BIO
Urodzony 18 sierpnia 1914 w Warszawie; syn Witolda Matuszewskiego, inżyniera architekta, i Marii z Żórawskich, nauczycielki. Do szkół średnich uczęszczał w Warszawie, początkowo uczył się w Gimnazjum im. Stefana Batorego (1924-27), następnie w Gimnazjum Humanistycznym im. A. Mickiewicza, które ukończył w 1932. Należał do Związku Harcerstwa Polskiego (1927-33). Debiutował w 1931 artykułami Ku szczytom i Prawdy stare a święte, zamieszczonymi w piśmie „Kuźnia Młodych” (nr 1), którego był współtwórcą, a następnie członkiem głównego komitetu redakcyjnego tego tygodnika, w którym publikował do 1935 wiersze, artykuły i recenzje. Od 1932 studiował prawo na Uniwersytecie Warszawskim (UW); w 1936 uzyskał magisterium. W tymże okresie studiował prawo francuskie w Instytucie Francuskim w Warszawie i otrzymał w tym zakresie certyfikat. W 1932-33 należał do Związku Polskiej Młodzieży Demokratycznej. W 1932 założył, wraz z Janem Kottem i Włodzimierzem Pietrzakiem, Klub Artystyczny „S”, w którym działał do końca jego istnienia w 1936. W 1932-33 prowadził dział literatury w „Dekadzie Akademickiej”. Wiersze, artykuły i przekłady publikował m.in. w „Okolicy Poetów” (1935-36), „Pionie” (1936, 1938) i w „Skamandrze” (1937-39). Po odbyciu rocznej służby wojskowej w szkole podchorążych łączności w Zegrzu, pracował od 1937 jako urzędnik w Międzynarodowym Towarzystwie Wagonów Sypialnych, a następnie od 1938 jako aplikant Prokuratorii. W 1938 ożenił się z Beatą Sobolewską (rozwód 1961). Zmobilizowany w sierpniu 1939, brał udział w kampanii wrześniowej. Po krótkim pobycie w niewoli niemieckiej powrócił do Warszawy. W czasie okupacji niemieckiej pracował jako urzędnik Zarządu Miejskiego w Warszawie. Uczestniczył w działalności organizacji konspiracyjnej Wolność, Równość, Niepodległość (WRN; od 1944 w Polskiej Partii Socjalistycznej) oraz w podziemnym życiu kulturalnym. Uczestniczył także w akcji pomocy Żydom. Odcięty od Warszawy w przeddzień wybuchu powstania warszawskiego, przebywał od września 1944 w Lublinie, gdzie pracował w redakcji tygodnika „Wieś”. Drukował także w „Dzienniku Łódzkim” (1944-49) i „Odrodzeniu” (1944-48). Od tegoż roku był członkiem Związku Zawodowego Literatów Polskich (ZZLP; od 1949 Związku Literatów Polskich, ZLP, do rozwiązania Związku w 1983) i prowadził biuro Związku. W lutym 1945 przeniósł się do Łodzi. Początkowo pracował nadal w redakcji tygodnika „Wieś” (do kwietnia 1945). W sierpniu 1945 został zmobilizowany z przydziałem do redakcji „Polski Zbrojnej”, gdzie pracował do demobilizacji w 1947. Równocześnie w 1946-50 współpracował z „Kuźnicą”, w której od 1947 był także sekretarzem redakcji. Publikował również w „Twórczości” (od 1946), „Wiedzy i Życiu” (1946-47), „Głosie Robotniczym” (1947-49). W 1947-49 był członkiem zarządu Oddziału Łódzkiego ZZLP. W 1947 wstąpił do Polskiej Partii Robotniczej (od 1948 Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej, PZPR). W 1949 zamieszkał w Warszawie. W 1950 został prezesem Oddziału Warszawskiego i członkiem Zarządu Głównego ZLP. Od kwietnia 1950 do grudnia 1955 był zastępcą redaktora naczelnego, a następnie do kwietnia 1960 kierownikiem działu krytyki „Nowej Kultury”; recenzje ogłaszał na łamach tego tygodnika do 1962. Od 1951 prowadził wykłady i seminaria z historii literatury polskiej na Wydziale Dziennikarskim UW, a także w 1953-55 w Wyższej Szkole Pedagogicznej. W 1953-58 pracował w Dziale Literatury Współczesnej Instytutu Badań Literackich (IBL) Polskiej Akademii Nauk, od 1954 jako kierownik na stanowisku zastępcy profesora. Zajmował się przede wszystkim przygotowaniem podręcznika współczesnej literatury polskiej dla szkół średnich. Wchodził w skład Rady Naukowej IBL. W 1954-55 redagował serię IBL Studia nad Polską Literaturą Współczesną. W 1953-60 był członkiem rady redakcyjnej „Pamiętnika Literackiego”. W 1956-85 współpracował z „Rocznikiem Literackim”, w którym opracowywał sprawozdania z ruchu wydawniczego w dziale poezji, a w rocznikach 1958-66 także w działach eseju, szkicu i krytyki literackiej. Publikował szkice i recenzje w wielu czasopismach, m.in. w „Poezji” (tu w latach sześćdziesiątych omówienia współczesnej poezji), „Współczesności” (1961-63, 1968, 1971), „Nowych Drogach” (tu w 1961-63 cykl pt. W zwierciadle prasy literackiej, w 1964 Przegląd wydarzeń kulturalnych miesiąca), „Tygodniku Kulturalnym” (1962-64), „Życiu Literackim” (1963-88), „Miesięczniku Literackim” (w 1970-75 omówienia współczesnej poezji), „Polityce” (1971-82), „Polonistyce” (od 1978). Równocześnie w 1960 rozpoczął pracę w Spółdzielni Wydawniczej „Czytelnik”, gdzie do przejścia na emeryturę w 1977 kierował działem polskiej literatury współczesnej. W 1961 ożenił się z Ireną Szymańską, z domu Wiernik primo voto Lando (zmarła 1999; w czasie okupacji używała nazwiska Śledzińska), wydawczynią i tłumaczką. W 1962 był współzałożycielem, a od 1969 wiceprezesem Międzynarodowego Stowarzyszenia Krytyków Literackich (Association Internationale des Critiques Littéraires, AICL, Paryż) oraz przewodniczącym jego Sekcji Polskiej. Brał udział w licznych imprezach międzynarodowych Stowarzyszenia, zorganizował także w 1988 X Międzynarodowy Kongres AICL w Toruniu. Działał też w międzynarodowej organizacji pisarzy Comunità Europea degli Scrittori (COMES). W 1969-72 był członkiem Zarządu Oddziału Warszawskiego, w 1972-75 – Zarządu Głównego, w 1975-78 – Głównej Komisji Rewizyjnej przy Zarządzie Głównym ZLP. W 1972 został członkiem Polskiego PEN Clubu. Od 1973 pracował w redakcji tygodnika „Literatura”, kierując działem krytyki literackiej; w 1976 został usunięty z redakcji na polecenie Komitetu Centralnego PZPR i na pół roku objęty zakazem publikacji. We wrześniu 1981 wystąpił z PZPR. W 1983-86 wchodził w skład zarządu Komisji Krytyki Towarzystwa Literackiego im. A. Mickiewicza. Od 1989 należał do Stowarzyszenia Pisarzy Polskich. Kontynuował prace krytyczne, m.in. od 1996 w „Nowych Książkach”. Odznaczony Złotym Krzyżem Zasługi (1954), Krzyżem Oficerskim (1964) i Krzyżem Komandorskim (1975) Orderu Odrodzenia Polski, Złotą Odznaką ZNP (1971), odznaką „Zasłużony Działacz Kultury” (1977), medalem „Sprawiedliwy wśród Narodów Świata” przyznawanym przez Instytut Pamięci Narodowej Yad Vashem w Jerozolimie (1993). Zmarł 29 kwietnia 2010 w Warszawie; pochowany tamże na Cmentarzu Powązkowskim.
Twórczość
1. „S”. [Wiersze; autorzy:] R. Matuszewski, J. Kott, W. Pietrzak. Warszawa: [F. Hoesick] 1934 [antydatowane 1933], 66 s. Biblioteka Klubu Artystycznego „S”, 1.
2. Gospoda pod „Wesołą kukułką”. [Utwór dramatyczny w 3 aktach; współautor:] J. Rojewski. Wystawienie: Łódź, Teatr Powszechny TUR [Towarzystwo Uniwersytetu Robotniczego] 1948. Wyd. Warszawa: Prasa Wojskowa 1948, 84 s.
3. Literatura po wojnie. Szkice krytyczne. Warszawa: Książka 1948, 216 s. Wyd. 2 zmienione Warszawa: Książka i Wiedza 1950.
Zawartość
4. Literatura na przełomie. Warszawa: Czytelnik 1951, 317 s.
Nagrody
Zawartość
5. Literatura międzywojenna. Warszawa: Wiedza Powszechna 1953, 302 s.
Zawartość
6. Szkice krytyczne. Warszawa: Czytelnik 1954, 323 s.
Zawartość
7. Historia literatury polskiej [1918-1955]. Materiały do nauczania dla klasy XI. Warszawa: Państwowe Zakłady Wydawnictw Szkolnych 1955-1956. Oprac. w Instytucie Badań Literackich Polskiej Akademii Nauk.
Z. 1. [Cz.1]. Żeromski; Staff; Tuwim; Nałkowska; Dąbrowska; Broniewski. [Cz.2]. Antologia. 1955, 179 s. Wyd. 2 tamże 1955.
Z. 2. Boy-Żeleński; Słonimski; Inni poeci dwudziestolecia; Rozwój literatury rewolucyjnej w dwudziestoleciu; Kruczkowski, Wasilewska; Inni prozaicy dwudziestolecia; Uwagi końcowe. 1955, 220 s. Wyd. 2 z podtytułem: Broniewski i inni poeci dwudziestolecia; Rozwój literatury protestu społecznego; Kruczkowski, Wasilewska; Inni prozaicy dwudziestolecia tamże 1955.
Z. 3. Literatura Polski Ludowej. 1956, 271 s.
Wyd. łączne całości pt. Historia literatury polskiej 1918-1955. Dla klasy 11 [wraz z Antologią]: wyd. 3 tamże 1956, 460 s. Por. Prace redakcyjne poz. ↑.
8. O poezji Władysława Broniewskiego. [Szkic]. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy 1955, 105 s. Instytut Badań Literackich Polskiej Akademii Nauk.
9. Literatura polska w latach 1918-1955. Dla klasy III techników. Warszawa: Państwowe Zakłady Wydawnictw Szkolnych 1956, 266 s. Wyd. nast.: wyd. 2-8 tamże 1956-1963; wyd. 9-13 skrócone pt. Literatura polska w latach 1919-1939. Podręcznik dla techników tamże 1964-1968.
10. Literatura polska lat 1918-1956. Warszawa: Państwowe Zakłady Wydawnictw Szkolnych 1958, 404 s.
11. Współcześni pisarze polscy. [Sylwetki pisarzy]. Powst. przed 1959.
Przekłady
angielski
francuski
12. Doświadczenia i mity. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy 1964, 525 s.
Zawartość
13. Iwaszkiewicz. [Sylwetka]. Warszawa: Agencja Autorska 1965, 80 s.
Przekłady
angielski
francuski
14. Literatura polska lat 1918-1939. Podręcznik dla klasy 3 liceum ogólnokształcącego oraz klasy 4 techników i liceów zawodowych. Warszawa: Państwowe Zakłady Wydawnictw Szkolnych 1970, 352 s. Wyd. 2-25 tamże [od 1974 nazwa wydawnictwa: Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne] 1970-1994.
15. Polska literatura współczesna. Podręcznik pomocniczy dla klasy IV liceum ogólnokształcącego oraz dla klasy V techników i liceów zawodowych. Warszawa: Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne 1976, 342 s. Wyd. nast. 2-15 tamże 1974-1990.
16. Z bliska. Szkice literackie. Kraków: Wydawnictwo Literackie 1981, 531 s.
Zawartość
17. Powroty i pożegnania. [Szkice]. Warszawa: Czytelnik 1987, 442 s.
Zawartość
18. Żółte dzioby, zielone lata. [Wspomnienia]. Warszawa: Alfa 1990, 303 s.
19. Literatura polska 1939-1991. Warszawa: Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne 1992, 503 s. Wyd. nast.: wyd. 2 poprawione i uzupełnione tamże 1995, 520 s.; wyd. 3 poprawione i uzupełnione tamże 1999, 521 s.
20. Olśnienia i świadectwa. Od Leśmiana do Barańczaka. [Szkice]. Warszawa: Graf-Punkt 1995, 220 s.
Zawartość
21. Przyleciał anioł cały malinowy. [Esej]. Warszawa: Tenten 1995, 62 s.
22. Chmury na pogodnym niebie. [Wspomnienia]. Nadarzyn: Vipart [1998], 204 s.
23. Alfabet. Wybór z pamięci 90-latka. Warszawa: Iskry 2004, 525 s.
24. Moje spotkania z Czesławem Miłoszem. Kraków: Wydawnictwo Literackie 2004, 239 s.
25. Zapiski świadka epoki. Eseje i szkice. Warszawa: Biblioteka Narodowa 2004, 327 s.
Przekłady
Prace redakcyjne
Omówienia i recenzje
• Ankiety dla IBL PAN ok. 1951, 1978, 1988, 1996, 2006.
