BIO

Urodzony 21 maja 1931 w Toruniu w rodzinie nauczycielskiej; syn Ignacego Melkowskiego i Stefanii z Ziółkowskich. W czasie okupacji niemieckiej przebywał we wsi Ciechocin (województwo toruńskie). Od 1945 uczęszczał do gimnazjum początkowo w Toruniu, a później do Miejskiego Gimnazjum i Liceum w Golubiu (obecnie Golub-Dobrzyń). Po zdaniu matury w 1950 studiował polonistykę na Uniwersytecie Mikołaja Kopernika (UMK) w Toruniu (do 1953) i na Uniwersytecie Warszawskim (UW); w 1955 uzyskał magisterium. W tymże roku debiutował recenzją powieści Dmitrija Mamin-Sibirjaka Złoto, opublikowaną w „Sztandarze Młodych” (nr 224). W 1955-63 pracował jako bibliotekarz, a następnie kustosz w Bibliotece Narodowej w Warszawie; w 1963-65 pełnił funkcję sekretarza redakcji „Rocznika Biblioteki Narodowej”, a w 1964-83 wchodził w skład rady redakcyjnej tego wydawnictwa. Równocześnie kontynuował pracę naukową. W 1962 uzyskał na UW doktorat, na podstawie rozprawy Poglądy estetyczne i działalność krytycznoliteracka Bolesława Prusa (promotor profesor Julian Krzyżanowski). Rozwijał twórczość krytycznoliteracką, zamieszczając liczne recenzje oraz artykuły w „Nowej Kulturze” (1960-63), „Kulturze” (1963-65, 1969-74), „Twórczości” (1964-69). W 1963-72 był konsultantem i członkiem zarządu Korespondencyjnego Klubu Młodych Pisarzy przy Związku Młodzieży Wiejskiej. W 1965 przeniósł się do Torunia, na stanowisko wykładowcy na UMK. Recenzje, artykuły i felietony publikował m.in. w „Tygodniku Kulturalnym” (1967-74), „Pomorzu” (1968-72), piśmie „Fakty i Myśli” (1969-74), „Miesięczniku Literackim” (1971-75, 1986-88), „Nowych Książkach” (1972-75), „Argumentach” (1974-80). Od 1968 należy do Związku Literatów Polskich (ZLP; z przerwą w 1983-86); w 1976-83 pełnił funkcję prezesa Oddziału Toruńskiego ZLP i był członkiem Zarządu Głównego ZLP. W 1976 został członkiem Towarzystwa Naukowego w Toruniu. W tymże roku, jako stypendysta Ministerstwa Kultury i Sztuki, przebywał w Moskwie i Leningradzie. W 1976-79 był kierownikiem działu krytyki literackiej w tygodniku „Literatura” (tu też stały felieton pt. Literatura i życie, recenzje i artykuły). W 1979-81 należał do zespołu redakcyjnego miesięcznika „Poezja” (tu także artykuły i recenzje). Był też członkiem redakcji toruńskiego almanachu Tematy. W 1972 ożenił się z Krystyną Zielińską, historyczką. W 1988 został członkiem Stowarzyszenia Kultury Europejskiej (SEC). W tymże roku podróżował po Ukrainie śladami Jarosława Iwaszkiewicza i bohaterów jego prozy. W 1991 odbył podróż do Chin; cykl reportaży z tej wyprawy zamieszczał w toruńskim tygodniku „Flis” (tu nadto w 1991-92 liczne recenzje, artykuły i felietony). W 1993 przebywał w USA (Washington, Maryland, Oregon, Kalifornia), gdzie zbierał materiały do książki eseistyczno-reportażowej. W 1996 przeszedł na emeryturę. W 2000 prowadził wykłady jako „visiting professor” na Southern Oregon University w Stanach Zjednoczonych. Wyróżniony odznaką „Zasłużony Działacz Kultury” (1980), Złotym Krzyżem Zasługi (1980) oraz Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski (1989). Zmarł 11 lutego 2015 w Toruniu; pochowany na Cmentarzu Parafialnym w Ciechocinie.

Twórczość

1. Od Puszkina do Erenburga. Poradnik bibliograficzny. Warszawa: Biblioteka Narodowa 1959, 72 s.

2. Bolesław Prus. 1847-1912. Poradnik bibliograficzny. Warszawa: Biblioteka Narodowa 1962, 40 s. Wyd. 2 uzupełnione 1964.

3. Poglądy estetyczne i działalność krytycznoliteracka Bolesława Prusa. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy 1963, 273 s. Wyd. 2 tamże 1966.

Rozprawa doktorska.

4. Bryll. [Tłum. na język angielski] M. Spasowska. Warszawa: Agencja Autorska 1974, 50 s.

Oryginał w języku polskim w rękopisie.

5. Eseje. (Toruń literacki). Toruń: Wydział Kultury i Sztuki Urzędu Wojewódzkiego 1977, 16 s.

Zawartość

Powód czytania; Czynne uczestnictwo literatury; Epickość w „Sławie i chwale” Jarosława Iwaszkiewicza; Ciemny, gorzki Bryll [dot.: E. Bryll: „Piołunie piołunowy”]; Największe widowisko świata [o humanistycznym aspekcie sportu]; Puszkinskaja [na temat kultu A. Puszkina w Związku Socjalistycznych Republik Radzieckich]; Wyznania zawieszonego [próba autoportretu]. – W. Krzysztoszek: Krytyk i jego tematy [posłowie].

6. Świadectwo obecności. Warszawa: Krajowa Agencja Wydawnicza 1978, 327 s.

Wybór felietonów literackich drukowanych w czasopismach w latach 1968-1976.

7. Pisarz w społeczeństwie. Warszawa: Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza 1979, 263 s.

Eseje, artykuły i polemiki w częściach: Czynne uczestnictwo literatury; Wokół problemów realizmu; Swojskość, obcość, tradycja; Opinie i spory.

8. Oczekiwania i zapowiedzi. [Recenzje literackie]. Łódź: Wydawnictwo Łódzkie 1980, 260 s.

Części: I. W poszukiwaniu korzeni. Plebejskie rodowody: A. Podróże wiejskiego chłopaka; B. Temat – robotnik; C. Ziemia odzyskana; D. Rozrachunki z biografią. – Cz. II. Album współczesne. Między codziennością a moralistyką: A. Fotografie dnia powszedniego; B. Próby moralitetu. – Cz. III. Wojenny temat. Literatura o wojnie i przeciw wojnie: A. Dwa dokumenty; B. Wojenne miesiące; C. Pokój nie od razu; D. Wojna i konwencje.

9. Rówieśnicy i bracia starsi. [Szkice i recenzje literackie]. Warszawa: Czytelnik 1980, 355 s.

Zawartość

Moja półka z poezją; Cz. I. Kontynuacje; Cz. II. Wydarzenia, debiuty, osobliwości.

10. Powód czytania. [Szkice i recenzje literackie]. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy 1982, 239 s.

Części: I. Rzeka życia i literatury; II. Polskie losy; III. Historia bliska i daleka; IV. Sposoby bycia moralistą; V. Owoce wieku dojrzałego [dot. J. Iwaszkiewicza]; VI. W szkole krytyków.

11. Różne strony. [Szkice wspomnieniowe]. Łódź: Wydawnictwo Łódzkie 1983, 430 s.

Zawartość

Zaproszenie dla Guliwera [wrażenia z podróży po Polsce w związku z imprezami literackimi]; Trzy dni w innym świecie. Wrażenia i refleksje uczestnika III Kongresu Europejskiego Science Fiction w Poznaniu; Związki oczywiste i te mniej widoczne. IV Dni Literatury Radzieckiej w Zielonej Górze; Miesiąc zawieszenia. Notatnik literacki z Moskwy i z Leningradu; Wiosna dwa razy. Raptularz literacki z podróży do Ruse nad Dunajem w Bułgarii w roku 1980, na Dni Kultury Polskiej z województwa toruńskiego; Moje dwadzieścia sześć dni. Impresje, refleksje i dygresje paryskie; Nasz Dramat Największy. Wędrówka ku głęboko splątanym korzeniom narodowych dziejów; Jesienią, jesienią... Jedną nogą za miedzą [na pograniczu czeskim].

12. Domena prozy. Warszawa: Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza 1984, 413 s.

Zawartość

Domena prozy. – I. Przeglądy i profile: Plemię Szeli. (Wokół sprawy nurtu chłopskiego we współczesnej literaturze polskiej); Kręgi, ciągi i zachęty. (Rzut oka na prozę polską lat 1960-1975); Świat kreowany przez słowo albo Paradoksy powieści; Jak zrobić powieść nowoczesną [K. Brandys: Rynek]; Sposoby mówienia: opowiadać czy wyrażać? [W. Mach: Rdza]; Głos człowieczy, czyli o monologu wewnętrznym; Wszędzie, czyli dawna formuła prozy. (Ku jednemu ze źródeł powieści). (Jonathanowi Swiftowi w hołdzie); Obecność i uczestnictwo. (Glosa o krytyce literackiej). – II. Okruchy zwierciadła [recenzje].

13. Wojciech Żukrowski. [Monografia]. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy 1985, 240 s.

14. Wyznania zawieszonego. [Felietony]. Łódź: Wydawnictwo Łódzkie 1987, 262 s.

Części: I. Źródła i ujścia; II. Pisarstwo i okolice; III. Sprawy i spory.

15. Powieść na rozdrożu. Poetyka „Sławy i chwały” Jarosława Iwaszkiewicza. Toruń: Uniwersytet Mikołaja Kopernika 1994, 241 s.

16. Podążając za słońcem. Dwaj dżentelmeni z Europy Środkowej próbują odkryć Amerykę. Toruń: Klub Rotariański 1997, 361 s.

Zawiera eseje, reportaże, opowieści związane z podróżą do USA w 1993.

17. Świat opowiadań. Krótkie formy w prozie Jarosława Iwaszkiewicza po roku 1939. Toruń: Uniwersytet Mikołaja Kopernika 1997, 332 s.

18. Między uwielbieniem a odrzuceniem. Problematyka profesjonalnego odbioru dzieł literackich na przykładzie głosów krytyki z lat 1945-1995 o twórczości Jarosława Iwaszkiewicza. Toruń: A. Marszałek 2004, 356 s.

Artykuły w czasopismach i książkach zbiorowych, m.in.

Niezwykły pamiętnik pisarza. Notatniki Bolesława Prusa o kompozycji literackiej w zbiorach Biblioteki Publicznej w Warszawie. Przegląd Humanistyczny 1962 nr 5 s. 97-125.
Książki o prozie I, II. Ruch Literacki 1968 nr 1 s. 60-65, 1969 nr 1 s. 34-43.
Realizm dzisiaj. W: Tematy. II Toruński almanach literacki Łódź 1980 s. 5-28.
Rzeczywistość przybywająca. (Wizerunek współczesnej poezji polskiej według Kazimierza Wyki). W: Tematy. III toruński almanach literacki. Łódź 1982 s. 147-169.
Literatura wobec niepodległości. W: Literatura wobec niepodległości. Z problemów kultury polskiej początków II Rzeczypospolitej. Łódź 1983 [właśc. 1984] s. 5-15.
Paradoksy powieści. Osnowa 1984 nr 7/8 s. 57-68.
O prozie polskiej lat 1960-1975. Osnowa 1985 nr 11/12 s. 134-148.
Tematyka ignorowana. Przyczynek do rozpoznania strategii literackiej Jarosława Iwaszkiewicza w epoce socrealizmu. Metafora 1990 nr 3/5 s. 137-147.
Czerep rubaszny” i „dusza anielska” według Jarosława Iwaszkiewicza. Przegląd Humanistyczny 1992 nr 2 s. 63-77.
Nicość i trwanie. O opowiadaniu Jarosława Iwaszkiewicza „Tano”. Acta Universitatis Nicolai Copernici 1993 s. 69-86.
Mimesis według Ericha Auerbacha. Przegląd Humanistyczny 1997 nr 1 s. 107-120.
Nurt chłopski we współczesnej literaturze polskiej. Perspektywa źródła i perspektywa ujścia. W: Chłopi, naród, kultura. T. 3. Rzeszów 1997.
Twórczość literacka jako wyraz życia duchowego. Konrad Górski o literaturze współczesnej. Życie i Myśl 1997 nr 3 s. 53-68.
W sitniku i na Greenpoincie. O poezji Henryka Józefa Kozaka. Rocznik Bielsko-Podlaski 1997 s. 151-175.
Reporter Papieża. O prozie dokumentarnej Tadeusza Nowakowskiego. W: Česká a polská emigračni literatura; Emigracyjna literatura czeska i polska. Opava 2002 s. 193-203.
Rzecz o pograniczach. „Zniewolony umysł” Czesława Miłosza jako dzieło literackie. W: Gatunki okołoliterackie. Wałbrzych 2002 s. 93-113.
Tytuł i motto w strukturze powieści. (Na przykładzie „Sławy i chwały” Jarosława Iwaszkiewicza). W: Pejzaże kultury. Wrocław 2005 s. 698-704.

Przekłady

1. L.T. Zawacki: Wspomnienie wojenne 1939-1945. Przeł. z angielskiego S. Melkowski. Wstęp: S. Melkowski. Toruń: Rotary Club 1993, 51 s.

Omówienia i recenzje

Ankiety dla IBL PAN 1989, 1996, 1997, 1998, 2005.

Ogólne

Artykuły

D.T. Lebioda: Rzecz ludzka. O pisarstwie Stefana Melkowskiego. W tegoż: Przedsionek wieczności. Bydgoszcz 1998.

Poglądy estetyczne i działalność krytycznoliteracka Bolesława Prusa

E.Z. Cybenko. „Sovetskoe Slavjanovedenie”, Moskwa 1965 nr 1.
F. Fornalczyk: Poglądy eseistyczne Bolesława Prusa. Twórczość 1965 nr 2.
P. Lehr-Spławiński: W poszukiwaniu teorii literatury drugiej połowy XIX wieku. Przegląd Humanistyczny 1979 nr 11/12.

Świadectwo obecności

T. Błażejewski: Obecność przekorna. Literatura 1979 nr 6.
M. Dąbrowski: Pierwsza jaskółka. Nowe Książki 1979 nr 8.
S. Jaworski: Obrona przed nieistnieniem. Życie Literackie 1979 nr 18.

Pisarz w społeczeństwie

S. Jaworski: W społeczeństwie i w kawiarni. Życie Literackie 1980 nr 22.
J.Z. Maciejewski: Potyczki krytyczne Stefana Melkowskiego. W: Tematy. III toruński almanach literacki. Łódź 1982.

Oczekiwania i zapowiedzi

L. Turkowski. „Warmia i Mazury1981 nr 3.

Rówieśnicy i bracia starsi

Z. Irzyk. „Kierunki1980 nr 26.
K. Pieńkosz: ... jakby przewodnik po mojej półce z poezją. Literatura 1980 nr 32.
B. Faron: Półka z książkami. Życie Literackie 1981 nr 14.

Powód czytania

T.J. Żółciński: Powód wydania?Tu i Teraz1982 nr 19.
W. Adamiec: Powód wydania?Nowe Książki1983 nr 9.
L. Turkowski. „Warmia i Mazury1983 nr 5.

Domena prozy

B.S. Kunda. „Miesięcznik Literacki1985 nr 8.

Wyznania zawieszonego

S. Stanik: Konterfekt literatury. Kierunki 1988 nr 25.
J. Tomala. „Nowe Książki1988 nr 1.

Powieść na rozdrożu

J.Z. Brudnicki: Wokół „Sławy i chwały. Wiadomości Kulturalne 1994 nr 22.

Świat opowiadań

J.Z. Brudnicki: Krótkie formy i wielka ekspresja Iwaszkiewicza. Wiadomości Kulturalne 1997 nr 28.
D.T. Lebioda: Opowiadania Jarosława Iwaszkiewicza in extenso. W tegoż: Przedsionek wieczności. Bydgoszcz 1998.