzona 20 października 1875 w Warszawie; córka Gustawa Horwitza, doktora filozofii, urzędnika, i Julii z Kleinmanów; matka Hanny Mortkowicz-Olczakowej, poetki, autorki książek dla dzieci i młodzieży. W 1890 ukończyła żeńską pensję Leokadii i Bronisławy Kosmowskich w Warszawie, po czym uczęszczała na kurs wychowania przedszkolnego pod kierunkiem Jadwigi Jahołkowskiej. Następnie studiowała psychologię i filozofię na tajnym Uniwersytecie Latającym. Debiutowała w 1892 opowiadaniami dla dzieci, drukowanymi w „Wieczorach Rodzinnych”. Od 1893 była członkiem Komisji Katalogowej Czytelni Bezpłatnych Warszawskiego Towarzystwa Dobroczynności, w którym także pracowała bezpłatnie, kolportując książki wśród młodzieży żydowskiej i ze środowisk robotniczych. W 1896-1902 brała czynny udział w pracach tajnego Koła Kobiet Korony i Litwy oraz Koła Pedagogicznego. W 1903 wyszła za mąż za Jakuba Mortkowicza, księgarza i wydawcę, i od tegoż roku pracowała w wydawnictwie męża (Księgarnia Towarzystwa Wydawniczego w Warszawie) jako kierownik działu książek dla dzieci i młodzieży. Równocześnie rozwijała twórczość literacką i publicystyczną; ogłaszała artykuły literackie, pedagogiczne, recenzje i wspomnienia, m.in. w „Przeglądzie Filozoficznym” (1898, 1904, 1910), „Ogniwie” (1903, 1905), „Nowych Torach” (1906-07, 1910). W tym też czasie podjęła twórczość przekładową, tłumacząc utwory dla młodzieży pisarzy skandynawskich, angielskich, węgierskich i francuskich. W 1909-10 wchodziła w skład komitetu redakcyjnego pisma dla dzieci i młodzieży „Promyk” w Krakowie, a w 1913-14 wraz ze Stefanią Sempołowską redagowała pismo dla młodzieży „Z Bliska i z Daleka”. W 1915-16 była współzałożycielką i organizatorką Biura Porad dla Bezdomnych, następnie pracowała w Uniwersytecie Ludowym, postępowej placówce oświatowej. W 1916-26 wspólnie ze Stefanią Sempołowską redagowała pismo dla dzieci „W Słońcu”. W 1927-28 była redaktorem serii wydawniczej „Dobre Książki dla Młodzieży.” W 1929 prowadziła wykłady na Kursach Księgarskich przy Wydziale Pedagogicznym Wolnej Wszechnicy Polskiej w Warszawie. Po utworzeniu przez Jakuba Mortkowicza Towarzystwa Wydawniczego weszła do zarządu, a w 1931, po samobójczej śmierci męża, została prezesem tego Towarzystwa, obejmując ogólne kierownictwo Wydawnictwa Jakuba Mortkowicza, które prowadziła aż do wybuchu II wojny światowej. Równocześnie w 1933-38 redagowała i wydawała pismo „Nowiny Wydawnicze z Literatury, Nauki i Plastyki”. W 1935 została odznaczona Srebrnym Wawrzynem Polskiej Akademii Literatury za wybitną działalność wydawniczą w dziedzinie literatury polskiej. Podczas okupacji niemieckiej wraz z córką ukrywała się w Warszawie. Po powstaniu warszawskim i przejściu obozu w Pruszkowie, przebywała na wsi pod Bochnią. Na początku 1945 przeniosła się do Krakowa i podjęła próbę wznowienia działalności Wydawnictwa Jakuba Mortkowicza, które działało do 1950. Równocześnie w 1946-50 była dyrektorem Oddziału Spółdzielni Wydawniczej Książka w Krakowie. W 1950 została członkiem Związku Literatów Polskich. Odznaczona Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski (1956). Zmarła 27 grudnia 1960 w Krakowie; pochowana tamże na Cmentarzu Rakowickim.