MILLER Jan Nepomucen

Urodzony 16 maja 1890 w Łodzi; syn Romualda Millera, maszynisty kolejowego, i Florentyny z Matysków. Ukończył Szkołę Handlową Kupiectwa Łódzkiego w Łodzi. Debiutował w 1913 wierszem pt. Achilles, opublikowanym na łamach „Museionu” (nr 1/2). Po zdaniu (jako ekstern) matury rosyjskiej w Petersburgu, studiował kolejno na uniwersytecie w Petersburgu, Berlinie i na Sorbonie w Paryżu. W 1918-19 służył jako ochotnik w Wojsku Polskim. W następnych latach mieszkał w Warszawie i utrzymywał się z pracy nauczycielskiej i literackiej. Kontynuował studia na Uniwersytecie Jagiellońskim (UJ) w Krakowie; w 1923 uzyskał doktorat na UJ na podstawie pracy pt. Sposoby charakteryzowania w „Panu Tadeuszu” (promotor prof. Ignacy Chrzanowski). Od 1920 należał do Związku Zawodowego Literatów Polskich (ZZLP) (od 1949 do Związku Literatów Polskich), okresowo był członkiem zarządu Oddziału Warszawskiego. W 1921 redagował czasopismo „Młoda Myśl” oraz współredagował wydawane nieregularnie pismo poświęcone poezji i sztuce „Ponowa” (do 1922). W 1922 był wraz z Emilem Zegadłowiczem i Edwardem Kozikowskim współzałożycielem regionalistycznej grupy literackiej Czartak i współredaktorem jej czasopisma „Czartak”. W 1924 redagował „Przegląd Teatralny i Muzyczny”. Wiersze, artykuły, recenzje literackie i teatralne zamieszczał w wielu czasopismach, m.in., „Robotniku” (1921-22, 1925-26, 1932-39; w 1932 objął po Karolu Irzykowskim dział teatralny zwykle pt. Z teatrów warszawskich; podpisywał też J.N.M.), „Przeglądzie Warszawskim” (1922-26), „Europie” (1924-30), „Wiadomościach Literackich” (1924-29, 1932-33, 1937-38), „Dzienniku Ludowym” (głównie 1932-34), „Naprzodzie” (1932-39; od 1934 stale w działach Z teatrów warszawskich, Teatry warszawskie; podpisany też J.N.M.), „Lewarze” (1934-36), „Lewym Torze” (1935), „Czarno na białem” (1937-1939), „Sygnałach” (1938-39). W 1930 został członkiem Polskiego PEN Clubu. W 1936 wybrano go na członka prezydium Komisji Literackiej przy Lidze Praw Człowieka i Obywatela. W maju tego roku wziął udział w Zjeździe Pracowników Kultury we Lwowie. Od 1937 pełnił funkcję prezesa Oddziału Warszawskiego ZZLP. Podczas okupacji niemieckiej mieszkał nadal w Warszawie. Brał udział w konspiracyjnym życiu literackim, uczył na tajnych kompletach. Uczestniczył w organizowaniu komitetu pomocy pisarzom (1939/40), a później komitetu pomocy pisarzom pochodzenia żydowskiego (1941-43). Współpracował z konspiracyjnymi czasopismami Socjalistów Polskich, „Robotnik” (1942-43) i „Lewą marsz” (1942-43) oraz wspólnie z Wacławem Barcikowskim redagował organ Polskiej Ludowej Akcji Niepodległościowej (PLAN), „Rzeczpospolita Ludowa” (1943-44). Brał udział w pracach Stronnictwa Demokratycznego (SD) i Ligi Obrony Praw Człowieka i Obywatela. Kontynuował również twórczość literacką, m.in. przygotowując dla działającego tajnie wydawnictwa Wisła książkę pt. Literatura, a życie społeczne (tekst zniszczony w późniejszych działaniach wojennych). Po zakończeniu wojny został w 1945 dyrektorem Departamentu Literatury i od 1946 członkiem Rady Teatralnej przy Departamencie Teatru w Ministerstwie Kultury i Sztuki. Był członkiem Stronnictwa Demokratycznego i Polskiej Partii Socjalistycznej. Do 1947 pełnił funkcję prezesa Oddziału Warszawskiego ZZLP. Był redaktorem naczelnym miesięcznika „Teatr” (do 1947) oraz w 1946 współredagował dwutygodnik literacki „Warszawa.” Współpracował z miesięcznikiem „Lewy Tor” (1945). W 1946-48 drukował liczne recenzje w „Robotniku”. W 1946-47 był posłem do Krajowej Rady Narodowej. W 1947 wyjechał na Dolny Śląsk, gdzie pracował jako kierownik literacki w Teatrze Dolnośląskim w Jeleniej Górze. Był żonaty z Joanną Lewandowską. Współpracował z Polskim Radiem, przygotowując audycje historyczno-literackie. Po powrocie do Warszawy w 1957 zajmował się pracą krytycznoliteracką, m.in. do 1964 drukował stale recenzje literackie i teatralne w „Głosie Pracy” i „Głosie Nauczycielskim.” W 1958-62 należał do reaktywowanej grupy międzywojennej Zespół Literacki Przedmieście. W 1961-64 publikował (pod pseudonimem Stanisław Niemira) artykuły o tematyce polityczno-społecznej w londyńskich „Wiadomościach”. Oskarżony o rozpowszechnianie fałszywych informacji o Polskiej Rzeczpospolitej Ludowej (PRL), został w 1965 skazany wyrokiem Sądu Wojewódzkiego dla miasta stołecznego Warszawy na karę trzech lat (zamienioną na osiemnaście miesięcy) więzienia z zawieszeniem na dwa lata (w 1990 minister sprawiedliwości wniósł rewizję nadzwyczajną od tego wyroku na korzyść skazanego). W następnych latach kontynuował twórczość krytyczną, większość powstałych tomów szkiców nie została jednak wydana drukiem. W grudniu 1975 był jednym z sygnatariuszy Memoriału 59, wyrażającego protest przeciw projektowanym zmianom w Konstytucji PRL. Odznaczony Złotym Krzyżem Zasługi (1946), Krzyżem Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski (1958). Zmarł 29 września 1977 w Warszawie.