BIO

Urodzony 31 stycznia 1895 we wsi Dobrocice pod Sandomierzem w rodzinie chłopskiej; syn Łukasza Młodożeńca i Józefy z Siudaków. Nauki początkowe pobierał w Klimontowie; w 1906-14 uczył się w gimnazjum w Sandomierzu i tu zdał maturę. Od 1911 należał do tajnego harcerstwa, pełnił funkcję komendanta drużyny. Współredagował tajne pisemko młodzieżowe „Nasze”. Po wybuchu I wojny światowej, w 1915 został zagarnięty z domu rodzinnego na podwodę przez oddziały rosyjskie i znalazł się w głębi Rosji; przebywał początkowo w Kijowie, krótko w Rostowie nad Donem, potem w Moskwie, gdzie, pragnąc uchronić się od służby wojskowej w armii rosyjskiej, rozpoczął naukę w polskim gimnazjum. Powrócił do kraju w czerwcu 1918 i w październiku tegoż roku podjął studia polonistyczne na Uniwersytecie Jagiellońskim w Krakowie, które dwukrotnie przerywał w związku ze służbą żołnierską (od listopada 1918 w Legii Akademickiej i w 1920 w kompanii łączności 1. Pułku Strzelców Podhalańskich). W 1919 brał udział w akcji plebiscytowej na Spiszu i Orawie. W czasie studiów rozpoczął twórczość poetycką. Wraz z Bruno Jasieńskim zbliżył się do Tytusa Czyżewskiego i środowiska formistów. Na przełomie 1919 i 1920 wspólnie z Brunem Jasieńskim i Tytusem Czyżewskim założył futurystyczny klub Katarynka; w marcu 1920 uczestniczył w zorganizowaniu pierwszego wieczoru poezji futurystycznej w Krakowie. Współpracował w 1920-21 z pismem „Formiści”; tu debiutował w 1920 wierszami Z Moskwy 1917, Ten dzień, Anarchiści i Hymn pokoju (nr 2). W lutym i marcu 1921 brał udział w zbiorowych wystąpieniach futurystów w Warszawie i innych miastach. W 1922 zamieszczał wiersze i artykuły w „Zwrotnicy”. Był współautorem jednodniówek futurystycznych Jednodńuwka futurystuw, manifesty futuryzmu polskiego (czerwiec 1921) i Nuż w bżuhu (listopad 1921). Po uzyskaniu magisterium w 1922, pracował jako nauczyciel języka polskiego w gimnazjum w Kielcach, następnie w 1923-25 w Gimnazjum Państwowym im. J. Zamojskiego w Zamościu. W 1923 ożenił się z Wandą Arlitewicz, malarką. Zorganizował i prowadził wraz z żoną teatr szkolny. Brał udział w pracach Zamojskiego Koła Miłośników Książki. Kontynuował pracę literacką; współpracował z czasopismami „Tygodnik Ilustrowany” (1924-28; tu w 1925 pierwsze publikowane w prasie opowiadanie pt. Jak się w Pietrkowy serce rozszerzyło, nr 51), „Czas” (1925-26; tu m.in. nagrodzony przez pismo w konkursie nowelistycznym utwór Wyścigi, 1926 nr 296). Pracował nad zbiorkami wierszy Linie, tony i lilie i Mistyczny papieros (złożone do druku u Zygmunta Pomarańskiego, mimo zapowiedzi wydawniczych nie ukazały się). W 1925 przeniósł się do Warszawy; uczył w Gimnazjum im. N. Żmichowskiej, a od 1928 w Gimnazjum im. Stefana Batorego. Równocześnie rozwijał twórczość literacką i działalność społeczną. Nawiązał stałą współpracę z „Kurierem Warszawskim” (1926-39). W 1928 był redaktorem pisma „Ku Słońcu”. Wiersze, opowiadania, artykuły i recenzje publikował też w pismach „Europa” (1929-30), „Wyzwolenie” (1930-31), „ABC Literacko-Artystyczne” (1933-34), „Tygodnik Artystów” (1934-35), na krótko zbliżył się do „Prosto z Mostu” (1935). W 1935-39 był stałym recenzentem teatralnym „Gońca Warszawskiego” (także pod pseudonimem Jan Chmurek). Brał aktywny udział w działalności oświatowo-kulturalnej Związku Młodzieży Wiejskiej Rzeczypospolitej Polskiej Wici (był autorem hymnu organizacji Do niebieskich pował); w 1936 został prezesem Komisji Prasowej, a w 1937 zastępcą członka Zarządu Głównego Związku. Publikował liczne artykuły publicystyczne i społeczno-kulturalne w czasopismach ludowych, m.in. w pismach „Chłopski Sztandar” (1930-31), „Młoda Myśl Ludowa” (1933-37), „Wici” (1935-39; w 1936-38 redagował dodatek miesięczny pisma pt. „Kultura Gromad”), „Zielony Sztandar” (1936-39), „Piast” (1937-38), „Znicz” (1937-39), „Chłopski Świat” (1938-39) oraz w pismach dla dzieci i młodzieży „Mały Płomyczek Wiejski” (1936-37), „Mały Płomyczek” (1938-39). Opracowywał inscenizacje dla wiejskich zespołów teatralnych i recytatorskich, w 1936-37 wyjeżdżał z odczytami razem z grupą chłopskich artystów. Po wybuchu II wojny światowej wziął udział w kampanii wrześniowej 1939 jako szeregowy żołnierz wojsk łączności, po czym przeszedł wraz z oddziałem na Węgry, gdzie został internowany. W czerwcu 1940 uciekł do Jugosławii, skąd przez Stambuł przedostał się do Syrii. Służył w Samodzielnej Brygadzie Strzelców Karpackich (był autorem słów do hymnu Brygady pt. Pieśń żołnierska, powstałego w grudniu 1940). Brał udział w walkach w Egipcie i Libii. Kontynuując twórczość literacką, pisał utwory dla teatrów żołnierskich; wiersze i artykuły publikował w pismach „Kurier Wolnej Polski” (1940), „Nasze Drogi” (1941), „Dziennik Żołnierza” (Szkocja, 1941). W sierpniu 1941 został urlopowany z wojska w celu objęcia redakcji „Gazety Polskiej” w Jerozolimie. Od czerwca 1942, oddelegowany do Londynu, pracował do 1944 w dziale propagandy Ministerstwa Spraw Wewnętrznych. W 1942 objął redakcję reaktywowanego w Londynie organu Stronnictwa Ludowego „Zielony Sztandar” (do 1943 ukazało się 7 numerów; tu też zamieszczał artykuły pod pseudonimami: Józef Zbroński, Józef Zdroński, (S.M.), Jan Rut). Publikował też w wychodzących w Londynie pismach: „Poradnik Świetlicowy” (1942), „Dziennik Polski” (1942), „Jutro Polski” (1943) oraz w „Dzienniku Żołnierza APW” [Armii Polskiej na Wschodzie] (1943). Od listopada 1943 do czerwca 1944 był pracownikiem tajnej radiostacji polskiej Świt, nadającej z terenu Wielkiej Brytanii, a pozorującej, że działa w okupowanej Polsce. Od grudnia 1944 do marca 1954 redagował pismo Stronnictwa Ludowego „Jutro Polski”. Publikował też w piśmie „Nowy Świat” (Nowy Jork, 1954-56). Na początku kwietnia 1957 powrócił do kraju. Nawiązał współpracę z pismami Zjednoczonego Stronnictwa Ludowego: „Orką”, „Wieściami”, „Zielonym Sztandarem”. Zmarł 21 stycznia 1959 w Warszawie; pochowany tamże na Cmentarzu Powązkowskim.

Twórczość

1. Kreski i futureski. [Wiersze]. Warszawa: Klub Futurystów „Katarynka 1921, 16 s.

2. Kwadraty. [Wiersze]. Zamość: Zamojskie Koło Miłośników Książki 1925, 30 s.

Przygotowane na I Zjazd Bibliofilów Polskich w Krakowie.

3. Niedziela. Poezje. Warszawa: Europa 1930, 32 s.

4. Współczesna literatura polska. Wykład. Warszawa 1933, [6] k.

5. Futuro-gamy i futuro-pejzaże. Poezje. Warszawa: Wąkopy 1934, 125 s.

Wybór wierszy: cz. 1 z lat 1918-1922; cz. 2 z lat 1932-1933.

6. Heród. Ucieszna tragedia w 3 aktach z interludiami. Prapremiera: Warszawa: Teatr Comeodia 1934. Druk fragmentów: „Naprzód” 1934 nr 323; „Robotnik” 1934 nr 457; „Wici” 1934 nr 48-51, 1935 nr 1.

7. O nowy ład. (W poszukiwaniu chłopskiego programu). [Artykuł]. „Młoda Myśl Ludowa1935 nr 4/5; odbitka. Warszawa: „Młoda Myśl Ludowa” 1935, 14 s.

8. Na Budzeniu. Powieść. Wici 1936 nr 13-30, 39-44, 46-51/52, 1937 nr 1-8, 10-13, 44-49, 1938 nr 4-9.

9. Wiater. Widowisko w 3 aktach z prologiem. Warszawa: Związek Młodzieży Wiejskiej 1937, 96 s.

10. W Darowie. Warszawa: Powszechny Zakład Ubezpieczeń Wzajemnych 1938, 15 s.

11. Grunwald. Słuchowisko w 8 epizodach. Polskie Radio Kair 1941. [Informacja autora]. Druk fragmentów: Bitwa. „Nasze Drogi”, Egipt 1941 nr 12 s. 8-9; Król Jagiełło rusza z Krakowa. „Polska”, Egipt 1941 nr 24 dod. s. 2-3. Wyd. osobne Londyn: Członkowie Stronnictwa Ludowego 1943, 24 s. Wyd. nast. z podtytułem: Poemat w 8 epizodach. „Teatr Ludowy 1966 nr 7/8; ze wstępem S. Czernika. Olsztyn: Pojezierze 1976, 39 s.

Słuchowisko napisane na rocznicę bitwy pod Grunwaldem; nadane w wykonaniu zespołu Teatru Żołnierskiego Samodzielnej Brygady Strzelców Karpackich.
Wydanie z 1943 podpisane: Jan Rut.
Wydanie z 1976 zawiera wstęp S. Czernika: O twórczości Stanisława Młodożenieca.

12. Lajkonik w piramidach. Widowisko w 3 aktach. Inscenizacja: J. Jarema. Prapremiera: [fragment] Dikheila (Egipt), Teatr Żołnierski Samodzielnej Brygady Strzelców Karpackich 1941. Druk fragmentów: [Incipit] Ja o tobie w snach pamiętam... „Ku Wolnej Polsce”, Palestyna 1941 nr 79 s. 6; pt. List z Kraju. Do narzeczonego – żołnierza. „Gazeta Polska”, Jerozolima 1941 nr 28 s. 3.

Fragment rękopisu w zbiorach rodziny; maszynopis całości w Archiwum M. Młotka w Londynie.
Fragment w „Gazecie Polskiej” podpisany: (st.m.).

13. Zielone Świątki. Słuchowisko radiowe. Polskie Radio Kair 1941.

Maszynopis w Archiwum M. Młotka w Londynie.

14. Jasełka. Prapremiera: Jerozolima I 1942.

Informacja: J. Tarło. „Gazeta Polska”, Jerozolima 1942 nr 20.

15. W Dolinie Małej Wody. [Opowiadania]. Warszawa: Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza 1958, 398 s.

Zawartość

Dziki gołąb; Stertka; Sołtysowa obraza; Wyścigi; Wiatrak; Wojna; Powrót; Opieka; Ignac, Pan Bóg i ziaby; Niedziela; Julisine kochanie; W sidłach pokusy; Franek fabrykant; Jercoki; Z Walerki się wzięło; Rybiki; Łąka; Rzeka; Szewc; Mapa. Por. poz. .

16. Wiersze wybrane. Warszawa: Czytelnik 1958, 179 s.

17. Wiosenne obrazki. [Dla dzieci]. [Przygotowanie do druku: S. Młodożeniec]. Warszawa: Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza 1959, 45 s.

18. Utwory poetyckie. Zebrał, oprac., wstępem i przypisami opatrzył T. Burek. Warszawa: Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza 1973, 515 s.

Tu m.in. nieukończony poemat: Pietrek Piekoś, s. 399-433.

19. Opowiadania. Zebrał, oprac. i komentarzem opatrzył W. Burek. Warszawa: Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza 1976, 448 s.

Zawartość

Z. Ziątek: Miejsce prozy Stanisława Młodożeńca. – Opowiadania z poz. (z wyjątkiem: Stertka; W sidłach pokusy; Z Walerki się wzięło), – oraz: Jak się w Pietrkowy serce rozszerzyło; Walek Wielgi; Dożywotka; Karolka; Zaloty; Jóźkowa wilia; Piwnica; Wiano; Nuta; Pies; Stanisław Młodożeniec z kraju gorącego; Kawałek sera; Wierzby; Filipów most; Trzy króle; Teście; Nowe żniwa; W Święto Zmartwychwstania; Na weselu; Płazy; Woda; Piekosie. – Aneks: W Noc Świętojańską; Pojednanie; Przemiana.

20. Poezje wybrane. Wyboru dokonał, wstępem i notą opatrzył T. Burek. Warszawa: Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza 1977, 125 s. Wyd. 2 zmienione pt. Poezje wybrane (II). Warszawa: Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza 1989.

21. Sołtysowa obraza; Wyścigi. [Opowiadania]. Posłowie: A. Ożdżyńska. Sandomierz: Wydawnictwo Diecezjalne 2001, 70 s.

Opowiadania z poz. .

Montaże utworów

Metamorfozy teatru pijana sypialnia. Spektakl oparty na futurystycznych tekstach A. Sterna, T. Czyżewskiego i S. Młodożeńca. Scenariusz: A. Zającówna. Wystawienie: Kraków, Teatr Groteska 1999.

Prace edytorskie

1. A. Malczewski: Maria. Powieść ukraińska. Oprac.: S. Młodożeniec. Cz. 1. Tekst, 60 s.; cz. 2. Objaśnienia i przypisy. Warszawa: Biblioteka Polska [1924], 60 + 89 s. Wyd. 2 tamże [1928].

Omówienia i recenzje

Wywiady

Rozmawiamy z Stanisławem Młodożeńcem. Rozm.: H. Pietras. Dziennik Ludowy 1957 nr 70.

Słowniki i bibliografie

A. Stern: Stanisław Młodożeniec. Encyklopedia Współczesna 1959 nr 6.
P. Grzegorczyk: Twórcy i badacze literatury zmarli w 1959. „Znak1961 nr 4.
Słownik współczesnych pisarzy polskich. T. 2. Warszawa 1964.
Polski słownik biograficzny. T. 21 cz. 3 z. 89. Wrocław; Kraków 1976 (T. Burek).
Słownik biograficzny działaczy ruchu ludowego. Warszawa 1989.
Literatura polska XX wieku. Przewodnik encyklopedyczny. T. 1. Warszawa 2000 (A. Zieniewicz).
Słownik badaczy literatury polskiej. [T. 3]. Łódź 2000 (J. Starnawski).

Ogólne

Książki

S. Burkot: Stanisław Młodożeniec. Rzecz o chłopskim futuryście. Warszawa: Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza 1985, 171 s.

Artykuły

T. Burek: Stanisław Młodożeniec. 1895-1959. W: Obraz literatury polskiej XIX i XX wieku. Seria 6. T. 3. Literatura polska w okresie międzywojennym. Kraków 1993.
W. Burek: Chłopska poezja Stanisława Młodożeńca. Młoda Myśl Ludowa 1934 nr 3.
S. Czernik: Zew krwi. O poetach pochodzenia chłopskiego. Kurier Literacko-Naukowy 1934 nr 35.
S. Piasecki: Chłopy idą. ABC Literacko-Artystyczne 1934 nr 2, przedruk w tegoż: Prawo do twórczości. Warszawa 1936, polemika: T. Makarewicz: Chłopy pana Piaseckiego. „Pion” 1934 nr 3, S. Młodożeniec: O tzw. chłopomanie i o tych, co chłopców chcą mamić i tumanić. „ABC Literacko-Artystyczne” 1934 nr 14, T. Makarewicz: Farbowane chłopy. „Pion” 1934 nr 15, J.E. Skiwski: Przemilczany najazd. W tegoż: Na przełaj. Warszawa 1935.
S. Ziembiński: Muza Stanisława Młodożeńca. Głos 1934 nr 18/19.
S. Piętak: Czołowy chłopski poeta. Dziennik Ludowy 1957 nr 70.
J. Bielatowicz: O Stanisławie Młodożeńcu i polskim futuryzmie. Wiadomości”, Londyn 1959 nr 25.
S. Czernik: Ze wspomnień o Stanisławie Młodożeńcu. Zielony Sztandar 1959 nr 12.
• [J.J. Lipski] jj: Stanisław Młodożeniec (1895-1959). Twórczość 1959 nr 3.
J. Szczawiej: Pełen głębi, dojrzały, mądry... Orka 1959 nr 23.
J. Wiktor: Wspomnienie o Stanisławie Młodożeńcu. Wieści 1959 nr 5.
W. Wohnout: Literatura niekonwencjonalna. Orzeł Biały”, Londyn 1959 nr 13/14.
J. Kłossowicz: Próby dramatyczne awangardy dwudziestolecia. Dialog 1960 nr 3.
H. Zaworska: Futurystyczny ideał człowieka nowoczesnego. W tejże: O Nową Sztukę. Polskie programy artystyczne lat 1917-1922. Warszawa 1963.
W. Kawalec: W dolinie Opatówki. Kamena 1964 nr 10.
E. Balcerzan: Sherlock Holmes i poeci. Nurt 1965 nr 6 [analiza wiersza pt. Moskwa].
S. Czernik: O poezji Stanisława Młodożeńca. Teatr Ludowy 1966 nr 7/8.
J. Szczawiej: Homer swojej rodzinnej wsi. W tegoż: Krzesanie ognia. Warszawa 1969, przedruk w tegoż: Laur i cierń. Warszawa 1977.
R. Sulima: Stanisław Młodożeniec: „Młocka. W: Czytamy wiersze. Warszawa 1970, toż w wyd. 2 Warszawa 1973.
T. Burek: Sztandar futuryzmu na chłopskim wąkopie, albo o poezji Stanisława Młodożeńca. Tygodnik Kulturalny 1971 nr 26, przedruk w: S. Młodożeniec: Utwory poetyckie. Warszawa 1973.
A. Konkowski: Sojusz z tradycją. Literatura 1976 nr 20.
S. Mijas: Chłopski futurysta. W: I Dekada Literatury Kieleckiej. Kielce 1976, przedruk w tegoż: Ojczyzna w ojczyźnie. Łódź 1976.
A. Zieniewicz: Zawijasy Młodożeńca. „Poezja1978 nr 7/8.
E. Balcerzan: Tradycja pogromców tradycji. Teksty 1979 nr 1, przedruk w tegoż: Kręgi wtajemniczenia. Kraków 1982.
T. Skubalanka: Polska poezja futurystyczna w oczach językoznawcy. Przyczynek do przemian poezji współczesnej. Przegląd Humanistyczny 1979 nr 5.
Z. Andres: Próby prozatorskie Stanisława Młodożeńca. Rocznik Naukowo-Dydaktyczny Wyższej Szkoły Pedagogicznej w Rzeszowie 1980 nr 46.
M. Dąbrowski: Trzy poetyckie oberki. 2. Oberek obyczajowy. Poezja 1980 nr 3.
A. Zawada: Lekcja Młodożeńca. „Miesięcznik Literacki1980 nr 12, przedruk w tegoż: Wszystko pokruszone. Warszawa 1985.
B. Carpenter: Stanisław Młodożeniec. W tegoż: The poetic avangarde in Poland, 1918-1939. Seattle 1983.
Z. Śliwka: Ziemiaństwo w międzywojennej prozie chłopskiej. Kieleckie Studia Filologiczne 1983 nr 2.
Z. Andres: Faktografia i mity. Rzeszów 1984, passim.
S. Burkot: Dwa wiersze i historia. Miesięcznik Literacki 1984 nr 1 [dot. wierszy S. Młodożeńca: Na zwady dzień, oraz W. Broniewskiego: Bagnet na broń].
J.A. Borzęcki: Futurysta z przytupem. Tygodnik Kulturalny 1985 nr 15.
Z. Śliwka: Portret ziemi sandomierskiej w prozie Stanisława Młodożeńca. Studia Kieleckie 1985 nr 4.
S. Fauchereau: Stanisław Młodożeniec. W: Futurismo e futurismi. Milano 1986.
Z. Śliwka: Nobilitacja i rozrachunek. Problematyka ideowa w międzywojennej prozie pisarzy chłopskich z regionu świętokrzyskiego. Kielce 1990, passim.
A. Moskalowa: Futurysta na emigracji. Regiony 1994 nr 1.
Z. Ziątek: Po raz drugi w dolinie małej wody. Lokalność w prozie Stanisława Młodożeńca. Regiony 1996 nr 3.
Z. Śliwka: Przewartościowania i propozycje. Studia Kieleckie Seria Filologiczna 1997 nr 1.
R. Mścisz: O dwujęzyczności poezji Stanisława Młodożeńca z okresu międzywojennego. Zeszyty Naukowe Wyższej Szkoły Pedagogicznej w Rzeszowie. Historia Literatury 1998 z. 4.
J. Krzysztoforska-Doschek: Prasłowiańskie ślady w literaturze polskiej okresu międzywojennego: Stanisław Młodożeniec. W tejże: Prasłowiańskie źródła nowszej poezji polskiej (od romantyzmu do współczesności). Kraków 2000.
J. Sławiński: Poezje Młodożeńca. W tegoż: Przypadki poezji. Kraków 2001.
R. Wojtal: Tłumacz wobec poezji futurystów. O niemieckim przekładzie wiersza Stanisława Młodożeńca. „W drodze”. Warsztaty Polonistyczne 2001 nr 3, przedruk „Języki Obce w Szkole” 2002 nr 1.

Kreski i futureski

• [J.N. Miller] m. Czartak 1922 nr 1.
M. Dąbrowski: Kreski i futureski” Stanisława Młodożeńca – między Marinettim a Peiperem. Przegląd Humanistyczny 1979 nr 5.

Kwadraty

• [P. Smolik] P.S. „Silva Rerum1925 t. 2.
W. Broniewski. Poezje Młodożeńca. „Wiadomości Literackie1926 nr 4.

Niedziela

W. Czereśniewski. „Gazeta Polska1930 nr 288.
A. Langier: Na drodze nowej poezji. Chłopski Sztandar 1930 nr 30.
L. Pomirowski. „Kurier Poranny1930 nr 286.
T. Czyżewski: Niedziela” formizmu. Kurier Polski 1931 nr 35.

Futuro-gamy i futuro-pejzaże

S. Czernik. „Zet1934/1935 nr 22.
W. Sebyła: Czy „futuro”?Pion1934 nr 24.

Wiater

Pokłosie wydawnicze. Teatr Ludowy 1937 nr 3/4.

W Dolinie Małej Wody

W. Sadkowski: Skąd nasz ród... Nowe Książki 1959 nr 4.

Wiersze wybrane [1997]

M. Głowiński: Uwagi o Młodożeńcu. „Nowa Kultura1959 nr 50.
J. Kwiatkowski: Poezja Stanisława Młodożeńca. Przegląd Kulturalny 1959 nr 15.
J.J. Lipski: Suma twórczości jednego z pierwszych w Polsce futurystów. Nowe Książki 1959 nr 6.
J. Sławiński: Poezje Młodożeńca. „Twórczość1959 nr 5.

Utwory poetyckie

G. Gazda: Futuryzm konsekwentny. Literatura 1974 nr 5.
T. Kłak: Sprawa Młodożeńca. „Twórczość1974 nr 7.
J. Pieszczachowicz: Pstro, pstrawo, pstrokato...”, czyli antynomie polskiego futuryzmu. Miesięcznik Literacki 1974 nr 1.
T. Polanowski. „Tygodnik Powszechny1974 nr 3.

Opowiadania

W. Adamiec: Wieś Młodożeńca. „Nowe Książki1977 nr 5, polemika: W. Burek, tamże nr 12.
Z. Bauer: Futuryzm Młodożeńca. „Życie Literackie1977 nr 3.
A. Zawada: Tragicznie spóźniony debiut. Twórczość 1977 nr 3.