BIO

Urodzony 15 marca 1883 w Siedlcach; syn Karola Mondscheina, właściciela ziemskiego, uczestnika powstania 1863, i Katarzyny z Modrzewskich. Szkołę średnią ukończył w Siedlcach. Debiutował jako tłumacz przekładem utworu Władimira Korolenki pt. Dom nr 13. Wspomnienie z pogromu w Kiszyniowie, ogłoszonym w krakowskim „Tygodniku” (1905 nr 2, 1906 nr 1-21), a jako prozaik w 1908 tomem opowiadań pt. Tryumf Judasza. W 1910-11 publikował wiersze i felietony (pod pseudonimem Crataegus) w dzienniku „Naprzód”. W czasie I wojny światowej przebywał na Morawach i przez rok na Śląsku Cieszyńskim. Po odzyskaniu niepodległości był początkowo referentem w wydziale prasowym Ministerstwa Spraw Zagranicznych w Warszawie, a od 1920 kierownikiem Agencji Prasowej Orient w Wilnie. Następnie powrócił do Warszawy i w 1921-22 ogłaszał utwory satyryczne w tygodniku „Szczutek” (pod pseudonimem M. Głóg). Od 1924 przebywał na Śląsku Cieszyńskim. Współpracował z „Wiadomościami Polsko-Słowackimi” (Cieszyn, 1924-28; tu m.in. wiersze pod pseudonimem Andrzej Chmurny), a w 1928-29 był redaktorem działu literackiego cieszyńskiego dwutygodnika „Świat i Ojczyzna”. Kontynuował twórczość przekładową, tłumacząc utwory pisarzy rosyjskich, angielskich, amerykańskich, niemieckich, węgierskich, szwedzkich i duńskich. Ożenił się z Zofią Gulińską. Wiele podróżował po Czechach, Danii, Francji, Grecji, Niemczech, Rosji i Szwecji. Wybuch II wojny światowej zastał go w Atenach; w 1940 przyjechał do Francji, gdzie przebywał w różnych schroniskach. Liczne wiersze oraz przekłady poezji publikował w „Wiarusie Polskim” (Lille-Lyon, 1940-43, w czasie okupacji pt. „Quotidien Polonais”; tu też pod pseudonimami: Andrzej Chmurny, J.M.), „Wolnej Polsce” (Lyon, październik 1944-45). Po wojnie przebywał w Strasburgu, w 1953 zamieszkał w Plan-de-la-Tour, na południu Francji. W ciągu ostatnich dziesięciu lat życia ciężko chorował. Zmarł 14 listopada 1961 w szpitalu w Saint-Tropez; pochowany w Plan-de-la-Tour.

Twórczość

1. Tryumf Judasza. (Fragmenty). [Opowiadania]. Warszawa: Skład główny K. Kotlarski; [drukarnia:] Warszawski Zakład Drukarski 1908, 16 s.

Zawartość

Judasz; Sen filistra o Sherlocku Holmesie; Kołysanka; Oda do młodości; Nad mogiłą bandyty.

2. Pożegnanie Siedlec. Poemat. (Satyrycznych fragmentów pół setki). Warszawa: [drukarnia] Andres 1909, 12 s.

3. Słowacki w Krakowie. Facecja sowizdrzalska. Lublin: Drukarnia Artystyczna 1909, 10 s.

4. Śmierć królewiaka. [Nowela]. Naprzód 1910 nr 217, 218, 220-223.

Podpisane: Crataegus.

5. Po pogromie. Nowele – fragmenty. Kraków: Drukarnia „Sztuka 1913, 229 s.

Zawartość

Kołysanka [poz. ]; U źródła; Sen filistra [poz. ]; Oda do młodości [poz. ]; Pamiętasz; Śmierć Haisuto; Przenigdy; Bajeczki symboliczno-niesymboliczne; Po pogromie; Nad mogiłą bandyty [poz. ]; Po drodze; Myśli Don Kichota; Na strunach duszy.

6. Z niedoli śląskiej. [Wiersze]. Cieszyn 1918. [Informacja Polski słownik biograficzny].

7. Ciernie śląskie. Wiersze spod Czecha i Niemca ze wstępem o Śląsku Cieszyńskim A. Ćwikowskiego. Lwów: Ludowe Towarzystwo Wydawnicze 1920, 62 s.

Podpisane: Andrzej Chmurny.

8. Stawanie na głowie u podnóża Parnasu. Parodie współczesnych poetów oraz przeraźliwie wielkich „Tfurcuf”. Wilno: [Drukarnia „Żaibas”] 1921, 15 s.

Podpisane: Czarny John.

9. Sztuka zdobycia majątku. Kołomyja: Wydawnictwo „Notatek Wychowawczych” w Kołomyi 1929, 16 s.

Podpisane: Jotem.

10. Miecz płomienisty. Poezje. Chambéry: T.O. Osmański 1945, 93 s.

Przekłady

1. Godziny więzienne. Zakazane utwory Gorkiego, Andrejewa i Korolenki. Warszawa: [drukarnia] P. Laskauer 1906, 131 s.
2. M. Gorki: Poematy. Lwów: W. Zukerkandel [1908], 50 s. Wyd. nast. tamże ok. 1910.
3. A. Kuprin: Bonzaj i inne arcyzabawne humoreski. Kraków: S.A. Krzyżanowski 1911, 188 s.
4. Nowele rosyjskie. Śniatyn: L. Pohorilles 1911, 120 s.
Na okładce data wydania: 1913.
5. Miniatury humorystyczne. [Nowele]. Kraków: G. Gebethner i Sp. 1912, 124 s.
Przekład podpisany Crataegus.
6. H. Bang: Tancerka i inne nowele. Lwów: W. Zukerkandel [1913], 102 s.
Przekład podpisany Crataegus.
7. L. Andrejew: Pamiętnik szatana. Powieść. Warszawa: Stowarzyszenie Pracowników Księgarskich 1922, 204 s.
8. J. Galsworthy: Walka. Dramat socjalny w 3 aktach. Warszawa: Epoka 1922, 125 s.
9. A. Awerczenko: Historye zabawne. Lwów: W. Zukerkandel [po 1923], 120 s.
Przekład podpisany Crataegus.
10. J. London: Żelazna Stopa. Powieść. Warszawa: Stowarzyszenie Pracowników Księgarskich 1923, 342 s. Wyd. nast.: Warszawa: Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza 1951, wyd. 2 [!] tamże 1990.
11. I. Kant: Wieczny pokój. [Traktat]. Warszawa: K. Paszkowski 1924, 50 s. Wyd. nast.: Toruń: Wydawnictwo A. Marszałek 1992.
12. A. Kuprin: Sulamit. Powieść. Warszawa, Białystok: Księgarnia Wydawnictwa Plon 1924, 46 s.
13. L. Andrejew: Wilhelm II i jeniec; Rozmowa nocna; Opowieść i inne nowele. Złoczów: W. Zukerkandel [ok. 1925], 104 s.
14. M.A. Nexö: Ditta. [Powieść w 5 częściach]. Warszawa: Trzaska, Evert i Michalski 1927-1931.

[Cz. 1]. Ditta. [1927], 186 s.

[Cz. 2]. Nad morzem. [1927], 167 s.

[Cz. 3]. Grzech. [1928], 220 s.

[Cz. 4]. Czyściec. [1929], 182 s.

[Cz. 5]. Ku gwiazdom. [1931], 269 s.

Wyd. nast. całości: Warszawa: Książka i Wiedza 1948; wyd. 2 [!] Warszawa: Książka i Wiedza 1949; wyd. 3 Warszawa: Czytelnik 1955, tamże wyd. 4 1956; wyd. 5 Poznań: Wydawnictwo Poznańskie 1976.

15. M. Gorki: Moja pierwsza miłość. Powieść. Warszawa: Biblioteka Romansów i Powieści [1928], 141 s. Wyd. nast. tamże: 1919, 1930, 1931.
16. D. Kosztolányi: Krwawy poeta. Powieść. Poznań: Wielkopolska Księgarnia Nakładowa K. Rzepeckiego 1928, 302 s.
17. D. Kosztolányi: Grzech słodkiej Anny. Powieść. Kraków: Wydawnictwo Literacko-Naukowe 1931, 426 s.
18. M.A. Nexö: Pelle zwycięzca. Powieść. Warszawa: Wydawnictwo Płomień 1937, 355 s. Przedruk zob. poz. .
Cz. 1 cyklu; cz. 2 zob. poz. .
19. M.A. Nexö: Lata nauki Pellego. Powieść. Warszawa: Wydawnictwo Płomień 1938, 355 s. Przed. zob. poz. .
Cz. 2 cyklu; cz. 1 zob. poz. .
20. J. Galsworthy: Walka. Przeł. J. Mondschein. W adaptacji scenicznej T. Żuchniewskiego. Wstępem zaopatrzył K. Lapter. Warszawa: Książka i Wiedza 1949, 61 s.
21. M.A. Nexö: Pelle zwycięzca. T. 1. Dzieciństwo; T. 2. Lata nauki; T. 3. Wielki bój; T. 4. Świt. Warszawa: Książka i Wiedza 1949, 378 + 351 + 440 + 290 s. Wyd. nast. tamże 1949. Zob. poz. , .
22. M.A. Nexö: Ludzie z Dangaardu. Dramat w 3 aktach. Adaptacja: B. Rafałowska. Tłumaczenie J. Mondschein. Wstęp: J.A. Szczepański. Warszawa: Książka i Wiedza 1950, 56 s.
23. M.A. Nexö: Wspomnienia. [Powieść]. Warszawa 1952-1956.

T. 1. Pisklę. Książka i Wiedza 1952, 165 s.

T. 2. Pod otwartym niebem. Książka i Wiedza 1952, 163 s.

T. 3. O własnych siłach. Czytelnik 1955 [właśc. 1954], 142 s.

T. 4. Kres wędrówki. Czytelnik 1956, 123 s.

Omówienia i recenzje

Słowniki i bibliografie

Polski słownik biograficzny. T. 21 cz. 4 z. 90. Wrocław; Kraków 1976 (L. Brożek).
Literatura polska XX wieku. Przewodnik encyklopedyczny. T. 1. Warszawa 2000 (M. Fazan).

Ogólne

Artykuły

B.K.: Pisarze polscy nie ustają w pracy. Wiarus Polski”, Lille, Lyon 1942 nr 304 [m.in. o J. Mondscheinie].
F.P.: Ś.p. Józef Gabriel Mondschein. „Przegląd Zachodni”, Londyn 1962 nr 3.
K.A. Jaworski: W kręgu Kameny. Lublin 1965 [m.in. o J. Mondscheinie].
• [W. Szewczyk] Wisz: Wspomnienie o zapomnianym. „Trybuna Robotnicza1968 nr 213.
Z. Hierowski: Życie literackie na Śląsku w latach 1922-1939. Katowice 1969 [m.in. o J. Mondscheinie].
E. Rosner: Redaktor i poeta. W tegoż: Beskidzkie ścieżki pisarzy. Katowice 1982.
J. Pilch: Piórem i sercem. Głos Ziemi Cieszyńskiej 1983 nr 12.

Po pogromie

B. Zahorski. „Krytyka1914 t. 41 z. 2.