MARCZAK-OBORSKI Stanisław

Urodzony 26 grudnia 1921 w Dzikowie pod Tarnobrzegiem; syn Michała Marczaka, historyka i archiwisty, i Marii z domu Oleś, nauczycielki polonistki; brat Haliny Natalii Marczak, żony Wacława Bojarskiego, poety i prozaika. Uczęszczał do trzyklasowej szkoły powszechnej Górskiej w Brześciu nad Bugiem, a po przeniesieniu się w 1934 do Warszawy do Gimnazjum im. S. Staszica, potem do Liceum Humanistycznego im. Stefana Batorego. Brał ochotniczo udział w kampanii wrześniowej 1939 w kompanii służby pomocniczej Przysposobienia Wojskowego, z którą przeszedł nad granicę wschodnią. Po wkroczeniu do Polski wojsk radzieckich, 18 września 1939 został wraz z oddziałem przyłączony do Korpusu Ochrony Pogranicza Samodzielnej Grupy Operacyjnej „Polesie” pod dowództwem generała Franciszka Kleeberga i uczestniczył w walkach do 6 października. Ranny w nogę, wrócił do Warszawy, gdzie spędził okres okupacji niemieckiej. Kontynuował naukę na tajnych kursach Liceum im. Stefana Batorego. Po zdaniu matury w 1940, studiował polonistykę i filozofię na tajnym Uniwersytecie Warszawskim (UW). Uzupełniał wiedzę studiami teatroznawczymi prowadzonymi pod kierunkiem Leona Schillera. Równocześnie od września 1940 do października 1941 pracował honorowo w Polskim Czerwonym Krzyżu w dziale archiwów, a następnie zarabiał na życie jako pomocnik sprzedawcy w Księgarni Rolniczej. W 1942-44 uczęszczał też na kursy księgarskie organizowane przez firmę Gebethner i Wolff pod patronatem Związku Zawodowego Księgarzy. Brał aktywny udział w konspiracyjnym życiu literackim i teatralnym. Od 1940, w porozumieniu z Delegaturą Rządu Rzeczpospolitej Polskiej na Kraj organizował koncerty, wieczory autorskie, wygłaszał odczyty o tematyce literackiej. Od 1942 kierował konspiracyjnym Studenckim Teatrem Eksperymentalnym, reżyserował sztuki Stanisława Ignacego Witkiewicza. Podjął także twórczość literacką i krytyczną. W czerwcu 1942 otrzymał wyróżnienie w konkursie poetyckim wydawanego przez Konfederację Narodu miesięcznika „Sztuka i Naród” (za wiersze podpisane pseudonimem Andrzej Obcy), w listopadzie opublikował w tymże piśmie recenzję Wierszy wybranych Krzysztofa Kamila Baczyńskiego pt. O ślepym woźnicy (nr 5; podpisany Juliusz Obornicki); z pismem tym współpracował do listopada 1943 (pod pseudonimem Juliusz Oborski). Od grudnia 1943 do kwietnia 1944 redagował miesięcznik literacko-społeczny grupy młodzieży akademickiej „Droga”, w którym opublikował też (pod pseudonimem Juliusz Oborski) artykuły oraz pierwsze swoje wiersze pt. Czasy i Wiersz z pytaniami (1943 nr 1); współredagował wydawnictwa związane z tymże pismem. Walczył w powstaniu warszawskim w szeregach Armii Krajowej w 6. kompanii batalionu „Kiliński”; brał udział w walkach o budynek Polskiej Akcyjnej Spółki Telefonicznej (PAST). Redagował powstańczą „Gazetkę Żołnierską Batalionu Kiliński”. Po upadku powstania, ranny w ręce, został wywieziony do Niemiec; w 1944-45 był więziony w stalagu IV B w Mühlbergu nad Łabą. Pracował jako robotnik leśny. W obozie prowadził nielegalny uniwersytet ludowy i jeniecki teatr lalkowy. W kwietniu 1945 uciekł z obozu i przedostał się do kraju. Początkowo przebywał w Krakowie. W maju 1945 został asystentem literatury polskiej na Uniwersytecie Jagiellońskim, specjalizując się w dziedzinie literatury dramatycznej. Jednocześnie pracował jako sekretarz Wydziału Kultury i Sztuki w krakowskim Urzędzie Wojewódzkim. W sierpniu 1945, z powodu gruźlicy, przerwał zajęcia i wyjechał na półtoraroczną kurację do Zakopanego. Kontynuował twórczość literacką, ogłaszając m.in. wiersze w „Tygodniku Powszechnym” (1945-46), „Twórczości” (1946), „Kuźnicy” (1946) oraz humoreski w „Naprzodzie” (1946, podpisane Wojciech Klon). Jesienią 1946 zredagował numer specjalny „Kuźnicy”, poświęcony młodej literaturze. W 1946-48 współpracował też z Polskim Radiem jako autor audycji poetyckich. W 1946 został członkiem Związku Zawodowego Literatów Polskich (od 1949 Związku Literatów Polskich, ZLP). W styczniu 1947 powrócił do Warszawy. Od lutego 1947 pracował na stanowisku radcy do spraw literatury i teatru w Funduszu Kultury Narodowej przy Prezydium Rady Ministrów (później Komitet Ministrów do Spraw Kultury). W 1947 wspólnie z Tadeuszem Borowskim i Romanem Bratnym redagował miesięcznik „Nurt” (tu też pod wspólnym pseudonimem Wiktor K. Ostrowski). W 1947-48 pełnił funkcję wiceprezesa, potem prezesa Klubu Młodych Artystów i Naukowców w Warszawie, a od listopada 1947 do kwietnia 1948 był redaktorem działu teatralnego oraz filmowego tygodnika „Świat Młodych”. Współpracował z wieloma czasopismami, m.in. z „Po prostu” (1947-49; tu stałe recenzje teatralne, w 1949 też pod pseudonimem Gary Kuper), „Przeglądem Akademickim” (1947-48), „Światem Młodych” (1947-48; tu stałe recenzje teatralne, w 1948 też pod pseudonimem Marian Czapski), „Pokoleniem” (1947-48), „Nowinami Literackimi” (1947-48). Od września 1948 pracował w Departamencie Przedsiębiorstw Artystycznych i Rozrywkowych Ministerstwa Kultury i Sztuki jako lektor i radca działu teatralnego, a od października 1949 w Generalnej Dyrekcji Teatrów, Oper i Filharmonii (potem Centralny Zarząd Teatrów, Oper i Filharmonii) jako lektor, następnie inspektor artystyczny, kierownik oddziału inspekcji i nadzoru artystycznego, starszy inspektor do spraw artystycznych, naczelnik wydziału (do 1955). W tym czasie zamieszczał recenzje teatralne w pismach „Wieś” (1949-50, 1952-53) i „Teatr” (1949-53 i stale od 1955; tu w 1952 cykl Wędrówki teatralne). W 1950 ożenił się z Jadwigą Wizówną, tłumaczką (zmarła w 1957). W 1952 wykładał literaturę współczesną w Państwowej Wyższej Szkole Pedagogicznej. W 1950-52 był członkiem kolegium redakcyjnego tygodnika „Nowa Kultura”, w którym prowadził dział recenzji teatralnych; z pismem tym współpracował też w 1954-55. Ogłaszał recenzje i artykuły także w pismach „Film” (1953-54), „Głos Pracy” (1953; tu recenzje teatralne). Wznowił studia polonistyczne na UW; w 1956 uzyskał magisterium na podstawie pracy Współczesna dramaturgia polska 1944-1953. W tymże roku podjął pracę w Instytucie Sztuki Polskiej Akademii Nauk (IS PAN) na stanowisku starszego asystenta, od listopada 1956 na stanowisku adiunkta. Objął kierownictwo Pracowni Teatru Współczesnego (prowadził ją do 1987). Od 1956 stale ogłaszał artykuły w „Pamiętniku Teatralnym” i „Dialogu”. W 1956-58 był kierownikiem literackim Teatru Domu Wojska Polskiego (od 1957 Teatr Dramatyczny). W 1959-64 kierował działem teatralnym Telewizji Polskiej; za prowadzenie Teatru Telewizji otrzymał zespołową Nagrodę Państwową I stopnia w dziedzinie teatru (1964). W 1963 ożenił się z Krystyną Nastulanką, dziennikarką. W 1966 uzyskał doktorat na podstawie rozprawy pt. Teatr czasu wojny. Polskie życie teatralne w latach II wojny światowej. 1939-1945 (promotor profesor Zbigniew Raszewski). W 1964-68 był doradcą literackim Teatru Polskiego w Warszawie. Następnie w 1968-72 ponownie pełnił funkcję kierownika literackiego Teatru Dramatycznego, w 1972-74 kierownika literackiego Teatru Ludowego. Równocześnie w 1969-70 i ponownie w 1975-76 był lektorem warszawskiego Teatru Telewizji. Artykuły i recenzje z zakresu historii teatru ogłaszał w „Teatrze” i „Nowinach Teatralnych” (od 1971), następnie także w „Scenie” (od 1975) i „Tygodniku Powszechnym” (1979-80). Od 1978 był współredaktorem serii wydawniczych IS PAN: Repertuar Teatrów w Polsce oraz Studia i Materiały do Dziejów Teatru Polskiego. W 1982 habilitował się na podstawie rozprawy Teatr w Polsce 1918-1939. Wielkie ośrodki i otrzymał stanowisko docenta. W 1984 przyznano mu nagrodę miast stołecznego Warszawy. Odznaczony m.in. Złotym Krzyżem Zasługi (1955), Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski (1963). Zmarł 11 sierpnia 1987 w Warszawie; pochowany na Cmentarzu Powązkowskim w Warszawie.