BIO

Urodzony 2 czerwca 1930 w Łodzi w rodzinie nauczycielskiej; syn Leonarda Maciejewskiego i Julii z Rydzewskich. W czasie okupacji niemieckiej przebywał nadal w Łodzi. Od 1943 pracował jako robotnik w fabryce trykotarskiej „Edmund Adam”. Jednocześnie uczył się na tajnych kompletach. W 1945 rozpoczął naukę w XV Państwowym Gimnazjum i Liceum w Łodzi; w 1949 zdał maturę. W tym czasie był członkiem Związku Harcerstwa Polskiego, a od 1948 Związku Młodzieży Polskiej (do 1956). W 1949 przez trzy miesiące pracował w redakcji „Głosu Robotniczego” jako praktykant, a następnie aplikant dziennikarski. W 1949 rozpoczął studia polonistyczne na Uniwersytecie Łódzkim (UŁ). Był wiceprezesem (1950-51) i prezesem (1951-52) Koła Polonistów. W 1951 debiutował recenzją powieści Władysława Machejka Chłopcy z lasu, opublikowaną w czasopiśmie „Wieś” (nr 9). Pierwszą pracę historycznoliteracką pt. Tomasz Kajetan Węgierski opublikował w 1951 w „Pracach Polonistycznych” (ser. 9). W 1952, ożenił się z Ireną Matysiak, studentką polonistyki, później historykiem literatury (zmarła 1994). W 1952 po ukończeniu trzyletniego studium o specjalizacji pedagogicznej, rozpoczął studia magisterskie na Uniwersytecie Warszawskim (UW), które ukończył w 1954. Od 1952 pracował w Instytucie Badań Literackich (IBL) Polskiej Akademii Nauk (PAN), początkowo jako zastępca asystenta, a następnie w 1954-58 jako aspirant i uczestnik studium doktoranckiego. Oprócz pracy badawczej w dziedzinie literatury polskiej epoki Oświecenia i drugiej połowy XIX wieku, równocześnie uprawiał krytykę literacką przede wszystkim w zakresie poezji współczesnej. Recenzje i artykuły publikował m.in. w „Nowej Kulturze” (1958-63), „Twórczości” (głównie 1958-62), „Współczesności” (1959-71). W 1957-62 należał do Klubu Krzywego Koła. W 1959-68 pracował na UW, najpierw jako starszy asystent, a po uzyskaniu doktoratu w 1965 w IBL na podstawie pracy pt. Debiut Michała Bałuckiego na tle twórczości «przedburzowców» (promotor profesor Julian Krzyżanowski) – jako adiunkt. W 1966-67 był kierownikiem działu krytyki „Miesięcznika Literackiego”. Redagował w „Tygodniku Kulturalnym” cykle pt. Czytamy wiersze, Lektury i problemy, Style, pojęcia, nurty"(1967-79). Od 1967 należał do Związku Literatów Polskich (ZLP) (w 1978-83 przewodniczący Klubu Krytyki Literackiej ZLP, w 1980-83 członek Głównego Sądu Koleżeńskiego, w 1981-83 członek Zarządu Oddziału Warszawskiego). W 1967 został członkiem Towarzystwa Literackiego im. A. Mickiewicza, w którym pełnił m.in. funkcje członka Zarządu Głównego (od 1978), wiceprezesa (1979-85), przewodniczącego Komisji Krytyki Literackiej (1985-90), od 1995 ponownie wiceprezesa. W 1968 po wydarzeniach marcowych został zwolniony z pracy na UW. W 1969 powrócił do pracy w IBL. W 1970-76 prowadził nadto zajęcia z historii i socjologii literatury na UŁ. W 1972 pełnił funkcję sekretarza redakcji dwumiesięcznika „Teksty” (nr 1-3). Od 1972 był zaangażowany w działalność masonerii; należał do konspiracyjnej loży wolnomularskiej „Kopernik”, przeszedł kolejne stopnie wtajemniczenia, aż do najwyższego 33 stopnia (w 1993). Od 1973 należał do kolegium redakcyjnego tygodnika „Literatura”, z którego w 1976 został usunięty. W 1974 został członkiem Polskiego PEN Clubu. Od grudnia 1974 do czerwca 1975 przebywał w Paryżu jako stypendysta rządu francuskiego. Od 1976 był współpracownikiem Komitetu Obrony Robotników. W 1976-77 był wykładowcą w Wyższej Szkole Pedagogicznej w Siedlcach, a od 1977 w Państwowej Wyższej Szkole Teatralnej w Warszawie (do 1982). W 1977 habilitował się w IBL PAN na podstawie pracy pt. Oświecenie polskie. Początek formacji, jej stratyfikacja i przebieg procesu historycznoliterackiego. W następnym roku objął stanowisko docenta w IBL. W 1980-93 należał do Niezależnego Samorządnego Związku Zawodowego „Solidarność”. W 1980 objął stanowisko docenta w IBL. W tymże roku powrócił do pracy na UW i w redakcji „Literatury”, gdzie w 1981 kierował działem krytyki. W 1981 został kierownikiem Pracowni Pozytywizmu w IBL PAN. Po rozwiązaniu ZLP w 1983 działał w podziemnych strukturach Związku. W 1989 należał do komitetu założycielskiego Stowarzyszenia Pisarzy Polskich, a następnie był członkiem kolejnych zarządów. W 1990 został profesorem nadzwyczajnym, a w 1995 zwyczajnym. W tymże roku wszedł w skład Rady Naukowej IBL PAN. Był założycielem i redaktorem naczelnym „Tygodnika Literackiego” (1990-91), a po rozłamie w zespole redagował pismo literackie „Potop”, które w 1992 zmieniło tytuł na „Przegląd Literacki” (do 1994). Po powołaniu w 1991 Wielkiej Loży Narodowej Polski był jej dozorcą, wielkim namiestnikiem (od 1992) i wielkim mistrzem (1994-2000). W 1992 objął kierownictwo Pracowni Literatury Okolicznościowej i Użytkowej (Oświecenie-XX Wiek) na UW. W 1993-96 wchodził w skład Komitetu Nauk o Literaturze PAN. W 1995-2004 pełnił funkcję wiceprezesa Towarzystwa Literackiego im. A. Mickiewicza. W 1999-2001 był prezesem Polskiego PEN Clubu. W 2000 przeszedł na emeryturę w IBL PAN. W tymże roku został kierownikiem Zespołu Badań Obszarów Trzecich Literatury utworzonego przy Pracowni Literatury II połowy XIX wieku IBL. W 2003 został profesorem Szkoły Wyższej Psychologii Społecznej w Warszawie. Od 2004 wchodził ponowne w skład Komitetu Nauk o Literaturze PAN. Za zasługi dla polskiej nauki i kultury otrzymał honorowe wyróżnienie im. W.S. Reymonta, a w 2007 odznaczenie „Zasłużony Kulturze – Gloria Artis”, przyznawane przez Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego. Zmarł 9 lutego 2011 w Warszawie; pochowany na cmentarzu ewangelicko-augsburskim w Warszawie.

Twórczość

1. Przedburzowcy. Z problematyki przełomu między romantyzmem a pozytywizmem. [Rozprawa]. Kraków: Wydawnictwo Literackie 1971, 418 s.

Zawartość

Wstęp. – Cz. 1: Krakowskie młode środowisko artystyczne przełomu lat pięćdziesiątych i sześćdziesiątych; Przywódcy młodzieży artystycznej i „pracowni Filippiego”; „Pracownia Filippiego” i obóz „młodych”. – Cz. 2: Literatura polska lat pięćdziesiątych XIX wieku; Lwów literacki przełomu lat pięćdziesiątych i sześćdziesiątych; „Dziennik Literacki”, „Czytelnia dla młodzieży”, „Niewiasta”. – Cz. 3: Przedburzowcy jako społeczność literacka; Dezintegracja romantyzmu polskiego a twórczość przedburzowców; Casus: Michał Bałucki; Model literatury przedburzowców; Przedburzowcy a pozytywizm. – Dodatek: Kategoria pokolenia w badaniach literackich; Sto lat; Michał Bałucki (1837-1901). – Od autora.

2. Cyprian Norwid. [Monografia]. Warszawa: Pen, Kos 1992, 149 s.

Zawartość

Części: I. Fenomen Norwida; II. Romantyzm polski i inne tradycje; III. Porządek filozoficzny, moralny i estetyczny Norwida; IV. Poetyka Norwida; V. Miejsce Norwida w literaturze polskiej XIX stulecia. – Zakończenie.

3. Dylematy wolności. Zmierzch sarmatyzmu i początki Oświecenia w Polsce. [Rozprawa]. Warszawa: Latona 1994, 276 s.

Zawartość

Dylematy wolności; Geneza i charakter ideologii republikanów 1767-1775; Literatura barska (1767-1772); Pojęcie narodu w myśli republikanów lat 1767-1775; Oświecenie polskie. Początek formacji, jej stratyfikacja i przebieg procesu historycznoliterackiego.

4. Obszary i konteksty literatury. [Studia]. Warszawa: DiG 1998, 236 s.

Zawartość

I. Kategoria pokolenia w badaniach literackich. – II. Z problematyki badań nad okolicznościową poezją polityczną lat 1763-1788; Folklor środowiskowy. Sposób jego istnienia, cechy wyodrębniające; „Obszary trzecie” literatury; Literatura okolicznościowa i użytkowa; Publicystyka felietonowa Bolesława Prusa. – III. Giełda literacka; Krytyk i „mechanizmy nacisków”; Publiczność literacka a instytucje i mechanizmy życia kulturowego; Literatura, społeczeństwo, władza; Literatura i demokracja. – IV. Pogranicze? Specyfika związków polsko-ukraińsko-białoruskich w sarmackiej formacji kulturowej; Geografia kulturalna Polski II połowy XIX wieku; Emigracja – bilans zysków i strat (na przykładzie polskich emigracji od XVII do XX wieku); Mała emigracja 1864-1914. Próba uporządkowania problematyki; Obcość jako szansa (kilka refleksji o jednym z przypadków kondycji emigranta). – V. Rozwój wiedzy o literaturze polskiej po 1918 roku; Kształtowanie się syntezy dziejów literatury polskiej w powojennych dziesięcioleciach.

Artykuły w czasopismach i książkach zbiorowych, m.in.

Tomasz Kajetan Węgierski. „Prace Polonistyczne” Seria 9: 1951 s. 83-100.
Z zagadnień literatury stanisławowskiej. „Prace Polonistyczne” Seria 10: 1952 s. 77-88.
Z problematyki badań nad okolicznościową poezją polityczną lat 1763-1788. (Rekonesans). Przegląd Humanistyczny 1962 nr 3 s. 107-121.
Zdania o biskupach” z 1767. W: Kultura i literatura w dawnej Polsce. Warszawa 1968 s. 555-574.
Michał Bałucki. Obraz literatury polskiej XIX i XX wieku. Seria 4. Literatura polska w okresie realizmu i naturalizmu. T. 3. Warszawa 1969 s. 175-199.
Tragedia druga. (Nieznany utwór literacki z czasów konfederacji barskiej). W: Miscellanea z doby Oświecenia. T. 4. Wrocław 1969 s. 47-182.
Folklor środowiskowy. Sposób jego istnienia, cechy wyodrębniające. (Na przykładzie „folkloru szlacheckiego” XVII i XVIII wieku). W: Problemy socjologii literatury. Wrocław 1971 s. 149-168.
Sarmatyzm jako formacja kulturowa. (Geneza i główne cechy wyodrębniające). Teksty 1974 nr 4 s. 13-42.
Idea narodu w myśli republikanów lat 1767-75. Człowiek i Środowisko 1975 nr 1 s. 5-22.
Obszary trzecie” literatury. Teksty 1975 nr 4 s. 89-107.
Etyka i „słowiarstwo. (Młoda poezja polska wobec tradycji). Więź 1978 nr 6 s. 33-51.
Publiczność literacka a instytucje i mechanizmy życia kulturalnego. W: Publiczność literacka. Wrocław 1982 s. 121-151.
Kategoria pracy w kontekście aksjologii Norwida. W: Norwid żywy. Opole 1984 s. 27-40.
Uniwersalność i swoistość polskiego Oświecenia. Rocznik Towarzystwa Literackiego im. Adama Mickiewicza 1984 s. 33-53.
Legenda konfederacji barskiej w literaturze polskiej XIX wieku. „Prace Polonistyczne” Seria 43: 1987 s. 129-150.
Powstanie styczniowe a przełom kulturowy połowy wieku. Więź 1988 nr 11/12 s. 64-77.
Rasa czy principium. O przemianach formuły Polski i Polaka w XIX i XX wieku. Odra 1989 nr 1 s. 14-22.
Mieczysław Braun 1902-1942. W: Obraz literatury polskiej XIX i XX wieku. Seria 6. Literatura polska w okresie międzywojennym. T. 3. Kraków 1993 s. 569-587.
Systematyka prozy polskiej ostatnich lat dwunastu. W: Współczesna literatura polska lat osiemdziesiątych i dziewięćdziesiątych. Opinie, poglądy, prognozy literaturoznawców polskich i niemieckich. Lipsk 1993 s. 22-32.
Czapski wobec literatury. W: Z pogranicza literatury i sztuki. Toruń 1996 s. 99-111.
Kształtowanie się syntezy dziejów literatury polskiej w powojennych dziesięcioleciach. W: Wiedza o literaturze i edukacja. Warszawa 1996 s. 92-104.
Zasady edycji okolicznościowej literatury politycznej XVIII wieku. W: Napis. Warszawa 1997 s. 185-192.
Stereotyp Rosji i Rosjanina w polskiej literaturze i świadomości społecznej. Więź 1998 nr 2 s. 183-197.
Wczesna twórczość Juliana Ursyna Niemcewicza. W: Julian Ursyn Niemcewicz pisarz, historyk, świadek epoki. Warszawa 2002 s. 7-18.
Początki i rozwój badań okołotekstowych w Polsce. W: Polonistyka w przebudowie. T. 1. Kraków 2005 s. 325-334.

Prace redakcyjne

1. J.U. Niemcewicz: Powrót posła. Komedia w 3 aktach. Oprac.: J. Maciejewski. Wrocław: Wydawnictwo Ossolineum 1952, 102 s. Wyd. nast.: wyd. 2-12 tamże 1952-1973; wyd. 13 Łódź: Wydawnictwo Łódzkie 1975, wyd. 14-16 tamże 1980-1986.
2. A. Fredro: Zemsta. Oprac.: J. Maciejewski. Wyd. 4. Wrocław: Wydawnictwo Ossolineum 1956, 162 s. Wyd. nast.: tamże: wyd. 2-6 poprawione 1958-1974; Łódź: Wydawnictwo Łódzkie 1975, wyd. 7-9 tamże 1978-1987.
3. Czytamy wiersze. Wstęp, wybór i oprac.: J. Maciejewski. Warszawa: Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza 1970, 371 s. Wyd. 2 uzupełnione tamże 1973.

Zawartość

Teksty wierszy i ich omówienia drukowane w „Tygodniku Kulturalnym1967-1969. – W wyd. 2 wiersze S. Piętaka w oprac. M. Sprusińskiego.
4. Poezja polska. Antologia w układzie S. Grochowiaka, J. Maciejewskiego. T. 1-2. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy 1973, 454 + 667 s.
5. Lektury i problemy. Wybór i oprac.: J. Maciejewski. Warszawa: Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza 1976, 734 s.
6. Literatura barska. Antologia. Oprac.: J. Maciejewski. Wyd. 2 zupełnie zmienione Wrocław: Wydawnictwo Ossolineum 1976, XCVIII, 400 s. Biblioteka Narodowa I, 108.
7. M. Braun: Wybór poezji. Wybór i wstęp: J. Maciejewski. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy 1979, 238 s.
8. S. Grochowiak. Poezje. Wybór i wstęp: J. Maciejewski. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy 1980, 186 s. Wyd. 2 tamże 1988.
9. Przełom antypozytywistyczny w polskiej świadomości kulturowej końca XIX wieku. Pod red. T. Bujnickiego i J. Maciejewskiego. Wrocław: Wydawnictwo Ossolineum 1986, 231 s.
10. Rozwój wiedzy o literaturze polskiej po 1918 roku. Oprac. i wstęp: J. Maciejewski. Warszawa: Czytelnik 1986, 269 s.
11. Z domu niewoli. Sytuacja polityczna a kultura literacka w drugiej połowie XIX wieku. Red. [i wstęp]: J. Maciejewski. Wrocław: Wydawnictwo Ossolineum 1988, 227 s.
12. Literatura południa wieku. Twórczość sześćdziesiątych XIX stulecia wobec romantyzmu i pozytywizmu. Red. J. Maciejewski. Warszawa: Instytut Badań Literackich 1992, 156 s.
13. Napis. Tom poświęcony literaturze okolicznościowej i użytkowej. Red. J. Maciejewski. Seria I. Warszawa: Latona 1994, 167 s. (Od serii III wyd. Warszawa: DiG).
Tu artykuł J. Maciejewskiego: Literatura okolicznościowa i użytkowa. (Zamiast wstępu). s. 3-10.

Seria II. Warszawa: Latona 1995, 167 s.

Seria III. 1997, 211 s.

Seria IV. 1998, 207 s.

Seria V. 1999, 378 s.

Seria VI. 2000, 332 s.

Seria VII. 2001, 547 s.

Seria VIII. 2002, 192 s.

Seria IX. 2003, 258 s.

14. Kazimierz Pułaski w polskiej i amerykańskiej świadomości. Materiały z polsko-amerykańskiej konferencji naukowej w Warce-Winiarach 8-10 października 1997 roku. Pod red. J. Maciejewskiego, E. Bem-Wiśniewskiej i J. Wójcickiego. Warszawa: DiG 1998, 221 s.
15. Przemiany formuły polskości w drugiej połowie XIX wieku. Praca zbiorowa. Pod red. J. Maciejewskiego. Warszawa: Wydawnictwo Instytutu Badań Literackich Polskiej Akademii Nauk 1999, 292 s.
16. Pozytywizm – język epoki. Praca zbiorowa. Pod red. G. Borkowskiej i J. Maciejewskiego. Warszawa: Wydawnictwo Instytutu Badań Literackich Polskiej Akademii Nauk 2001, 356 s.
17. Teatr wymowy. Formy i przemiany retoryki użytkowej. Pod red. J. Sztachelskiej oraz J. Maciejewskiego i E. Dąbrowicz. Białystok: Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku 2004, 492 s.
18. Literatura konfederacji barskiej. Pod red. J. Maciejewskiego oraz A. Bąbel, A. Grabowskiej-Kuniczuk i J. Wójcickiego. T. 1-2. Warszawa: DiG 2005, 382 + 278 s.
T 1: Dramaty, T. 2: Dialogi.
19. Mój wiersz. Pod red. J. Maciejewskiego, M. Orskiego. Wstęp: J. Maciejewski. Wrocław: OKiS 2006, 133 s.

Omówienia i recenzje

Ankiety dla IBL PAN 1997, ok. 2006.

Przedburzowcy

B. Faron: Bunt młodych. Miesięcznik Literacki 1972 nr 10.
M. Kabata. „Nowe Książki1972 nr 13.
S. Stabryła: Literatura przełomu. Twórczość 1972 nr 12.
H. Wolny: Przełom antyromantyczny. Ruch Literacki 1973 nr 6.

Dylematy wolności

Z. Rejman: Od sarmatyzmu do Oświecenia. Nowe Książki 1995 nr 7.

Obszary i konteksty literatury

G. Borkowska: Literackie pogranicze. Pogranicza 2000 nr 1/2.

Czytamy wiersze

A. Czeński: Nowy tom interpretacji. Odra 1971 nr 4.
B. Żurakowski: Współczesną poezję można rozumieć. Nowe Książki 1971 nr 3.

Rozwój wiedzy o literaturze polskiej po 1918 roku

D. Ulicka: Skąd jesteśmy – dokąd idziemy?Nowe Książki1986 nr 11.