BIO

Urodzony 1 stycznia 1897 prawdopodobnie w Kiwaczówce pod Humaniem w rodzinie szlachty kresowej; syn Fabiana Małaczewskiego, właściciela ziemskiego, i Klementyny z Bielińskich. Po ukończeniu czteroklasowej szkoły miejskiej w Humaniu, przerwał naukę z powodu kłopotów materialnych (wcześnie stracił ojca). W wieku 16 lat podjął pracę jako praktykant adwokacki w kancelarii Mirosława Sawickiego w Humaniu. Dokształcał się sam; za pośrednictwem adwokata Michała Czajkowskiego zapoznał się z filozofią Józefa Marii Hoene-Wrońskiego i koncepcjami mesjanistycznymi, poszerzał znajomość literatury polskiej i rosyjskiej. W kwietniu 1915 wstąpił ochotniczo do armii rosyjskiej; w czasie służby wojskowej uzupełniał naukę na poziomie szkoły średniej, w sierpniu tegoż roku zdał maturę w Woroneżu. Jako żołnierz 125. Kurskiego Pułku Piechoty walczył od września 1915 na Bukowinie. W marcu 1916 został słuchaczem II szkoły chorążych w Kijowie. Ukończywszy ją po trzech miesiącach, awansował do stopnia chorążego i był do listopada 1916 instruktorem w III kijowskiej szkole chorążych. W 1917 służył w formacjach piechoty kolejno w Mariupolu nad Morzem Azowskim (styczeń), w Drohobużu pod Smoleńskiem (luty-czerwiec), na Grodzieńszczyźnie, na linii walk Krewo-Smorgonie (lipiec); w bitwie pod Mołodecznem uległ zatruciu gazami bojowymi. Po wybuchu rewolucji październikowej, wstąpił do organizowanych na terenie Rosji polskich jednostek wojskowych. Służył najpierw jako dowódca kompanii w 9. Pułku 3. Dywizji Strzelców Polskich w 1. Korpusie Polskim generała Józefa Dowbór-Muśnickiego, a od stycznia 1918 w 3. Korpusie Polskim, którym dowodził generał Eugeniusz Michaelis de Henning. Po rozbrojeniu korpusu w czerwcu 1918, przedzierał się samodzielnie ku wojskom alianckim nad Morzem Białym. Kilkakrotnie w czasie tej wędrówki aresztowany, zdołał zbiec i w lipcu 1918 dotarł do opanowanego przez bolszewików Archangielska. Na początku sierpnia brał udział w przejęciu miasta przez grupę polskich żołnierzy pod dowództwem kapitana Mariana Sołodkowskiego, w której szeregach walczył następnie pod rozkazami brytyjskiego dowództwa na terenach Dźwiny Północnej. W tym okresie nabawił się gruźlicy. Wówczas też rozpoczął twórczość poetycką. W styczniu 1919 awansował do stopnia podporucznika i został skierowany do armii polskiej formującej się we Francji, dokąd udał się drogą morską przez Murmańsk do Szkocji i dalej koleją do Londynu, Portsmouth i Hawru. Po ukończeniu kursu oficerskiego w Paryżu, stacjonował w Nancy i w Wogezach we Francji. W kwietniu 1919 powrócił z armią generała Józefa Hallera do Polski. Brał udział w ofensywie przeciw wojskom ukraińskim na terenach wschodniej Galicji (maj-czerwiec 1919). Następnie został odkomenderowany do Czeladzi w Zagłębiu Dąbrowskim, gdzie uczestniczył w zbrojnym konflikcie polsko-czeskim. Debiutował w 1919 wierszem pt. Płacz Wisły, na łamach „Tygodnika Ilustrowanego” (nr 21), a jako prozaik opowiadaniem pt. Blokhauz pod Syreną (nr 47, 48/49). Podczas pobytu w Warszawie zaangażował się w działalność Instytutu Mesjanistycznego i wkrótce został jego członkiem. W październiku 1919, w stanie ciężkiego rozstroju nerwowego (nawrót choroby psychicznej, na którą cierpiał od młodości), trafił do szpitala w Krakowie, a w związku z postępem choroby, zimą 1920 ponowił kurację. Przez cały ten czas nie zaprzestawał działalności twórczej. Od marca 1920 pracował jako referent w Naczelnym Komitecie Organizacyjnym „Żołnierza Polskiego” w Warszawie; m.in. w redakcji pisma „Placówka. Ilustracja Polska”, gdzie ogłaszał wiersze i prozę (m.in. podpisane Eu-Ko-Ma). W czasie wojny polsko-bolszewickiej był początkowo propagandystą w Sekcji Opieki nad Żołnierzem Ministerstwa Spraw Wojskowych, a potem prowadził referat literacki w Głównym Inspektoracie Armii Ochotniczej dowodzonej przez J. Hallera. Pełniąc obowiązki adiutanta generała J. Hallera, walczył w sierpniu 1920 pod Warszawą, a następnie brał udział w pościgu za cofającymi się oddziałami bolszewickimi. 31 grudnia 1920 został awansowany na porucznika. Po kolejnym ataku choroby nerwowej i spędzeniu trzech miesięcy w szpitalu (grudzień 1920 – marzec 1921), został w 1921 wycofany ze służby liniowej. Powróciwszy do Warszawy, zajmował się pracą literacką. Współpracował nadal z „Tygodnikiem Ilustrowanym” (do 1921); opowiadania, felietony i wiersze publikował nadto m.in. w „Rzeczypospolitej” (1920-22), „Straży nad Wisłą” (1920), „Bluszczu” (1921-22). Był członkiem Towarzystwa Literatów i Dziennikarzy Polskich. Jesienią 1921 zachorował na zapalenie płuc, co spowodowało rozwój gruźlicy. Na początku grudnia tego roku wyjechał do sanatorium w Zakopanem. Kontynuował pracę nad powieścią pt. Mojra, opartą na realiach ukraińskich (nieukończona). Zmarł 19 kwietnia 1922 w Zakopanem. Odznaczony pośmiertnie Krzyżem Virtuti Militari V klasy, Krzyżem Walecznych oraz Krzyżem Niepodległości.

Twórczość

1. O Skillu – lwim sercu, Chrząstosławie – błędnym rycerzu i ich wyprawie na niezdobyty Plos. Ballada szkocka. Powst. 1918. Druk w: Z. Chrząstowski: Legenda murmańska. Warszawa 1935 s. 217-225.

2. Wigilia. Poemat dramatyczny. „Straż nad Wisłą1920 nr 9/10 s. 11-22. Prapremiera: Warszawa, Teatr Bagatela 1922.

3. Koń na wzgórzu. [Opowiadania]. Warszawa: Gebethner i Wolff 1921, 266 s. Wyd. nast.: tamże: wyd. 2 [1922], wyd. 3 [1923], wyd. 4 [1934], wyd. 5 1939; Londyn: Polskie Biuro Wydawnicze Światpol 1945, 181 s.; Rzym: Young Men's Christian Association przy APW [Armii Polskiej na Wschodzie] 1945; z posłowiem A. Lama Łódź: Epos 1991; Warszawa: Alfa 1991. Wyd. rozszerzone [ Warszawa: LTW [2004], 179 s.

W wyd. z 2004 teksty w języku polskim i angielskim.

Zawartość

Wielka bitwa narodów [przedruk zob. poz. ]; Blokhauz pod Syreną [przedruk zob. poz. , ]; Powiastka o Makolągwie; Dzieje Baśki murmańskiej [przedruk zob. poz. , , , ]; Miodowy tydzień na Ukrainie [przedruk zob. poz. , ]; Na dalekim cmentarzu [przedruk zob. poz. ]; „Tam, gdzie ostatnia świeci szubienica” [przedruk zob. poz. ]; Państwo ponurej anegdoty [przedruk zob. poz. ]; Cor cordium Poloniae [przedruk zob. poz. ]; Koń na wzgórzu [przedruk zob. poz. , , , , ]. – Z głosów o Eugeniuszu Małaczewskim. – W wyd. z 2004 dodano: opowiadanie pt. Miłosierdzie ziemi oraz przekł. angielski opowiadania pt. Koń na wzgórzu: The horse on the hill. Przeł. M. Wasilewski.

Przekłady

angielski

The horse on the hill and other stories. „Selected Library of Polish Authors” [ok. 1926] seria 1 nr 4.

Adaptacje

radiowe

opowiadania pt. Wielka bitwa narodów: Radio 1928.

4. Dzieje Baśki murmańskiej. Historia o białej niedźwiedzicy. [Opowiadanie]. Warszawa: Gebethner i Wolff [1922], 50 s. Wyd. nast.: wyd. 2 tamże [1934]; Bucureşti: Literatura [1940]; Bari: Dział Wydawniczy Delegatury Polskiego Czerwonego Krzyża przy 2. Korpusie 1946, powielone; Cz. 1-2. Szkocja [b.m.]: Wydawnictwo Literackie Służby Opieki nad Żołnierzem I Grupy Dywizji PKPR [Polskiego Korpusu Przysposobienia i Rozmieszczenia] 1947, 24 + 20 s., powielone. Zob. poz. .

5. Pod lazurową strzechą. Poezje. Warszawa: Instytut Wydawniczy „Biblioteka Polska 1922, 109 s.

Zawartość

Cykle: Morze, ziemia, niebo; Jasnosmutny erotyk; Poematy wojenne; Patria; Pod lazurową strzechą.

6. Tam, gdzie ostatnia świeci szubienica. Opowiadanie z dziejów tułaczki żołnierza polskiego na obczyźnie w latach Wielkiej Wojny. Warszawa: Gebethner i Wolff 1925, 48 s. Zob. poz. .

7. Na dalekiej północy. [Opowiadania]. Warszawa: Gebethner i Wolff 1934, 48 s. Wyd. 2 tamże 1937.

Zawartość

Z poz. : Dzieje Baśki Murmańskiej; Tam, gdzie ostatnia świeci szubienica.

8. Blokhauz pod Syreną. [Opowiadanie]. Szkocja [b.m.]: Wydawnictwo Literackie Służby Opieki nad Żołnierzem I Grupy Dywizji PKPR [Polskiego Korpusu Przysposobienia i Rozmieszczenia] 1945-1948, 23 s., powielone. Wyd. nast. łączne z Wielka bitwa narodów oraz Na dalekim cmentarzu pt.: Wielka bitwa narodów; Blokhauz pod Syreną. Bucureşti: Literatura [1940], 31 s.; Blokhauz pod Syreną. (Dokończenie); Na dalekim cmentarzu. Bucureşti: Literatura [1940], 33-62 s.; Brema: Książnica Domu Polskiego 1946, 31 s. Zob. poz. , .

9. Dzieje Baśki Murmańskiej i Koń na wzgórzu. [Wyd. łącznie z:] A. Mickiewicz: Opowiadanie Sobolewskiego. Budapeszt: Wieści Polskie 1940, 48 s. Zob. poz. .

10. Miodowy tydzień na Ukrainie. [Opowiadanie]. Szkocja [b.m.]: Wydawnictwo Literackie Służby Opieki nad Żołnierzem I Grupy Dywizji PKPR [Polskiego Korpusu Przysposobienia i Rozmieszczenia] 1946, 31 s., maszynopis powielony. Zob. poz. .

11. Koń na wzgórzu. [Opowiadanie]. [Warszawa: Biblioteka Literacka*] 1980, 25 s. [Wyd. 2] Wstęp: A. Lenkiewicz. Wrocław: Wydawnictwo – Biuro Tłumaczeń 1997, 39 s. Zob. poz. .

12. Opowiadania. Kraków: Wydawnictwo Polskie* 1981, 30 s.

13. Koń na wzgórzu i inne opowiadania. Warszawa: ABC* 1984, 257 s. Zob. poz. .

14. Koń na wzgórzu. [Opowiadania]. Wrocław: Akademya Sztuk Wszelakich [Rada Oświaty Niezależnej Region Dolny Śląsk*] [1985], 47 s.

Zawartość

Z poz. : Cor cordium Poloniae; Koń na wzgórzu.

15. Koń na wzgórzu. Opowiadania. Cz. 1. Słowo o autorze: Z. Dębicki. Warszawa: Oficyna Wydawnicza Pokolenie* 1986, 91 s.

Cz. 2 nie została opublikowana.

Zawartość

Z poz. : Blokhauz pod Syreną; Dzieje Baśki Murmańskiej; Miodowy tydzień na Ukrainie; Państwo ponurej anegdoty; Cor cordium Poloniae.

Omówienia i recenzje

Słowniki i bibliografie

Słownik współczesnych pisarzy polskich. T. 2. Warszawa 1963.
Polski Słownik Biograficzny. T. 19. Cz. 3. Wrocław 1974 (R. Loth).
G. Łukomski: Eugeniusz Małaczewski. W: Kawalerowie Virtuti Militari 1792-1945. T. 2. Cz. 1 (Zeszyt próbny). Koszalin 1991.
Literatura polska XX wieku. Przewodnik encyklopedyczny. T. 1. Warszawa 2000 (M. Lalak).

Ogólne

Artykuły

W. Piotrowicz: Miłosierdzie ziemi. „Tygodnik Wileński1925 nr 7.
K. Serini: Religia w utworach Małaczewskiego. „Głos Ewangeliczny1926 nr 22, 24-26.
Z. Dębicki: Eugeniusz Małaczewski. W tegoż: Portrety. Seria 2. Warszawa 1928.
J. Braun: Eugeniusz Małaczewski. (W dziesięciolecie zgonu). „Zet1932 nr 16.
J. Szokalski: Życie Eugeniusza Małaczewskiego. „Marchołt1938 nr 1.
A. Romanowski: Poezja żołnierska na Wschodzie – czy jej brak?Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego. Prace Historycznoliterackie1986 z. 55 [dot. m.in. E. Małaczewskiego].
J. Koprowski: Przypomnienie Małaczewskiego. „Nowe Książki1992 nr 1.
K. Polechoński: Eugeniusz Korwin-Małaczewski – przyczynek do legendy. „Kresy1992 nr 12.
G. Ostasz: Od Tyrteuszy legionowych do „Herostratesa. Pod znakiem „Norwida”. W tegoż: W cieniu „Herostratesa. Rzeszów 1993 [dot. m.in. twórczości poetyckiej E. Małaczewskiego].
P. Krupiński: Rosja w twórczości Eugeniusza Małaczewskiego. „Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego. Szczecińskie Prace Polonistyczne2001 nr 13.
A. Lam: Szlakiem żołnierza tułacza. O Eugeniuszu Małaczewskim. W tegoż: Inne widzenie. Warszawa 2001.
...ten wspaniały i obłąkany Polską żołnierz. (Pisarze, krytycy i historycy literatury o Eugeniuszu Małaczewskim). Oprac.: K. Polechoński. „Arcana2002 nr 6 [krótkie fragmenty wypowiedzi 20 osób].
M. Urbanowski: Niefrasobliwy humor Eugeniusza Małaczewskiego. W tegoż: Oczyszczenie. Kraków 2002.

Koń na wzgórzu [Opowiadania]

E. Breiter; A. Grzymała-Siedlecki: Powitanie talentu; Wojujący kościół polskości; Humor w nowelach Małaczewskiego. „Skamander1921 z. 14/15.
Toast na cześć ducha. „Rzeczpospolita1921 nr 231, 236, 239 wyd. poranne, 247 wyd. wieczorne.
P. Kleczkowski: La guerre dans la littérature polonaise. Le cheval sur la colline. „La Pologne”, Paryż 1922 nr 24.
S. Kołaczkowski. „Książka1922 nr 8/12.
Z.L. Zaleski: Un narrateur humoriste nostalgique d'une Odyssée polonaise à travers la grande guerre, Eugeniusz Małaczewski: „Le cheval sur la colline. „Mercure de France”, Paryż 1922 t. 159.
T. Linkner: Inferno wojny i bolszewickiego zła w zbiorze opowiadań Eugeniusza Małaczewskiego „Koń na wzgórzu. „Słupskie Prace Filologiczne. Seria Filologia Polska2004 nr 3.

Pod lazurową strzechą

O. Ortwin. „Przegląd Warszawski1923 nr 18.