BIO

Urodzony 24 października 1892 w Krakowie; syn Jacka Malczewskiego, artysty malarza, i Marii z Gralewskich. Uczył się prywatnie, dopiero przez ostatnie dwa lata szkoły średniej uczęszczał do Gimnazjum św. Jacka w Krakowie, gdzie zdał maturę. Następnie studiował na uniwersytecie w Wiedniu kolejno filozofię, architekturę, agronomię. Uprawiał taternictwo i narciarstwo (także w Alpach). Był jednym z pierwszych członków Tatrzańskiego Ochotniczego Pogotowia Ratunkowego (otrzymał później złotą odznakę TOPR). W okresie, gdy rodzice zamieszkali w Wiedniu, ewakuowani po wybuchu I wojny światowej, zaczął studiować pod kierunkiem ojca malarstwo. W 1917 przeżył tragiczny wypadek w Tatrach, po którym zrezygnował ze wspinaczki. W tymże roku ożenił się z Marią Dziadosz (rozstali się w 1937) i osiedlił się na stałe w Zakopanem. Prowadził kursy narciarskie, był działaczem Sekcji Ochrony Przyrody Towarzystwa Tatrzańskiego. Udzielał się w zakopiańskim środowisku artystycznym (zaprzyjaźnił się m.in. ze Stanisławem Ignacym Witkiewiczem). Debiutował w 1921 wierszami pt. Świat górski, Walka, Samotna noc, ogłoszonymi w „Taterniku” (nr 1). Jako felietonista i prozaik współpracował m.in. z czasopismami „Przegląd Sportowy” (od 1926; tu m.in. sprawozdania z zawodów narciarskich), „Wiadomości Literackie” (od 1930, z przerwami), „Gazeta Polska” (1932-38), „Ilustrowany Kurier Codzienny” (1933-34, 1938-39), „Kurier Sportowy” (1933). Jednocześnie uprawiał malarstwo (szczególnie interesował go pejzaż tatrzański). Wielokrotnie wystawiał swoje obrazy w kraju (m.in. w Warszawie w 1924 wspólnie z S.I. Witkiewiczem, w 1932 i 1935 w Instytucie Propagandy Sztuki) i za granicą (w Europie, w 1937 otrzymał złoty medal w Paryżu, oraz w Stanach Zjednoczonych). Był członkiem Towarzystwa Sztuka Podhalańska i stowarzyszenia artystów polskich Rytm. W 1937 został odznaczony Złotym Wawrzynem Polskiej Akademii Literatury za twórczość plastyczną. Zawarł związek małżeński z Zofią z Jakubowskich Mikucką. Po wybuchu II wojny światowej, przedostał się w grudniu 1939 przez Słowację, Węgry do Paryża. Drukował prozę i artykuły w tygodnikach, wychodzących wówczas we Francji, „Wiadomości Polskie” i „Polska Walcząca” (też pod pseudonimem Marceli Tarnawa). Po klęsce Francji wyjechał w sierpniu 1940 przez Portugalię do Brazylii. W 1942 przez kilka miesięcy przebywał w Stanach Zjednoczonych, a w listopadzie tego roku osiadł w Montrealu w Kanadzie. Nadal malował, wystawiał swoje obrazy na wystawach indywidualnych i zbiorowych. Na zlecenie Canadian National Railways, w okresach letnich 1943-47 podróżował pociągami po Kanadzie, malując pejzaże zaobserwowane wzdłuż linii kolejowych. Kontynuował pracę literacką i dziennikarską. W 1954 podjął współpracę z londyńskimi „Wiadomościami”. Od 1957 ciężko chorował (był częściowo sparaliżowany), co sprawiło, że znalazł się w trudnych warunkach materialnych, był wspomagany finansowo przez społeczność polonijną. W 1959 odwiedził Polskę. W 1962 otrzymał nagrodę plastyczną paryskiej „Kultury”. Zmarł 15 lutego 1965 w Montrealu.

Twórczość

1. Narkotyk gór. Nowele. Warszawa, Kraków, Lublin: Gebethner i Wolff [1928], 182 s. [Wyd. 2] z podtytułem Nowele tatrzańskie. Wstęp: K. Malczewski. Warszawa: LTW 2000.

Zawartość

Narkotyk gór; Ostatni figiel Alojzego Torbiela; Przekupień problematów; Sumienie gór; Dziwna przygoda Ksawerego Czułka; Zbyteczna rozmowa; Z pamiętnika początkującego narciarza, humoreska.

2. Król Nikodem. Groteska fantastyczna w 3 aktach. [Współautor:] F. Goetel. Prapremiera: Lwów, Teatr Rozmaitości 1930. Druk „Dialog” 1991 nr 5/6 s. 5-56.

3. Biały ślad. Scenariusz filmowy. Ekranizacja 1932.

4. Tatry i Podhale. [Monografia]. Poznań: Wydawnictwo Polskie (R. Wegner) [1935], 206 s. Cuda Polski. [Wyd. 2] Warszawa: Gutenberg-Print; Moskva: Alial 1995.

5. Trzy po trzy o sporcie. [Felietony]. „Wiadomości Literackie1937 nr 9, 19, 21, 24, 29, 1938 nr 2, 3. Wyd. osobne Warszawa: Główna Księgarnia Wojskowa 1938, 77 s.

6. Lawina. Słuchowisko. Polskie Radio 1938.

7. Nie budź mnie. Słuchowisko. Polskie Radio 1938.

8. Od cepra do wariata. Warszawa: Rój 1939, 250 s. Wyd. nast.: [wyd. 2] z podtytułem Felietony Zakopiańskie. Warszawa: LTW 2000, tamże 2006.

Zbiór felietonów o Tatrach drukowanych w „Ilustrowanym Kurierze Codziennym” (1933-1934), „Kurierze Sportowym” (1933) i „Gazecie Polskiej” (1934-1938).

9. Pępek świata. Wspomnienia o Zakopanem. Warszawa: Czytelnik 1960, 175 s. Wyd. nast.: [wyd. 2] Warszawa: LTW 1999, wyd. 2 [!] poprawione tamże 2003.

10. Późna jesień. Szkice i opowiadania. Londyn: Polska Fundacja Kulturalna 1964, 159 s.

Zawartość

Późna jesień; Mount Warsaw; Mróz; Ze wspomnień o przyjaciołach – Henryś; Ze wspomnień o przyjaciołach – Franio; Pizio; O pradziadkach; Nowy Jork; „Kwoka” Chicken Ltd.; Dom przy Loony Street; Oczekiwanie; Niedokończony protokół; Kanadyjska babka; Szkaplerz.

Omówienia i recenzje

Słowniki i bibliografie

Słownik współczesnych pisarzy polskich. T. 2. Warszawa 1964.
Rocznik Literacki 1965” wyd. 1967 (P. Grzegorczyk).
Polski Słownik Biograficzny. T. 19 cz. 2. Wrocław 1974 (J. Puciata-Pawłowska).
Słownik artystów polskich i obcych w Polsce działających. T. 5 Warszawa 1993 (H. Kubaszewska).

Ogólne

Książki

S. Potępa: Rafał Malczewski. [Biografia]. Tarnów: Tarnowskie Towarzystwo Kulturalne 2006, 338 s.

Artykuły

S.I. Witkiewicz: Wystawa Rafała Malczewskiego w Zakopanem. „Epoka1927 nr 227, 228, 235, przedruk w tegoż: Bez kompromisu. Warszawa 1976, Pisma filozoficzne i estetyczne. T. 2. Warszawa 1976.
S.I. Witkiewicz: Malarstwo (nie sztuka) Rafała Malczewskiego i tło jego powstania. „Wiadomości Literackie1928 nr 21, przedruk w tegoż: Bez kompromisu. Warszawa 1976, Pisma filozoficzne i estetyczne. T. 2. Warszawa 1976.
M. Choromański: Rafał Malczewski. „Wiadomości Literackie1932 nr 16.
Z. Grabowski: Pisarze Zakopanego. „Tygodnik Ilustrowany1935 nr 34.
M. Hemar: Rafał. „Dziennik Polski i Dziennik Żołnierza”, Londyn 1965 nr 32 dod. „Tydzień Polski”.
Wiadomości”, Londyn 1966 nr 14/15 [tu wspomnienia i artykuły poświęcone R. Malczewskiemu: R. Ayre: Krajobraz kanadyjski w interpretacji Malczewskiego; A. Janta[-Połczyński]: Rafał, którego nie znamy, przedruk w tegoż: Lustra i reflektory. Warszawa 1982; S. Korboński: Ostatnie lata Malczewskiego w świetle jego listów; M. Bochdan-Niedenthal: Rafał w Brazylii; F. Krancowa: Rafał w Zakopanem; G.H. Lash: Pożegnanie z Rafałem Malczewskim; H. Rodzińska: Malczewski w Lake Placid; G.E. Scott: Wspomnienie o Rafale Malczewskim; J. Szczepańska-Niedenthal: Czarka Malczewskiego; K. Wierzyński: Rafał Malczewski, przedruk w tegoż: Cygańskim wozem. Londyn 1966, Poezja i proza. T. 2. Kraków 1981; J. Wittlin: Z Rafałem i o Rafale].
E. Dusza: O Rafale Malczewskim. „Wiadomości”, Londyn 1977 nr 49.
A. Wolak: Rafał Malczewski w Kanadzie. „Związkowiec”, Toronto 1990 nr 31-33.
Rafał Malczewski i mit Zakopanego; Zakopane w czasach Rafała Malczewskiego. T. 1. Rafał Malczewski i mit Zakopanego. Teksty. Układ i wybór zdjęć: D. Folga-Januszewska; T. 2. Zakopane w czasach Rafała Malczewskiego. Pod red. D. Fogi Januszewskiej i T. Jabłońskiej. Olszanica: Bosz 2006, 239 + 215 s. [w t. 2 m.in. artykuł: A. Żakiewicz: Demon Zakopanego i zakopiański chochlik – groteska i dramat w twórczości Stanisława Ignacego Witkiewicza i Rafała Malczewskiego].

Narkotyk gór

J. Parandowski: Góry i niziny. „Słowo Polskie1928 nr 165.
K.W. Zawodziński. „Wiadomości Literackie1928 nr 25.

Król Nikodem

J. Jedlicz.„Wiadomości Muzyczne i Literackie”, Lwów 1930 nr 12.
T. Terlecki. „Wiadomości Literackie1930 nr 49.

Tatry i Podhale

J. Bajkowska. „Prosto z Mostu1935 nr 36.
T. Grabowski. „Przegląd Powszechny1935 t. 208 nr 10.
K. Górski. „Rocznik Literacki 1935” wyd. 1936.

Lawina

R. Kołoniecki: Premiery radiowe. „Pion1938 nr 12.

Od cepra do wariata

H. Domiński. „Wiadomości Literackie1939 nr 34.

Pępek świata

J. Kott: Zakopane Rafała Malczewskiego. „Przegląd Kulturalny1960 nr 42.
J. Stradecki: Zakopanoptikon Rafała Malczewskiego. „Nowa Kultura1960 nr 49.
J. Susuł: Coś z Aten – coś z Sodomy. „Tygodnik Powszechny1960 nr 44.
Z. Radwańska-Paryska: Straszna książka. „Tygodnik Powszechny1961 nr 1.
T. Terlecki: Zakopane na cenzurowanym. „Wiadomości”, Londyn 1961 nr 17.
J. Gondowicz: Siódma część świata. „Nowe Książki2000 nr 4.

Późna jesień

J. Bielatowicz. „Dziennik Polski i Dziennik Żołnierza”, Londyn 1964 nr 45 dod. „Tydzień Polski”.
M. Hemar. „Dziennik Polski i Dziennik Żołnierza”, Londyn 1964 nr 42 dod. „Tydzień Polski”.
Z. Kozarynowa: Rafał, syn Jacka. „Wiadomości”, Londyn 1964 nr 44.