BIO

Urodzona 30 czerwca 1911 w Paryżu; córka Karola Mondrala, artysty malarza, grafika, i Romany z Pogorzelskich. W Paryżu uczęszczała do École Communale des Jeunes Filles. W 1924 przeniosła się wraz z rodziną do Polski i zamieszkała w Bydgoszczy. Uczęszczała tu do Żeńskiego Katolickiego Gimnazjum Miejskiego; w 1928 zdała maturę. Następnie studiowała w Wyższej Szkole Handlowej w Poznaniu, na Wydziale Dyplomatyczno-Konsularnym i Handlowym (dyplom w 1931), i ekonomię na Uniwersytecie Poznańskim (absolutorium w 1932). W czasie studiów uprawiała aktywnie sport, weszła w skład kobiecej reprezentacji Polski w lekkoatletyce i szermierce. Była działaczką sportową, członkiem Zarządu Akademickiego Związku Sportowego w Poznaniu, a po przeniesieniu się w 1933 do Warszawy – Klubu Sportowego Warszawianka. W 1933 podjęła pracę jako urzędniczka w Spedycji Międzynarodowej C. Hartwig, następnie jako referent w Ministerstwie Spraw Wojskowych. Debiutowała w 1939 artykułem pt. Czy to jest także propaganda?, opublikowanym w tygodniku „Prosto z Mostu” (nr 7). Po wybuchu II wojny światowej została wraz z całym gabinetem ministra ewakuowana do Rumunii, gdzie przez trzy tygodnie pracowała w konsulacie Rzeczpospolitej Polskiej w Czerniowcach. W połowie października 1939 pojechała na Węgry i tam została łączniczką między Biurem Opieki nad Internowanymi Żołnierzami a obozami internowanych. Współorganizowała ucieczki z obozów i przerzuty żołnierzy do tworzącego się we Francji Wojska Polskiego (akcja EWA). Po nieudanej próbie wyjazdu do Francji, wróciła na Węgry. Utrzymywała się z lekcji francuskiego. Od 1941 włączyła się do tajnej służby kurierskiej W, zajmując się wystawianiem fałszywych dokumentów. Równocześnie od 1942 pracowała w węgierskim Biurze Projektów Inżynierskich. W 1944, po zajęciu Węgier przez Niemcy, została aresztowana przez gestapo i wywieziona do obozu w Austrii, gdzie następnie przebywała na robotach. Po zakończeniu wojny, w 1945 powróciła z Austrii na Węgry, a we wrześniu tegoż roku do Polski i zamieszkała w Warszawie. Pracowała w Ministerstwie Przemysłu, w Biurze Organizacji Dostaw (1945-48). W 1948 wyszła za mąż za Andrzeja Pęksę, narciarza i przewodnika tatrzańskiego (rozwód 1950). W tymże roku objęła stanowisko dyrektora administracyjnego Państwowej Centrali Handlowej w Warszawie. W 1950-56 pracowała w redakcji literatury węgierskiej Spółdzielni Wydawniczej Czytelnik. W tym okresie rozpoczęła twórczość przekładową, głównie z literatury węgierskiej. Od 1953 należała do Związku Literatów Polskich (ZLP; do rozwiązania Związku w 1983). Od 1959 współpracowała z Instytutem Literackim w Maisons-Laffitte pod Paryżem, publikowała w „Kulturze” przekłady utworów pisarzy węgierskich, a od 1995 własne teksty. W 1971 została sekretarzem, a następnie przewodniczącą zarządu Klubu Tłumaczy przy ZLP. W 1976 należała do sygnatariuszy Memoriału 101, wyrażającego protest przeciw zmianom w Konstytucji Polskiej Rzeczpospolitej Ludowej. W 1980 została członkiem Polskiego PEN Clubu. Za przekłady z języka węgierskiego otrzymała nagrodę Polskiego PEN Clubu (1980)Stowarzyszenia Autorów „ZAiKS”, (1984) oraz nagrody węgierskie: dwukrotnie nagrodę węgierskiej agencji autorskiej Artisjus (1975, 1985), nagrodę Węgierskiego PEN Clubu (1976), nagrodę Fundacji im. T. Déry'ego (1993). W 1989 należała do komitetu założycielskiego Stowarzyszenia Pisarzy Polskich, a następnie została członkiem Stowarzyszenia i jego wiceprezesem. W 1990 objęła funkcję prezesa Fundacji Dom literatury i domy pracy twórczej. Odznaczona Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski (1974), odznaką Zasłużony Działacz Kultury (1994) oraz odznaczeniami węgierskimi: Srebrny Order Pracy (1973), medal Pro Cultura Hungarica (1988) i Order Zasługi z Gwiazdą (1991). Zmarła 12 lutego 2002 w Warszawie; pochowana tamże na Cmentarzu w Pyrach.

Twórczość

1. Węgry – moja miłość. [Opowiadania]. Powst. przed 1985. Kraków: Od Nowa 1995, 116 s.

Zawartość

Wstęp; Etapy (wraz z Wycieczką w nieznane); Dzieje przyjaźni [z A. Gönczem]; Wspomnienie o G. Kerényi; Myśli o Tiborze Dérym; Samotność tłumacza; Posłowie.

Wersja węgier. skrócona: Barátok a bájban. Budapest: Europa Könyvkíado 1985, 51 s.

2. Bieg przez stulecie. [Wspomnienia]. Warszawa: Twój Styl 1998, 292 s.

Nagrody

Nagroda Biblioteki Raczyńskich.

Przekłady i adaptacje

1. K. Ács: Dzieci z Köbányi. [Dla dzieci]. Warszawa: Czytelnik 1951, 169 s.
2. J. Darvas: Czarny chleb. Powieść. Warszawa: Czytelnik 1951, 113 s.
3. K. Fehér: Pierwszy tydzień. [Opowiadania]. Warszawa: Czytelnik 1951, 133 s.
4. K. Mikszáth: Listy posła. Powieść. Warszawa: Czytelnik 1951, 275 s.
5. K. Mikszáth: Oblężenie Bystrzycy. Powieść. Warszawa: Czytelnik 1952, 234 s.
6. M. Jókai: Złoty człowiek. Powieść. Przedmowa: T. Csorba. Warszawa: Czytelnik 1953, 637 s. Wyd. 2 tamże 1959.
7. E. Urban: Chrzest ogniowy. Sztuka w 3 aktach. Uwagi inscenizacyjne oprac. G. Lipszyc. Dekoracje i kostiumy projektował J. Hawryłkiewicz. Warszawa: Czytelnik 1954, 110 s.
8. I. Németh: W głębi dżungli. [Dla młodzieży]. Warszawa: Nasza Księgarnia 1956, 344 s.
9. M. Jókai: Poruszymy z posad ziemię. [Wstęp:] T. Csorba. Warszawa: Czytelnik 1957, 746 s.
10. A. Dumas (ojciec): Hrabina de Charny. Cz. 1. Ucieczka. T. 1-2. Przeł.: S. Brucz, C. Mondral. Łódź: Wydawnictwo Łódzkie 1958, 235 + 273 s.
11. K. Mikszáth: Parasol świętego Piotra. [Powieść]. Warszawa: Instytut Wydawniczy „PAX" 1959, 293 s. Wyd. 2 tamże 1974, wyd. 3 tamże 1997.
12. G. Hegedüs: Żeglarz z Miletu. [Powieść dla młodzieży]. Warszawa: I Nasza Księgarnia 1961, 289 s.
13. A. Berkesi: Bunkier. [Powieść]. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej 1962, 162 s.
14. E. Sós: Ten co ujarzmił pioruny. [Powieść o B. Franklinie]. Skrócony przekł. C. Mondral. Warszawa: Iskry 1962, 337 s.
15. A. Berkesi, G. Kardos: Kocioł czarownic. [Powieść]. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej 1963, 462 s.
16. S. Tatay: Karabiny i gołębie. [Powieść]. Warszawa: Nasza Księgarnia 1963, 220 s.
17. T. Déry: Odpowiedź. [Powieść]. [Cz. 1] -2. Posłowie: I. Csapláros. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy 1964, 1967, 467 + 537 s.
18. L. Hevesi: Przygody Andrasza Jellky. [Powieść]. Warszawa: Nasza Księgarnia 1964, 290 s.
19. M. Mészöly: Bunkier. [Utwór dramatyczny]. Dialog 1964 nr 5 s. 52-88. Wystawienie: Kraków, Nowa Huta, Teatr Ludowy 1967.
Wystawiane też pt. Gdyby przeleciał ptak.
20. L. Németh: Odraza. [Powieść]. Przeł. i posłowie; C. Mondral. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy 1965, 417 s. Wyd. nast tamże: wyd. 2 1975, wyd. 3 1981.
21. I. Sarkadi: Szymon Słupnik. (Dramat w 3 aktach). Dialog 1965 nr 11 s. 48-79. Wystawienie: Gdańsk, Teatr Wybrzeże 1976.
22. L. Szilvási: Appassionata. [Powieść]. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej 1965, 449 s.
23. I. Száva: Olbrzym z Syrakuz. [Powieść o Archimedesie]. Warszawa: Instytut Wydawniczy Nasza Księgarnia 1966, 394 s.
24. T. Déry: Miłość. Opowiadania. Warszawa: Książka i Wiedza 1967, 403 s.
25. B. Just: Szaleńcy. [Powieść]. Warszawa: Instytut Wydawniczy „PAX1967, 165 s.
26. I. Örkény: Rodzina Totów. [Utwór dramatyczny]. Dialog 1967 nr 8 s. 7-40. Wystawienie pt. Strażak Tot: Warszawa, Teatr Polski 1968. Przedruk w: Antologia współczesnego dramatu węgierskiego. Warszawa 1982 s. 327-419. Por. poz. .
27. L. Tabi: Okoliczność łagodząca. [Utwór dramatyczny]. Wystawienie: Bydgoszcz, Teatr Polski 1967.
28. E. Lukács: Jakie to duże? [Dla dzieci]. Warszawa: Nasza Księgarnia 1968, 35 s.
29. L. Németh: Grzech. [Powieść]. Warszawa: Czytelnik 1968, 699 s.
30. E. Kindzierszky: Od gry w guziki do statku kosmicznego. [Opowieść]. Warszawa: Nasza Księgarnia 1969, 45 s.
31. F. Sánta: Zdrajca. [Powieść]. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy 1969, 139 s.
32. G. Thurzó: Advocatus diaboli. (Sztuka w 3 aktach). Dialog 1969 nr 4 s. 46-88. Wystawienie: Łódź, Teatr Powszechny 1969.
Wystawiane też pt. Wybrany.
33. C. Janczarski: Les aventures de Peluchon. [Przekł. i adaptacja:] C. Mondral. Paris: Hatier; Warszawa: Instytut Wydawniczy Nasza Księgarnia 1970, 21, [10] s.
Tytuł oryginału polskiego: Przygody i wędrówki Misia Uszatka.
34. C. Janczarski: Peluchon a des idées... [Paris:] Hatier 1970, [20] s.
Tytuł oryginału polskiego: Przygody Misia Uszatka.
35. É. Janikovszký: Chciałbym wiedzieć. [Dla dzieci]. Warszawa: Nasza Księgarnia 1970, 39 s.
36. É. Janikovszký: Gdybym był dorosły. [Dla dzieci]. Warszawa: Nasza Księgarnia 1970, 35 s.
37. V. Kataev: La cueillette enchantée. [Przeł. z polskiego] C. Mondral. [Paris]: Hatier; Warszawa: Nasza Księgarnia 1970, [10] s.
38. M. Mészöly: Saul z Tarsu. [Powieść]. Warszawa: Instytut Wydawniczy „PAX1970, 149 s. [Wyd. 2] tamże 1981.
39. Wieża Babel. Legendy i mity starożytnego Bliskiego Wschodu. Opowieści egipskie, mezopotamskie, hetyckie i ugaryckie oprac.: A. Dobrovits i L. Kákosy. Opowieści hebrajskie wybrał i oprac.: G. Komoróczy. Przekł. [z węgierskiego] C. Mondral. Wstęp: W. Tyloch. Warszawa: Nasza Księgarnia 1970, 435 s. Wyd. 2 tamże 1975.
40. I. Fekete: Mgła. [Opowiadania]. Warszawa: Nasza Księgarnia 1971, 300 s.
41. F. Móra: W pałacu marabutów. [Opowiadanie]. Warszawa: Nasza Księgarnia 1971, 26 s.
42. G. Illyés: Doskonali. [Utwór dramatyczny]. Wystawienie: Gdańsk, Teatr Wybrzeże, Teatr Kameralny w Sopocie 1972.
43. K. Nagy: Nie sprzedaję ci kota w worku. [Powieść dla młodzieży]. Warszawa: Nasza Księgarnia 1972, 166 s.
44. I. Örkény: Zabawa w koty. (Tragikomedia w 2 częściach). Dialog 1972 nr 2 s. 77-114. Wystawienie: teatralne: Warszawa, Teatr Narodowy, Teatr Mały 1973; telewizyjne: Telewizja Polska 1981. Por. poz. .
45. G. Thurzó: Święty. [Powieść]. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy 1972, 357 s. Wyd. 2 tamże 1981.
46. I. Csurka: Kto dziś funduje? (Dramat w 3 aktach). Dialog 1973 nr 6 s. 11-43.
47. G. Illyés: Latający pałac. Baśnie węgierskie. Warszawa: Nasza Księgarnia 1973 [właśc.] 1974, 132 s.
48. I. Örkény: Zabawa w koty i inne opowiadania. Wybór: A. Sieroszewski. Warszawa: Czytelnik 1973, 325 s. Por. poz. .
49. M. Vidor: Wszystko albo nic. [Powieść dla młodzieży]. Warszawa: Nasza Księgarnia 1973, 265 s.
50. G. Illyés: Król kocur. [Dla dzieci]. Warszawa: Nasza Księgarnia 1974 [16] s.
51. M. Mészöly: Czarny bocian. [Powieść]. Warszawa: Nasza Księgarnia 1974, 253 s. Wyd. 2 tamże 1980.
52. G. Molnár: W niedzielę zawsze pada deszcz. [Powieść]. Warszawa: Czytelnik 1974, 191 s.
53. G. Páskandi: Gościna. (Dramat historyczny w 3 aktach). Dialog 1974 nr 4 s. 45-70. Wystawienie: Wałbrzych, Teatr Dramatyczny 1974.
54. L. Dala: Nasz świat. [Dla dzieci]. Warszawa: Nasza Księgarnia 1975. [Informacja tłumaczki].
55. I. Fekete: Kolcogród. [Powieść dla młodzieży]. Warszawa: INasza Księgarnia 1975, 314 s.
56. G. Gárdonyi: Słudzy boży. [Powieść]. Warszawa: Instytut Wydawniczy „PAX1975, 311 s.
57. E. Lázár: Czarny kos. [Opowiadanie]. Warszawa: Nasza Księgarnia 1975, 24 s.
58. I. Örkény: Rodzina Totów. Gloria. [Opowiadania]. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy 1975, 168 s. Por. poz. .
59. É. Sebök: Mimoza. [Opowiadania dla dzieci]. Warszawa: Instytut Wydawniczy Nasza Księgarnia 1975, 90 s.
60. K. Fehér: Wystarczy jeden telefon. [Utwór dramatyczny]. Telewizja Polska 1976.
61. M. Szepes: Kropeczka nad Balatonem. [Opowiadanie]. Warszawa: Nasza Księgarnia 1976, 64 s.
62. B. Bertha: Ogniste kule. [Powieść]. Warszawa: „PAX1977, 234 s.
63. K. Mikszáth: Czarne miasto. [Powieść]. Przeł. i posłowie C. Mondral. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy 1977, 522 s.
64. G. Hernádi: Chrzest krwi. [Utwór dramatyczny]. Dialog 1978 nr 3 s. 53-83.
65. T. Déry: Pan A.G. w X. [Powieść]. Kraków: Wydawnictwo Literackie 1979, 446 s.
66. A. Göncz: Trepkarze. [Powieść]. Warszawa: Instytut Wydawniczy „PAX1979, 162 s.
67. J. Kodolányi: Gloryfikacja Józefa Kántora. [Powieść]. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy 1979, 199 s.
68. G. Illyés: Faworyt. W: Antologia współczesnego dramatu węgierskiego. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy 1982, s. 11-115.
69. I. Örkény: Wystawa róż. [Powieść]. Warszawa: Czytelnik 1982, 114 s.
70. I. Sarkadi: Utracony raj. W: Antologia współczesnego dramatu węgierskiego. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy 1982, s. 421-489.
71. K. Wojtyła: Medytacje. Scenariusz wieczoru poezji śpiewanej C. Mondral. Wystawienie: Kraków 1982.
72. M. Jókai: Węgierski magnat. [Powieść]. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy 1986, 437 s. Wyd. 2 Katowice: Edytor 1995, 415 s.
73. J. Nemere: Gagarin = kosmiczne kłamstwo? Bielsko-Biała: Kleks 1990, 108 s.
74. J.M. Fitère: Niszczycielka. Powieść prawdziwa o Paulinie Dubuisson. Katowice: Akapit-Edytor 1994, 195 s.
75. Z. Egressy: Portugalia. [Utwór dramatyczny]. Przeł.: C. Mondral i A. Engelmayer. Dialog 2000 nr 4 s. 65-107. Wystawienie: telewizyjne: Telewizja Polska 2002; Poznań, Teatr Polski 2004.

Prace redakcyjne

1. Wolność. Antologia walczącej poezji i prozy węgierskiej. Przekł. pod red.: C. Mondral, J.W. Gomulickiego. Warszawa: Czytelnik 1953, 448 s.
Tu także m.in. przekład C. Mondral.

Omówienia i recenzje

Ankieta dla IBL PAN 1966, 1994, 1996.

Wywiady

Tłumacz to nie maszyna do przekładania wyrazów. Rozm. A. Korupczyńska. Słowo Powszechne 1973 nr 225.
Być tłumaczem. Rozm. D. Orlik. Gazeta Olsztyńska 1978 nr 92.
Przyjaciele w biedzie. Rozm. A. Korupczyńska-Nagy. „Nowy Dziennik”, New York dod. „Przegląd Polski2000 nr z 11 IV.

Ogólne

Artykuły

A. Baranowska: Najmniejsza z Japonek. Kobieta i Życie 1991 nr 25.
Z. Florczak: Dar koleżeństwa. Nowe Książki 1996 nr 5.
T. Olszański: Camilla Mondral. Nowe Książki 2002 nr 3 [wspomnienie pośmiertne].

Bieg przez stulecie

K. Lisowski: Czekam, co będzie dalej... Nowe Książki 1999 nr 5.