BIO

Urodzony 11 września 1940 w Tarnobrzegu; syn Antoniego Mencwela, krawca, i Stanisławy z Walkowiaków. Do szkół uczęszczał w Jeleniej Górze, a następnie w Żarach, gdzie ukończył Liceum Ogólnokształcące. W 1957 roku rozpoczął studia polonistyczne na Uniwersytecie Warszawskim (UW). Od 1958 studiował równocześnie filozofię na UW. Był członkiem Zrzeszenia Studentów Polskich, uczestniczył w różnych formach studenckiego życia kulturalnego. Działał w Kole Polonistów. Debiutował jako krytyk w 1959 recenzją tomu poezji Małgorzaty Hillar pt. Gliniany dzbanek, opublikowaną w tygodniku studenckim „Od nowa” (nr 26). W następnych latach ogłaszał recenzje i artykuły literackie, m.in. we „Współczesności” (1960-71; w 1968-70 także pod pseudonimem Stanisław Walkowiak), „Itd” (w 1961-63 pracownik redakcji), „Twórczości” i „Dialogu” (1965-67), „Argumentach” (1967). W 1969 pracował w dwutygodniku „Współczesność” jako korektor, w 1970-73 w Państwowym Instytucie Wydawniczym jako lektor, następnie do 1978 w redakcji „Miesięcznika Literackiego” jako kierownik działu krytyki. Równocześnie, po uzyskaniu w 1963 magisterium, był do 1968 zatrudniony początkowo jako stażysta, a następnie doktorant w Katedrze Teorii Literatury UW. Od 1967 był członkiem Związku Literatów Polskich (ZLP), od 1978 wiceprezesem Klubu Krytyki ZLP (do rozwiązania Związku w 1983). W 1970 ożenił się z Anną Gettlich, wydawczynią. W 1973 powrócił do pracy na UW w Zakładzie Teorii Literatury. W 1975 był na stypendium naukowym rządu francuskiego w Paryżu. W 1976 uzyskał stopień doktora, na podstawie pracy pt. Główne kategorie myśli krytycznej Stanisława Brzozowskiego (promotor profesor Janina Kulczycka-Saloni). W tymże roku został członkiem Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej (PZPR). W 1978-80 kierował działem krytyki w tygodniku „Literatura.” W 1981 założył i redagował miesięcznik krytyczny „Meritum” (nr 1-2). Należał do Niezależnego Samorządnego Związku Zawodowego „Solidarność”. Był ekspertem IX Nadzwyczajnego Zjazdu PZPR w 1981; po ogłoszeniu stanu wojennego wystąpił z partii. W 1976 rozpoczął pracę w Katedrze Kultury Polskiej UW, którą od 1991 kierował. W 1982 został członkiem polskiej sekcji Międzynarodowego Stowarzyszenia im. J. Korczaka, w 1988 polskiej sekcji Międzynarodowego Stowarzyszenia Krytyków Literackich (Association Internationale des Critiques Littéraires, AICL, Paryż). W 1987 był na stypendium Fundacji Kościuszkowskiej w USA. Habilitował się w 1990 na podstawie pracy pt. Etos lewicy. Esej o narodzinach kulturalizmu polskiego. W 1991-94 współredagował dodatek tygodnika „Polityka” pt. „Kultura”. W 1992 został profesorem UW, a w 1997 otrzymał tytuł naukowy profesora. Po przekształceniu w 1998 Katedry Kultury Polskiej UW w Instytut Kultury Polskiej (IKP) był do 2005 jego dyrektorem, a także przewodniczącym Rady IKP. Został kierownikiem Zakładu Nowoczesnej Kultury Polskiej w IKP. Wykładał także na Wydziale Reżyserii Akademii Teatralnej im. A. Zelwerowicza w Warszawie (do 2000). Brał czynny udział w życiu naukowym, m.in. jako członek Komitetu Nauk o Kulturze PAN, Komitetu Nauk o Literaturze Polskiej PAN, przewodniczący Zespołu Humanistycznego Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego, prezes honorowy Polskiego Towarzystwa Kulturoznawczego, wiceprzewodniczący Rady Towarzystwa Popierania i Krzewienia Nauk, a także członek Międzynarodowego Stowarzyszenia im. J. Korczaka, polskiej sekcji Międzynarodowego Stowarzyszenia Krytyków Literackich (Association Internationale des Critiques Littéraires) oraz Kapituły Nagrody Naukowej im. J. Giedroycia. Otrzymał w 1998 nagrodę Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego oraz nagrodę Polskiego PEN Clubu im. J. Parandowskiego. Mieszka w Warszawie.

Twórczość

1. Sprawa sensu. Szkice. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy 1971, 185 s.

Zawartość

Kryzys procesu reedukacji [dot. polskiej literatury współczesnej]; W rzeczy samej „Disneyland” [S. Dygata]; Jak być kochanym [dot.: K. Brandys: „Dżoker” ]; Nowy realizm i akt wiary [polemika z T. Burkiem; dot. książki A. Brodzkiej: O kryteriach realizmu w badaniach literackich]; Teatr: Przykład modernistycznych paradoksów [dot. teatru Młodej Polski]; Witkacego jedność w wielości; Anty-Gombrowicz; Borowski albo dramat absolutyzmu moralnego.

2. Stanisław Brzozowski. Kształtowanie myśli krytycznej. Warszawa: Czytelnik 1976, 447 s.

Rozprawa doktorska.

3. Widziane z dołu. [Szkice]. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy 1980, 166 s.

Zawartość

Warszawa – Dworzec Centralny; Przyczynek do teorii wiedzy; Mała historia wnętrz mieszkalnych (1); Remis; Gleboznawcom; Człowiek przeszłości; Przystanek albo luźne rozmyślania o kiczu; Stare wskazania Stefana L.; Fenomenologia półinteligencji; Tym razem imitacja; Mała historia wnętrz mieszkalnych (2); Lokaje; Nota z okazji rocznicy; Romans prowincjonalny; Idea eposu [dot. Kalevali]; Widziane z dołu.

4. Spoiwa. Refleksje krytyczne. Warszawa: Czytelnik 1983, 279 s.

Zawartość

Cz. 1. Wokół literatury: O czym myślał Eleuter; Szkic do portretu Kazimierza Wyki; Nie będzie sporu o Brzozowskiego; Kim jest pisarz?; O systemie krytyki; Prognoza i przepowiednie; O pojęciu kultury; Sytuacja kultury; Etap prawdy. Przesłanki programu kulturalnego. – Cz. 2. W literaturze: Tożsamość [dot. J. Iwaszkiewicza]; Odsłanianie tajemnic [dot. J. Iwaszkiewicza]; Dwie głowy ptaka [W. Terleckiego]; Z genealogii teraźniejszości [dot. W. Zalewskiego]; W gościnie u historii [dot. J. Iwaszkiewicza]; Żywe wiązanie [I. Newerly'ego]; Komentarz do „Konopielki” [E. Redlińskiego]; Na progu współczesności; Coś się dzieje; Posłowie. Tezy o rekonstrukcji społecznej.

5. Sceny dziecięce z życia prowincji. Scenariusz filmowy. [Współautor:] T. Zygadło. Ekranizacja 1987.

Na motywach powieści Stendhala pt.Czerwone i czarne.”.

6. Etos lewicy. Esej o narodzinach kulturalizmu polskiego. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy 1990, 374 s.

Rozprawa habilitacyjna.

Zawartość

Forpoczta i sumienie [dot. W. Nałkowskiego]; Papież socjalizmu polskiego [dot. L. Krzywickiego]; „Warszawiacy” [dot. inteligencji radykalnej przełomu wieków]; „Bo czas już nadszedł” [dot. E. Abramowskiego]; Jak się robi pismo: „Głos”; Jak się robi pismo: „Ogniwo”; No! Io non sono morto... [dot. „Legendy Młodej Polski” S. Brzozowskiego; przedruk poz. ]; Żywe rozwiązanie [dot. J. Korczaka]; Posłowie: etos, lewica, kulturalizm.

7. Wizje kultury. Postawy polskie w XX wieku. [Rozprawa]. Powst. przed 1993.

Nagrody

Nagroda im. K. Poppera przyznana przez Fundację Batorego w 1993.

8. Przedwiośnie czy potop. Studium postaw polskich w XX wieku. Warszawa: Czytelnik 1997, 541 s. Por. poz. .

9. No! Io non sono morto...” Jak czytać Legendę Młodej Polski?” [S. Brzozowskiego]. Kraków: Wydawnictwo Literackie 2001, 73 s. Zob. poz. .

10. Kaliningrad, moja miłość. Dwa pokrewne eseje podróżne. Olsztyn: Wspólnota Kulturowa „Borussia 2003, 101 s.

11. Wyobraźnia antropologiczna. Próby i studia. Warszawa: Uniwersytet Warszawski 2006, 448 s.

Zawartość

Przedsłowie: Wyobraźnia antropologiczna. – I. Strona teorii: Wiedza o kulturze w kulturze współczesnej; Wiedza o kulturze a wiedza o literaturze; Historia i antropologia. (Wstępne uwagi teoretyczne); Antropologia słowa i historia kultury; Łącznik: Ziemiańska wtórna oralność. –II. Strona historii: Inna stara baśń; Osoba i pismo; Ani ogniem ani mieczem; Arcydzieło pęknięte. Antropologia „Ogniem i mieczem”; Cywilizacja po polsku; „Pomost” i „przedmurze”; Dylemat polskiej tożsamości historycznej; Łącznik: Lekcja „Kultury”. – III. Nasz wiek XX: Pod koniec e ekstremizmy; Kolejne przybliżenie; Trzy modernizmy; Ekwiwalencja zamia reprezentacji; Łącznik: Twarzą w twarz. – IV. Wobec „rewolucji komunikacyjnej”: Przejrzyste okno prywatności; Poza adoracją i negacją. Przesłanki antropologii internent; Formaty i „paideia”; Przyczyniać się pomału; Łącznik: Magia 1 nauka. – Posłowie: Dlaczego kulturalizm?

Artykuły w czasopismach i książkach zbiorowych, m.in.

Towar i powieść. (W stronę socjologii powieści). „Kultura i Społeczeństwo1965 nr 3 s. 131-152.
Inteligencja i rewolucja. (Rewolucja 1905-1907 a myśl krytyczna Stanisława Brzozowskiego). W: Literatura polska wobec rewolucji. Warszawa 1971 s. 319-369.
Socjologia kultury i filozofia w myśli Stanisława Brzozowskiego. „Studia Filozoficzne1973 nr 2 s. 113-126.
Dialektyka systemu literackiego. „Miesięcznik Literacki1977 nr 1 s. 47-58.
Kultura i praca. (Wprowadzenie do myśli krytycznej Stanisława Brzozowskiego). W: Polska myśl filozoficzna i społeczna. T. 3. Warszawa 1977 s. 298-377.
Brzozowski a kultura rosyjska. W: Tradycja i współczesność. Powinowactwa literackie polsko-rosyjskie. Wrocław 1978 s. 197-210.
Warszawiacy. „Twórczość1988 nr 11 s. 49-75 [dot. literatów zaboru rosyjskiego].
Na dnie historii. (Program kulturalny „Płomieni” 1942-1944). „Przegląd Humanistyczny1991 nr 5/6 s. 25-43.
Koniec marzeń. W: Sens uczestnictwa. Wokół idei Jana Strzeleckiego. Warszawa 1993 s. 21-35.
Studium sukcesu. Program „Kultury” 1946-1956. „Twórczość1996 nr 10 s. 60-107, nr 11 s. 64-90, nr 12 s. 77-100.
Osoba i pismo. „Teksty Drugie2005 nr 1/2 s. 236-245.
Wiedza o kulturze a wiedza o literaturze. W: Polonistyka w przebudowie. T. 2. Kraków 2005 s. 44-56.

Prace redakcyjne

1. W kręgu socjologii literatury. Antologia tekstów zagranicznych. Wybór, wstęp i oprac.: A. Mencwel. T. 1-2. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy 1977, 330 + 411 s. Wyd. 2 tamże 1980.
2. S. Brzozowski: Aforyzmy. Wybór i wstęp: A. Mencwel. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy 1979, 106 s. Wyd. 2 tamże 1986.
3. S. Brzozowski: Opętane zegary. Wybór publicystyki społeczno-politycznej z lat 1905-1907. Wybór i słowo wstępne: A. Mencwel. Warszawa: Kolegium Otryckie, Wydział Propagandy Rady Naczelnej Zrzeszenia Studentów Polskich 1986, 145 s.
4. Historia i kultura. Studia z dziejów polskiej myśli kulturalnej. Praca zbiorowa pod red. naukową A. Mencwel. [T. 1]-2. Warszawa: Uniwersytet Warszawski 1987, 1991, 208 + 186 s.
5. Wiedza o kulturze. Cz. 1-2. Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego 1988-1991.

Cz. 1. Wprowadzenie do wiedzy o kulturze. Zagadnienia i wybór tekstów. Oprac.: A. Godlewski, L. Kolankiewicz, A. Mencwel, M. Pęczak. 1988, 299 s. Wyd. 2 poprawione i poszerzone tamże 1993, 503 s.

Cz. 2. Słowo o kulturze. Zagadnienia i wybór tekstów. Oprac.: M. Boni, G. Godlewski, A. Mencwel. 1991, 283 s.

6. Wiedza o kulturze. Cz. 1. Antropologia kultury. Zagadnienia i wybór tekstów. Wstęp i red.: A. Mencwel. Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego 1995, 579 s. Wyd. nast. tamże: wyd. 2 1998, wyd. 4 [właśc. 3] zmienione, rozszerzone i uzupełnione 2005, 652 s.
7. S. Brzozowski: Pamiętnik. Fragmentami listów autora i objaśnieniami uzupełnił O. Ortwin. Wstępem opatrzył A. Mencwel. Warszawa: Czytelnik 2000, 189 s.
8. Antropologia słowa. Zagadnienia i wybór tekstów. Oprac.: G. Godlewski, A. Mencwel, R. Sulima. Wstęp i red.: G. Godlewski. Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego 2003, 670 s. Wyd. 2 tamże 2004.

Omówienia i recenzje

Ankiety dla IBL PAN 1988, 1996.

Wywiady

Wszędzie czuję się dobrze. Rozm. A. Papieska. „Nowe Książki2007 nr 1.

Ogólne

Artykuły

W.K. Pessel: Widziane ze środka. O esejach Andrzeja Mencwela. „Regiony2004 nr 1.

Sprawa sensu

J. Czyżkowski: Sprawa sensu i sprawa sztuki. „Nowe Książki1972 nr 1.
A. Komorowski: Antynomie Andrzeja Mencwela. „Miesięcznik Literacki1972 nr 3.
B. Rogatko: Rozbijanie stereotypów. „Fakty i Myśli1972 nr 21.
W. Wyskiel: Książkowe debiuty krytyków. „Ruch Literacki1973 nr 2.

Stanisław Brzozowski

W. Maciąg: Brzozowski przed rewolucją. „Nowe Książki1977 nr 6.
C. Rowiński: Nowa książka o Brzozowskim. „Przegląd Humanistyczny1977 nr 7/8.
A. Myszkowski: Wstęp do syntezy. „Miesięcznik Literacki1978 nr 7.

Widziane z dołu

Z. Trziszka: Widziane z boku. „Tygodnik Kulturalny1981 nr 16.
T.J. Żółciński: Wielkomiejskie rozważania sceptyka. „Nurt1981 nr 7.
M. Boni: Przyczynek do... „Więź1982 nr 6.
L. Rola: Co widać z dołu?Twórczość1982 nr 7.

Spoiwa

W. Adamiec: Klajstry. „Nowe Książki1985 nr 1.
A. Kołakowski: Obsesja socjalistyczności. „Przegląd Humanistyczny1985 nr 5/6.
D. Ulicka: Widziane z boku. „Miesięcznik Literacki1985 nr 1.

Etos lewicy

T. Komendant: Bliźnich obcowanie. „Twórczość1991 nr 2.
W. Władyka: Ty i ja, każdy z nas. „Nowe Książki1991 nr 2.

Przedwiośnie czy potop

L. Bugajski: Trzecie miejsce. „Twórczość1998 nr 9.
J. Drzewucki: Idee, postawy, anachronizmy. „Tygodnik Powszechny1998 nr 41.
J. Majcherek: Koniec czy początek?Nowe Książki1998 nr 6.
P. Śpiewak: Nowoczesność i wewnętrzna dojrzałość. „Res Publica Nowa1998 nr 7/8.
R. Węgrzyniak: Postęp bez snobizmu. „Dialog1998 nr 9.
K. Kosiński: Otwarcie horyzontu. „Więź1999 nr 3.
A.Z. Makowiecki: Przegląd Humanistyczny 1999 nr 2/3.
L. Szaruga: Roztopy. „Przegląd Polityczny1999 nr 40/41.

Wyobraźnia antropologiczna

M. Jagiełło: Człowiek w kulturze, kultura w człowieku. „Nowe Książki2007 nr 1.