Print

BIO

Urodzona 16 września 1932 w Ostrowi Mazowieckiej; córka Ignacego Gościckiego, inżyniera elektryka, po II wojnie światowej nauczyciela akademickiego na Politechnice Gdańskiej, i Marty z domu Kleindienst, nauczycielki. W czasie okupacji niemieckiej przebywała wraz z rodziną w Skarżysku-Kamiennej. W 1945 zamieszkała w Gdańsku. Tu uczęszczała do II Liceum im. W. Pniewskiego; w 1950 zdała maturę. W 1950-53 studiowała filologię polską w Wyższej Szkole Pedagogicznej (WSP) w Gdańsku, następnie kontynuowała studia na Uniwersytecie Wrocławskim (UWr.); w 1955 uzyskała magisterium. Od 1953 była członkiem Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej. W 1954 pracowała w Katedrze Podstaw Marksizmu na UWr. W tymże roku wyszła za mąż za Kazimierza Martuszewskiego, fizyka. W 1955 przeniosła się do Trójmiasta, gdzie do 1962 pracowała w Katedrze Nauk Społecznych oraz w Dziale Wydawnictw Wyższej Szkoły Marynarki Wojennej w Gdyni. Następnie była zatrudniona w Studium Nauczycielskim w Oliwie, początkowo jako bibliotekarka oraz kierowniczka biblioteki, a w 1967-69 jako nauczycielka. W 1968 obroniła w WSP w Gdańsku pracę doktorską pt. Pozycja narratora w powieściach tendencyjnych Elizy Orzeszkowej (promotor profesor Andrzej Bukowski). Zadebiutowała w 1969 polemiką literacką pt. Proza poezji i poezja prozy, opublikowaną na łamach pisma „Litery” (nr 2). Od tegoż roku pracowała jako adiunkt, początkowo w Wyższym Studium Nauczycielskim w Gdańsku, a od 1971 w Instytucie Filologii Polskiej Uniwersytetu Gdańskiego (UG). W 1976 habilitowała się na Uniwersytecie Jagiellońskim w Krakowie, na podstawie rozprawy pt. Poetyka polskiej powieści dojrzałego realizmu (1876-1895) i w 1978 objęła stanowisko docenta w Instytucie Filologii Polskiej UG; w tymże roku została kierownikiem Zakładu Teorii Literatury UG. W 1980 weszła w skład zespołu redakcyjnego „Zeszytów Historycznoliterackich”. W 1990 otrzymała tytuł profesora nadzwyczajnego. W 1991 weszła do zespołu redakcyjnego wydawanej przez UWr. serii Kultura i Literatura Popularna. W 1998 została profesorem zwyczajnym na UG. W 2001 przeszła na emeryturę. Wyróżniona m.in. odznaczeniem „Za Zasługi dla Gdańska” (1973), Złotym Krzyżem Zasługi (1980), Medalem Komisji Edukacji Narodowej (1982), odznaczeniem „Zasłużony Ziemi Gdańskiej” (1984), Krzyżem Kawalerskim (1985) i Krzyżem Oficerskim (2002) Orderu Odrodzenia Polski. Mieszka w Sopocie.

Twórczość

1. Pozycja narratora w powieściach tendencyjnych Elizy Orzeszkowej. Gdańsk: Wydawnictwo Ossolineum 1970, 158 s. Gdańskie Towarzystwo Naukowe Wydział I Nauk Społecznych i Humanistycznych.

Rozprawa doktorska.
See Studies Zobacz szczegóły pozycji

2. Poetyka polskiej powieści dojrzałego realizmu (1876-1895). Wrocław: Wydawnictwo Ossolineum 1977, 237 s. Polska Akademia Nauk. Komitet Nauk o Literaturze Polskiej.

Nagrody

Nagroda Ministra Szkolnictwa Wyższego III stopnia w 1978.

Zawartość

Wprowadzenie. – Dialektyka narratorskich pozycji; Czas i przestrzeń; Postać w kontekście społeczeństwa; Strategie kompozycyjne; Dojrzały realizm i porozumienie z czytelnikiem.
See Studies Zobacz szczegóły pozycji

3. Jak szumi „Dewajtis”?... Studia o powieściach Marii Rodziewiczówny. Kraków: Wydawnictwo Literackie 1989, 255 s.

Nagrody

Nagroda Ministra Edukacji Narodowej II stopnia w 1990.

Zawartość

Spór o Rodziewiczównę; Upraszczanie struktur; W sferze wartości: I. Miłość, II. Patriotyzm i „piękno”; Heros. Demon. Anioł i Kobieta Fatalna; Dydaktyzm i popularność.
See Studies Zobacz szczegóły pozycji

4. Powieść i prawdopodobieństwo. Kraków: Towarzystwo Autorów i Wydawców Naukowych „Universitas” 1992, 184 s.

Zawartość

Wprowadzenie. – Od sofistów po współczesność; Między prawdą, a fałszem; Uprawdopodabnianie: tworzenie ramy modalnej możliwości i propozycja zawarcia paktu z czytelnikiem; Dostępność i prawdopodobieństwo zewnątrzliterackie; Prawdopodobieństwo wewnątrzliterackie i reinterpretacje. – Zakończenie.
See Studies Zobacz szczegóły pozycji

5. Trylogia Henryka Sienkiewicza. [Analiza literacka]. Gdańsk: Wydawnictwo Marek Rożak 1994, 45 s.

6. Pozytywistyczne parabole. [Szkice]. Gdańsk: Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego 1997, 209 s.

Zawartość

Wprowadzenie. – Pozytywiści a Młoda Polska; „Uleganie” modernizmowi; „Obrazki z życia” i „bajki”, „baśnie” oraz „legendy”; Parabola czy paraboliczność?; Od dydaktyzmu do symbolu. – Zamknięcie: Długie trwanie paraboli.
See Studies Zobacz szczegóły pozycji

7. „Ta trzecia”… Problemy literatury popularnej. [Szkice]. Gdańsk: Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego 1997, 231 s.

Zawartość

Od autorki. – Czym ta trzecia kusi badacza literatury?; Jak „rozbierać” „tę trzecią” ?; Jedna czy wiele poetyk?; Niektóre problemy dynamiki rozwoju literatury popularnej; Podmiot autorski w literaturze popularnej; Upraszczanie struktur; Topika polskiej dwudziestowiecznej literatury popularnej; Gra fal; Wizja morza w polskich romansach popularnych okresu międzywojennego; Krajobrazy sprawiedliwości; Wniebowzięcie heroiny; Horoskopy, czyli świat uporządkowany.
See Studies Zobacz szczegóły pozycji

8. Światy (nie) możliwe powieści. [Szkice]. Gdańsk: Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego 2001, 210 s.

Zawartość

Wprowadzenie. – Cz. I. Jeszcze raz o światach możliwych i ich badaniu; Światy możliwe w filozofii i logice modalnej; Światy możliwe w zachodnich badaniach literackich; Światy możliwe w polskich badaniach literatury; Czym logiczna teoria światów możliwych kusi, a czym niepokoi badaczy literatury?. – Cz. II. Światy przedstawione powieści; Światy narratorów; Czasoprzestrzeń, czyli wielość powieściowych światów przedstawionych; Bohaterowie i przekraczanie światów. – Cz. III. Odbiorca. Odbiorca wśród wielości światów; „Kontynuacje” jako rzekome światy możliwe czytelnika. – Zamknięcie; Aneks; Współczesne kontynuacje.

9. Bolesława Prusa „prawidła” sztuki literackiej. [Szkice]. Gdańsk: Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego 2003, 236 s.

Zawartość

Wstęp. – Prusa estetyka „zdrowego rozsądku”; Utylitaryzm i tendencyjność; Pisarz jako badacz, czyli Prusowski program realizmu; Prusa koncepcja komizmu i humoru; Doskonałość estetyczna w ujęciu Prusa; Koncepcja kompozycji; „Uszczęśliwianie” odbiorcy’ Zamiast zamknięcia – otwarcie.

10. Romanse z różnych sfer. [Szkice; autorzy:] A. Martuszewska, J. Pyszny. Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego 2003, 217 s. „Acta Universitatis Wratislaviensis”, 2516.

Zawartość

Szkice A. Martuszewskiej, s. 3-105: Przemiany romansu: Cz. I. Schematy fabularne: Od mitu i baśni do wielkiej i małej literatury; „Fatum miłosne” i schematy dawniejszego romansu; „Religia miłości” w powieści sentymentalnej; Schemat Kopciuszka w powieści XVIII i XIX wieku o charakterze romansowym; Schemat Pięknej i Bestii w powieści XVIII-XIX wieku; Nowe zjawiska w romansie przełomu XIX i XX i pierwszej połowy XX wieku; Romans współczesny; Współczesne Kopciuszki; Kopciuszki we współczesnym romansie pseudohistorycznym; Potwór w romansie współczesnym; Odgrzewane” romanse, czyli stara miłość nie rdzewieje; Miłość przyjdzie po ślubie; Inne współczesne romanse i ich schematy fabularne; Kopciuszek uprawdopodobniony. – Cz. II Miłość i inne wartości w harlekinach: Wartości we współczesnym romansie; Miłość i erotyzm; Milionerzy i kult bogactwa; Rola rodziny i małżeństwa; Umiarkowany (bardzo?) feminizm; Szczęście bohaterów i optymizm społeczny harlekinów; Dlaczego czytamy harlekiny?

Artykuły w czasopismach i książkach zbiorowych, m.in.

• Krajobrazy sprawiedliwości. „Teksty” 1973 nr 6 s. 44-62.
• Nazewnictwo w polskiej powieści pozytywistycznej o tematyce współczesnej. „Pamiętnik Literacki” 1973 nr 3 s. 169-188.
• Niektóre właściwości struktury polskiej współczesnej powieści kryminalnej. W: Formy literatury popularnej. Warszawa 1973 s. 93-113.
• Porozumienie z czytelnikiem. O „ezopowym” języku powieści pozytywistycznej. W: Problemy odbioru i odbiorcy. Wrocław 1977 s. 197-214.
• Tytuły powieściowe. „Ruch Literacki” 1977 nr 2 s. 137-146.
• Dydaktyzm literatury popularnej, czyli popularność literatury dydaktycznej. „Teksty” 1978 nr 1 s. 187-197.
• Od „Dzikiej” [E. Orzeszkowej] do „Dzikuski”. [I. Zarzyckiej]. Przemiany funkcji natury w powieści. W: Przestrzeń i literatura. Wrocław 1978 s. 211-227.
• Problem tzw. interferencji elementów rzeczywistości przedstawionej dzieła literackiego. W: Tekst i fabuła. Wrocław 1979 s. 49-66.
• W stronę powieści popularnej. (Pisarstwo Marii Rodziewiczówny w latach 1887-1904). W: Problemy literatury polskiej okresu pozytywizmu. Wrocław 1980 s. 201-216.
• Zrozumiałość tekstu dzieła literackiego jako jeden z warunków jego poczytności. „Pamiętnik Literacki” 1982 z. 3-4 s. 237-260.
• Dydaktyzm i prawdopodobieństwo. „Gdańskie Zeszyty Humanistyczne” 1983 nr 30 s. 75-89.
• Prusa koncepcja prawdopodobieństwa. „Przegląd Humanistyczny” 1983 nr 9/10 s. 139-149.
• Należy odtwarzać prawdopodobnie. (O pojęciu prawdopodobieństwa w polskiej krytyce pozytywistycznej). W: Prace ofiarowane Henrykowi Markiewiczowi. Kraków 1984 s. 197-209.
• Przeciw potędze. (O mowie ezopowej w polskiej powieści historycznej doby pozytywizmu). W: W kręgu zagadnień polskiej powieści historycznej XIX wieku. Lublin 1984 s. 207-222.
• Czym ta „trzecia” kusi badacza literatury? W: Teoretycznoliterackie tematy i problemy. Wrocław 1986 s. 257-268.
• Niektóre przemiany prozy narracyjnej polskiego pozytywizmu. W: Przełom antypozytywistyczny w polskiej świadomości kulturowej końca XIX wieku. Wrocław 1986 s. 9-24.
• Pozytywistyczna mowa ezopowa w kontekście literackich kategorii dotyczących milczenia i przemilczenia. „Pamiętnik Literacki” 1986 z. 2 s. 5-26.
• Zbrodnia i morze. W: Literatura gdańska i ziemi gdańskiej po roku 1945. T. 2. Gdańsk 1986 s. 53-64.
• Jak rozbierać „tę trzecią”? O badaniach literatury popularnej. „Literatura Ludowa” 1987 nr 1 s. 13-27.
• Mowa ezopowa w polskiej powieści pozytywistycznej „niższego lotu”. „Zeszyty Naukowe Wydziału Humanistycznego Uniwersytetu Gdańskiego. Prace Historycznoliterackie” 1987 nr 12/13 s. 43-51.
• Prawdopodobieństwo jako kategoria teoretycznoliteracka. „Pamiętnik Literacki” 1987 z. 3 s. 137-159.
• Egzotyzm a prawdopodobieństwo literackie. W: Egzotyzm w literaturze. Szczecin 1990 s. 155-169.
• Konstrukcja czasu i przestrzeni jako wyznacznik gatunkowy współczesnej opowieści popularnej. W: Czas i przestrzeń w prozie polskiej XIX i XX wieku. Toruń 1990 s. 47-58.
• Niektóre problemy dynamiki rozwoju literatury popularnej. „Ruch Literacki” 1991 nr 1/2 s. 47-57.
• Opowiadanie i opis w strukturze powieści popularnej. „Acta Universitatis Wratislaviensis. Prace Literackie” 1992 t.3 s. 3-14.
• Topika polskiej dwudziestowiecznej literatury popularnej. W: Topika antyczna w literaturze polskiej XX wieku. Warszawa 1992 s. 139-150.
• Literackie zwierzyńce: wstępna lustracja. W: Literacka symbolika zwierząt. Gdańsk 1993 s. 5-17.
• Fantastyka w świetle teorii światów możliwych. W: Fantastyka, fantastyczność, fantazmaty. Gdańsk 1994 s. 57-74.
• Mit w parabolicznych formach polskiego pozytywizmu. W: Kryzys czy przełom. Studia z teorii i historii literatury. Kraków 1994 s. 237-246.
• Alegoria i symbol w późnopozytywistycznej paraboli. W: Małe formy narracyjne. Lublin 1996 s. 25-36.
• Jedna czy wiele poetyk? O niektórych problemach związanych z badaniem literatury popularnej. „Acta Universitatis Wratislaviensis, Literatura i Kultura Popularna” 1996 nr 5 s. 5-14.
• Azyl czy więzienie? O domu starej panny w literaturze polskiej drugiej połowy XIX wieku. W: Obraz domu w kulturach słowiańskich. Warszawa 1997 s. 79-88.
• [Hasła [22] w:] Słownik literatury popularnej. Wrocław 1997.
• Kłopoty z terminologią genologiczną współczesnej popularnej prozy narracyjnej. „Acta Universitatis Wratislaviensis. Literatura i Kultura Popularna” 1997 nr 6 s. 5-14.
• O metaforyce roślinnej w nazewnictwie literackim i literaturoznawstwie. W: Literacka symbolika roślin. Gdańsk 1997 s. 211-220.
• Co można badać w literaturze popularnej za pomocą retoryki? W: Retoryka i badania literackie. Rekonesans. Warszawa 1998 s. 75-86.
• Niekoniecznie popularna popularność, czyli o niektórych relacjach między wysoką a niską literaturą w prozie postmodernistycznej. W: Postmodernizm po polsku? Łódź 1998 s. 175-188.
• Oswajanie potworów. W: Wszystek krąg ziemski. Antropologia. Historia. Literatura. Wrocław 1998 s. 307-315.
• Postacie władców w fantasy. W: Obraz kapłana, wodza, króla w kulturach słowiańskich. Warszawa 1998 s. 79-88.
• Przemiany Pięknej i Bestii. „Literatura Ludowa” 1998 nr 6 s. 17-28.
• Antyczne parabole Sienkiewicza. W: Sienkiewicz i epoki. Powinowactwa. Warszawa 1999 s. 109-122.
• Distopija i antiutopijas w razlićitym żanrovskim varijantama (na primeru polke kniżnosti sa poćetka XX veka). W: Antyutopije u slovenskim kniżevnostima. Beograd 1999 s. 65-79.
• Zdrajcy w polskiej literaturze pozytywistycznej. W: Obraz zdrajcy i szpiega w kulturach słowiańskich. Warszawa 1999 s. 19-38.
• Apoteoza Midasa (obraz bogactwa XX wiecznej powieści popularnej). W: Pieniądz w literaturze i teatrze. Sopot 2000 s. 195-205.
• Bolesław Prus w obronie „filistra”. O Prusowskiej koncepcji sztuki na przełomie wieku XIX i XX. W: Mieszczaństwo i mieszczańskość w literaturze polskiej drugiej połowy XIX wieku. Warszawa 2000 s. 135-152.
• Ingardenowskie światy możliwe. W: Z inspiracji Ingardenowskiej w teorii literatury. Toruń 2000 s. 21-31.
• Kłopoty z realizmem (nie tylko pozytywistycznym). „Pamiętnik Literacki” 2000 z. 2 s. 143-156.
• Mickiewicz sto lat temu. W: Adam Mickiewicz i kultura światowa. T. 3. Siedlce 2000 s. 13-24.
• Polki nadal czytają romanse. „Przegląd Humanistyczny” 2000 nr 5 s. 13-26.
• Schematy polskiej dwudziestowiecznej powieści popularnej. W: Tematy i pryzmaty. Wrocław 2000 s. 179-199.
• Prusa „estetyka zdrowego rozsądku”. W: Pozytywizm. Języki epoki. a 2001 s. 66-79.
• Dlaczego Robinson, a nie Don Kichot? O niektórych (nie tylko estetycznych) wyborach Bolesława Prusa. W: Na pozytywistycznej niwie. Poznań 2002 s. 239-251, Prace Komisji Filologicznej Towarzystwa Przyjaciół Nauk, 45.
• Kopciuszek jako księżna. W: Siostry i ich Kopciuszek. Gdynia 2002 s. 142-154.
• Model historycznej powieści przygodowej w twórczości Henryka Sienkiewicza. W: 4 x Nobel. Warszawa 2002 s. 111-124.
• Dojrzewanie do objęcia władzy w realistycznej i popularnej powieści historycznej (na przykładzie „Faraona” Bolesława Prusa i cyklu o Ramzesie Christiana Jacqa). W: Powieść inicjacyjna. Toruń 2003 s. 538-551.
• O „zbiorowym człowieku” i utylitaryzmie Bolesława Prusa. W: Bolesław Prus. Pisarz. Publicysta. Myśliciel. Lublin 2003 s. 9-26.
• Stracone złudzenia młodego faraona. W: Prus i inni. Lublin 2003 s. 151-170.
• „Stary i poczciwy” Bolesław Prus. W: Dojrzewanie do pełni życia. Lublin 2006 s. 249-260.

Prace redakcyjne

1. Autor, podmiot literacki, bohater. Studia pod red.: A. Martuszewskiej i J. Sławińskiego. Wrocław: Wydawnictwo Ossolineum 1983, 252 s. Polska Akademia Nauk. Instytut Badań Literackich.
2. Wybór materiałów źródłowych z teorii literatury. Red.: M. Czermińska i A. Martuszewska. Gdańsk: Uniwersytet Gdański 1983, 277 s.
3. M. Rodziewiczówna: „Z Pism” Marii Rodziewiczówny. Pod red. A. Martuszewskiej. Kraków: Wydawnictwo Literackie 1985-1991.

[T. 1]. Czachary. [Powieść]. Wyd. 4 1985, 227, s.

[T. 2]. Dewajtis. 1985, 284 s.

[T. 3]. Między ustami a brzegiem pucharu. Wyd. 4 1986, 249 s.

[T. 4]. Szary proch. Wyd. 5 1986, 171 s.

[T. 5]. Wrzos. Wyd. 5 1986, 171 s.

[T. 6]. Joan VIII 1-12. Wyd. 3 1987, 229 s.

[T. 7]. Lato leśnych ludzi. 1987, 202 s.

[T. 8]. Macierz. Wyd. 6 [!] 1987, 159 s.

[T. 9]. Jerychonka. Wyd. 3 1988, 238 s.

[T. 10]. Kądziel. Wyd. 2 1988, 170 s.

[T. 11]. Ragnarök. 1988, 228 s.

[T. 12]. Straszny dziadunio. 1988, 139 s.

[T. 13]. Anima vilis. 1989, 187 s.

[T. 14]. Jaskółczym szlakiem. Wyd. 2 1990, 254 s.

[T. 15]. Pożary i zgliszcza. 1990, 292 s.

[T. 16]. Byli i będą. 1991, 261 s.

4. Literacka symbolika zwierząt. Praca zbiorowa pod red. A. Martuszewskiej. Gdańsk: Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego 1993, 231 s.
5. Fantastyka, fantastyczność, fantazmaty. [Studia]. Pod red. A. Martuszewskiej. Gdańsk: Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego 1994, 138 s.
6. Literacka symbolika roślin. Pod red. A. Martuszewskiej. Gdańsk: Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego 1997, 231 s.
Materiały z konferencji, Gdańsk 23-25 XI 1995.
7. M. Rodziewiczówna: Dewajtis. [Powieść]. Oprac. [i wstęp:] A. Martuszewska. Wrocław: Wydawnictwo Ossolineum 2005, LXXII, 314 s. Biblioteka Narodowa I, 307. Por. poz. ↑.

Omówienia i recenzje

• Ankiety dla IBL PAN 1988, 1996, 2005.

Słowniki i bibliografie

• M. Bukowska-Schielmann: Zestawienie prac Profesor Anny Martuszewskiej. W: Alegorie. Style. Tożsamość. W darze Profesor Annie Martuszewskiej. Gdańsk 1999.
• Literatura polska XX wieku. Przewodnik encyklopedyczny. T. 1. Warszawa 2000 (M. Bukowska-Schielmann).

Pozycja narratora w powieściach tendencyjnych Elizy Orzeszkowej

• J. Kulczycka-Saloni: Literatura polska 1864-1918. „Rocznik Literacki 1977” wyd. 1980.
Go back to position Wróć do pozycji

Poetyka polskiej powieści dojrzałego realizmu

• K. Kłosińska. „Ruch Literacki” 1978 nr 6.
• H. Tchórzewska: Realizm formalny w powieści polskiego pozytywizmu. „Przegląd Humanistyczny” 1978 nr 5.
• T. Żabski. „Pamiętnik Literacki” 1978 nr 3.
Go back to position Wróć do pozycji

Jak szumi „Dewajtis”?

• J. Uszczyńska. „Ruch Literacki” 1991 nr 5.
• M. Bujnicka. „Pamiętnik Literacki” 1993 z. 3/4.
Go back to position Wróć do pozycji

Powieść i prawdopodobieństwo

• E. Kuźma: „Konsekwencje pragmatyzmu” (dla literaturoznawstwa). W: Alegorie. Style. Tożsamość. W darze Profesor Annie Martuszewskiej. Gdańsk 1999 s. 23-29.
Go back to position Wróć do pozycji

Pozytywistyczne parabole

• U. Kowalczuk. „Pamiętnik Literacki” 2000 z. 2.
Go back to position Wróć do pozycji

„Ta trzecia”

• A. Grabowska. „Napis” Seria 4 1998.
Go back to position Wróć do pozycji
Print
LICENCE_INFO