BIO

Urodzony 25 marca 1901 w Łodzi; syn Stefana Makarczyka, inżyniera, i Heleny Rybarskiej. Dzieciństwo spędził w Warszawie; uczył się kolejno w Gimnazjum Pawła Chrzanowskiego, Gimnazjum im. M. Reja i Gimnazjum im. E. Rontalera. Po wybuchu I wojny światowej, ewakuowany w 1914 wraz z rodzicami, przebywał w Kijowie, gdzie uczęszczał do gimnazjum polskiego i należał do szkolnego kółka dramatycznego; statystował też w Teatrze Polskim Franciszka Rychłowskiego. Z Kijowa przeniósł się do Lwowa. Należał do Polskiej Organizacji Wojskowej, brał udział w walkach o Lwów. W 1919 powrócił do Warszawy. Po zdaniu matury w 1920 w Gimnazjum św. Kazimierza, zapisał się na Wydział Prawa i Nauk Politycznych na Uniwersytecie Warszawskim. W tymże roku zgłosił się ochotniczo do wojska i w 1. Pułku Artylerii otrzymał stopień podporucznika. W 1921 przeniósł się na Wydział Prawno-Ekonomiczny Uniwersytetu Poznańskiego; w 1926 uzyskał magisterium. Debiutował w 1922 felietonem o Eugeniuszu Małaczewskim, opublikowanym w poznańskim dwutygodniku „Akademik” (nr 5). W 1923 jako korespondent „Kuriera Warszawskiego” wyjechał do Stanów Zjednoczonych; na łamach tego pisma publikował do 1927. Korespondencje z podróży ogłaszał również w piśmie „Świat” (1923-30). W 1923-24 przebywał w Chicago i Detroit, gdzie zajmował się działalnością kulturalną, pomagając teatrom polonijnym i współpracując z czasopismami „Rekord Codzienny” (Detroit) i „Nowiny Polskie” (Milwaukee). W 1924 złożył egzamin dyplomatyczno-konsularny. Następnie został przeniesiony do Waszyngtonu. W 1925 powrócił na krótko do Polski. Jako sekretarz Sekcji Badań Tropikalnych Ligi Morskiej oraz sekretarz generalny polskiego Komitetu „Pro Palestina” wyjechał w 1925 do Tokio, Jerozolimy, Arabii Saudyjskiej i Syrii. W tym czasie rozpoczął również studia historyczne nad epoką Haruna ar-Raszida i dziejami powstania Sandżów; w związku z tym odbywał podróże do Bagdadu i Damaszku. W 1927-28 uczestniczył jako sekretarz delegacji polskiej w komisjach emigracyjnych w Rio de Janeiro, Paryżu, Brukseli i Berlinie. Reportaże z podróży oraz artykuły publicystyczne zamieszczał m.in. w „Rzeczypospolitej” (1926-27), „Tygodniku Ilustrowanym” (1926-28) oraz w „ABC” (1927-31). W tym czasie rozpoczął też twórczość beletrystyczną dla dorosłych i młodzieży. W 1928-30 mieszkał w Paryżu i studiował na wydziale filozoficznym Sorbony; przygotował pracę doktorską pt. Le Cameroun et la page polonaise de son histoire. Jednocześnie interesując się teatrologią, odbył praktykę w teatrze Michoudiéra. W 1930 powrócił do Polski, w 1931-33 wykładał politykę kolonialną wielkich mocarstw w Wolnej Wszechnicy Polskiej oraz technikę korespondencji zagranicznej w Wyższej Szkole Dziennikarskiej w Warszawie. Około 1932 ożenił się z Kamilą Czarowicz. Był wiceprezesem Wydziału Morskiego Ligi Morskiej i Kolonialnej: w 1934 przewodniczył delegacji polskiej do rokowań z Liberią; odbył też podróż po północnej Afryce. Od 1935 pracował w zakładach „Elektro” S.A. w Łaziskach Górnych na Śląsku; jako delegat Zarządu Spółki, a następnie jej dyrektor, wyjeżdżał wielokrotnie w celach handlowych, m.in. do krajów Bliskiego Wschodu. Równocześnie gromadził materiały do utworów o tematyce marynistycznej. W czasie kampanii wrześniowej 1939 dowodził zgrupowaniem 22. Baterii Artylerii przeciwlotniczej w okolicach Sandomierza I Tomaszowa Lubelskiego. Ranny, dostał się do niewoli niemieckiej i do końca wojny przebywał w obozie jenieckim w Murnau; współdziałał z teatrem obozowym i prowadził wykłady z historii Arabów i polityki kolonialnej. Po wyzwoleniu obozu, wiosną 1945 był oficerem łącznikowym Misji Wojska Polskiego w Paryżu. Powróciwszy do kraju, w końcu 1945 został zatrudniony w Ministerstwie Spraw Zagranicznych (MSZ). Od stycznia do lipca 1946 był chargé d'affaires poselstwa polskiego w Kairze, a następnie naczelnikiem Wydziału Wschodniego MSZ w Warszawie. W 1947 porzucił służbę dyplomatyczną i przeniósł się do Krakowa. W tymże roku ożenił się z Marią Katarzyną Wołłowicz. W 1948 na podstawie rozprawy Historia Sudanu uzyskał doktorat z filozofii na Uniwersytecie Jagiellońskim (UJ; promotor profesor Kazimierz Piwarski). W 1949-51 był adiunktem Katedry Filologii Orientalnej UJ; prowadził wykłady i ćwiczenia z historii Bliskiego Wschodu. W 1951-53 pracował na UJ jako kontraktowy wykładowca historii polityki państw europejskich. Wykładał także historię nowożytną w Wyższej Szkole Pedagogicznej w Krakowie (1950-53). W tym czasie przygotował monografię Bliski Wschód w latach 1453-1699, która była zamierzoną pracą habilitacyjną. Prozę, artykuły, felietony zamieszczał m.in. w „Dzienniku Polskim” (1951-59, z przerwami) oraz w „Życiu Literackim” (1952-60, z przerwami). W 1953 zrezygnował z pracy naukowej i zajął się wyłącznie twórczością literacką. Od 1956 współpracował z rozgłośnią radiową „Kraj”. Odznaczony Złotym Krzyżem Zasługi (1937), Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski (1946). Zmarł 16 maja 1960 w Warszawie.

Twórczość

1. Przez Palestynę i Syrję. Szkice z podróży. Warszawa: Gebethner i Wolff 1925, 114 s.

Zawiera 15 szkiców.

2. U.S.A. Obrazki z Ameryki powojennej. Warszawa: Biblioteka Dzieł Wyborowych 1925, 112 s.

Zawartość

Greenhorn; Amerykanin; Nowy-York; Stany Zjednoczone; Praca; Busines i Reklama; Asekuracja; Federacja Pracy; Polityka; Bil Johnsona; Bogaty wujaszek Sam; Ku-Klux-Klan; Czarni wśród białych; Tradycje; Radjo i Kino; Prohibicja; Etykieta i stanowisko kobiety; Fontanna; Amerykanka; Autem przez kraj tysiąca jezior; Czerwonoskóry.

3. Bezdroża pragnień. [Opowiadania]. Warszawa: Biblioteka Dzieł Wyborowych 1926, 141 s.

Zawartość

Złamane kwiaty; Potok; Wędrowiec; Przygoda; Sława; Człowiek Naggi; Oaza; Prawdy.

4. Wyzwolony harem. Powieść. Warszawa: Biblioteka Polska 1927, 188 s. Wyd. 2 Bydgoszcz: Somix 1991, 136 s.

5. Amerykańska karuzela. Powieść. Warszawa: S. Cukrowski [1929], 256 s.

6. Nowa Brazylia. Dżungla – osiedla i ludzie. Przedmowa: A. Świętochowski. Warszawa: M. Arct 1929, 184 s.

7. Przez morza i dżungle. Powieść dla dorastającej młodzieży. Lwów, Warszawa: Książnica-Atlas 1931, 232 s. Wyd. nast: wyd. 1 [!] Katowice: Śląsk 1957, tamże: wyd. 2 1964, wyd. 3 1968, wyd. 4 1970, wyd. 5 1974, wyd. 6 1984.

8. Harun ar-Raszid. (Kalif z Bagdadu). [Utwór dramatyczny]. Wystawiane w Niemczech i Bułgarii 1932-1935. [Inf. autora].

9. R. Seem. Opowiadanie. Warszawa: Biblioteka „Tygodnika Ilustrowanego 1933, 205 s.

10. Porty i marynarze. Humoreski sentymentalne. Warszawa: Liga Morska i Kolonialna 1934, 172 s.

Zawartość

Wicherek; Kapitan Pabst; Mania z Paranaqua; Feluś przemytnik; Nusia; Wybawienie; Ulicznica z Hull; Sąd na City of San Diego; Na Haiti; Kruk; Tom; Burza; W Hamburgu; Opowiadanie fryzjera; Chcemy mężczyzny; Lektura; Awantura w Santos; Plotkarz; Marzenia; List miłosny; Skrzywdzona Anitka.

11. Liberia, Liberyjczyk, Liberyjka. Warszawa: Główna Księgarnia Wojskowa 1936, 112 s.

Szkice z podróży do Liberii w 24 rozdziałach.

12. Na morzu i o morzu. [Opowiadanie]. Warszawa: Wojskowy Instytut Naukowo-Oświatowy 1937, 57 s.

13. Człowiek z białą głową. [Powieść dla młodzieży]. Powst. 1947. [Inf. autora]. Wyd. Warszawa: Nasza Księgarnia 1956, 291 s.

14. Dżafar z Bagdadu. [Powieść]. Kraków: T. Zapiór i Ska 1950, 203 s. Wyd. nast.: wyd. 2 Warszawa: Nasza Księgarnia 1956, wyd 3 tamże 1963; Bydgoszcz: Somix 1991.

15. Kalif z Bagdadu. Sztuka w 14 obrazach. Powst. ok. 1950.

Maszynopis w Archiwum Teatru im. J. Słowackiego w Krakowie.

16. Jak kto uważa... Komedia w 3 aktach. Wystawienie: Kraków, Teatr im. J. Słowackiego 1952. Druk fragmentów II aktu „Życie Literackie1952 nr 7 s. 8-9.

17. Wielka polityka. Komedia w 3 aktach. Wystawienie: Kraków: Stary Teatr 1953. Wyd.: Warszawa: Czytelnik 1954, 90 s.

Wystawienia następne

Też pt.Wielka gra”.

18. Gubernator. Sztuka w 3 aktach. Powst. ok. 1957.

Maszynopis w Archiwum Teatru im. J. Słowackiego w Krakowie.

19. Róże z piasku. Gawędy podróżnicze. Katowice: Śląsk 1957, 282 s.

Zawiera 27 gawęd.

20. Talizman starca z gór. [Powieść]. Warszawa: Nasza Księgarnia 1957, 278 s.

Ciąg dalszy zob. poz. .

21. Widziałem i słyszałem. Wspomnienia podróżnicze. Warszawa: Czytelnik 1957, 343 s.

22. Krzywe szable. [Powieść dla młodzieży]. Warszawa: Nasza Księgarnia 1958, 186 s.

Początek zob. poz. .

23. Orchidea i O takim, co był przemytnikiem. [Opowiadania]. Katowice: Śląsk 1958, 53 s.

24. Trzynaście kobiet. Opowiadania. Warszawa: Czytelnik 1958, 354 s. Wyd. 2 tamże 1959.

Zawartość

Ewa; Anita; Hortensja; Elżbieta; Urszula; Julita; Katarzyna; Teresa-Monika; Janka; Dorota; Karla; Magdalena; Loala.

25. Kobieta zawsze płaci. Gawędy z mórz i wysp koralowych. Warszawa: Czytelnik 1959, 502 s.

Zawartość

Kobieta zawsze płaci; Wyjaśnienie; Vahine Tahiti; Po prostu Hulk; Keczubum; W czasie deszczu; Mailu-Tandjong Priok. Pan Chomund z Singapur; Sprawa Teresy; Wandea; Rodaczka; Monika; Helga; Kolombo; Krakatau; Cena życia; Reunion; Mechanik Haselden; W cieśninie Malakki; Pani Themistocle; Migrena; Prawdziwa miłość; Senang; Amok.

26. Po prostu kobieta. Opowiadania. Warszawa: Czytelnik 1960, 420 s. Wyd. 2 tamże 1963.

Zawartość

Po prostu kobieta; Trzy perły; Historia Frisbiego; Lao – prawnuczka patriarchy; Ostatnie alimenty; Wyspa dwóch królowych; Edyta Tiede; Pani Eliza z Tangeru; Kiks; Biedny Boldt; Piękny Hausel; Dodo; Siostrzenica Joya; Siostra zjedzonego człowieka; Adela z via Piopette; Blondyneczka; Dentystyczna przygoda; Ja go kocham... .

Adaptacje

radiowe

opowiadania pt. Po prostu kobieta. Adaptacja: A. Lisowska-Niepokólczycka. Polskie Radio 1975.

27. Srebrna ława. [Powieść dla młodzieży]. Warszawa: Nasza Księgarnia 1960, 198 s.

28. Diabeł jest męskiego rodzaju. Opowiadania. Warszawa: Czytelnik 1961, 162 s.

Zawartość

Quid decat, quid non; Państwo Andsley z Kolombo; Prawdziwa miłość Teichmana; Sprawa pięknej Orchidei; Niepotrzebny człowiek; Ninon i Sofokles; Sprawa Weroniki.

29. Siostra zjedzonego człowieka. Wybór opowiadań. Katowice: Śląsk 1965, 374 s. Wyd. nast. tamże: wyd. 2 1971, wyd. 3 1983;.

Zawartość

Z poz. : Po prostu kobieta; Piękny Hausel; Siostrzenica Joya; Siostra zjedzonego człowieka, – nadto: Turcy, Polacy, paszowie; Rodzinne szczęście; Jedyna żona Ibrahima paszy; Brudas; Wcielenie faraona; Baalbek; Historia Frisbiego; Ostatnie alimenty; Kiks; Dodo; Rejs kapitana Pabsta; Kompleks prowincjonalny; Orchidea [poz. ].

Utwory niepublikowane

Pacjent. Powieść.
Historia Sudanu. [Praca doktorska]. Powst. Kraków 1948, 51 s. Maszynopis w zbiorach Archiwum Uniwersytetu Jagiellońskiego.
Bliski Wschód w latach 1453-1699. Powst. ok. 1953.
Dzieje Arabów. Powst. ok. 1953.
Imperializm na terenach kolonialnych i zależnych w latach 1870-1914. [Skrypt]. Powst. ok. 1953.

Przekłady i adaptacje

1. Aladyn 1001. Baśń w 5 aktach. [Współautor:] H. Ryl. Prapremiera: Łódź, Teatr Lalek „Arlekin 1953.
Według „Baśni z 1001 nocy”.
2. B. Sudariuszkin: Jaś Szpak. [Utwór dramatyczny]. Tłum. J. Makarczyk. Wystawienie: Białystok, Teatr Lalek „Świerszcz 1954.
3. A. Miller: Czarownice z Salem. Sztuka w 4 aktach. Adaptacja sceniczna: M. Ayme. Przekł. J. i M. Makarczykowie. Życie Literackie 1955 nr 20, 24-28.

Omówienia i recenzje

Ankiety dla IBL PAN 1953, 1958.

Słowniki i bibliografie

P. Grzegorczyk: Janusz Makarczyk. Znak 1962 nr 7/8.
Słownik współczesnych pisarzy polskich. T. 2. Warszawa 1964.
Polski Słownik Biograficzny. T. 19 cz. 2. Wrocław 1974 (W. Bieńkowski).

Ogólne

Artykuły

Z. Greń: Ostatni – Janusz Makarczyk. Dziennik Polski 1960 nr 225 [wspomnienie pośmiertne].
A. Włodek: Emir. Przekrój 1967 nr 1144.
M. Piechota: Janusz Makarczyk – korespondent – felietonista; USA. Obrazki z Ameryki powojennej” Makarczyka. W tegoż: Jaka Ameryka? Lublin 2002.

Wielka polityka

K. Brończyk: Kulisy wielkiej polityki. Tygodnik Powszechny 1953 nr 18.
K. Puzyna: Chłodny Afganistan. Teatr 1953 nr 16.
E. Grzybowski. „Sztandar Ludu1954 nr 20.

Róże z piasku

J. Kydryński: Z całego świata. Życie Literackie 1957 nr 44 [dot. też: Widziałem i słyszałem].

Widziałem i słyszałem

Z. Kuniński: Spotkałem i przeżyłem. Nowe Książki 1957 nr 20.
J. Kydryński: Z całego świata. Życie Literackie 1957 nr 44 [dot. też: Róże z piasku].

Trzynaście kobiet

Z. Greń: Wszystko o kobietach. Dziennik Literacki 1958 nr 307.
S. Lichański: Arcypolskie, choć egzotyczne. Nowe Książki 1959 nr 2, przedruk w tegoż: Wśród mówiących prozą. Warszawa 1971.

Kobieta zawsze płaci

F. Fornalczyk: Morze, miłość i polityka. Tygodnik Morski 1960 nr 11.
J. Kydryński: Proszę płacić!... Życie Literackie 1960 nr 8.

Po prostu kobieta

W. Zechenter: Ostatnia książka Makarczyka. Życie Literackie 1960 nr 38.

Diabeł jest męskiego rodzaju

Z. Greń: Fantasmagorie. Dziennik Polski 1961 nr 221.