ŁYSEK Paweł

Urodzony 27 sierpnia 1914 we wsi Jaworzynka pod Cieszynem w rodzinie góralskiej; syn Jerzego Łyska i Marii ze Słowiczków; bratanek Jana Łyska, poety i dramatopisarza (1887-1915). W szkole podstawowej był uczniem folklorysty Pawła Zawady. Do gimnazjum uczęszczał od 1928 kolejno w Cieszynie, Wilnie (u księży misjonarzy na Soboczu), maturę zdał w 1935 w gimnazjum klasycznym w Krakowie. W 1936/37 studiował teologię, a następnie od 1937 historię, polonistykę i socjologię na Uniwersytecie Jagiellońskim w Krakowie; w 1939 uzyskał magisterium z historii. Debiutował w 1938 wierszem pt. Kądziel, wydrukowanym w piśmie „Zaranie Śląskie” (z. 2); w tymże piśmie opublikował też pierwsze opowiadanie pt. Zogałowej się zemrzyło (z cyklu Nowele beskidzkie, 1938 z. 5). Po wybuchu II wojny światowej brał udział w kampanii wrześniowej 1939, po czym wrócił do rodzinnej wsi. Aresztowany przez Niemców, w grudniu zbiegł na Węgry i przebywał w obozie dla internowanych w Samogyszentienne. W 1940 przedostał się przez Jugosławię do Francji, skąd z wojskiem polskim został ewakuowany do Wielkiej Brytanii. Stacjonował w Eastand w Szkocji. Po zakończeniu wojny studiował na uniwersytetach w Birmingham i Londynie, uzyskał stopień Bachelor of Arts. W 1949 wyjechał do Stanów Zjednoczonych, gdzie kontynuował studia z zakresu historii, socjologii i bibliotekarstwa w Kent State University w Ohio; uzyskał stopień Master of Arts (1949) i Master of Library Science (1951). W 1951 pracował w bibliotece w Cleveland jako specjalista od literatur słowiańskich. Od 1952 był bibliotekarzem, a od 1971 także wykładowcą (m.in. polskiej literatury emigracyjnej) w Queens College w City University of New York (od 1974 full professor). Zorganizował Klub Polski przy tym uniwersytecie. Prowadził działalność publicystyczną i odczytową, popularyzującą Polskę. Na początku lat sześćdziesiątych zajął się także pracą literacką, pisząc najpierw wspomnienia, a później powieści oparte na folklorze górali beskidzkich. Fragmenty prozy i artykuły drukował m.in. w londyńskich „Wiadomościach” (od 1960). Od 1962 publikował recenzje literackie w „Books Abroad” (Ohio), a następnie w „World Literature Today.” Od połowy lat sześćdziesiątych odwiedzał Polskę, szczególnie strony rodzinne. Za twórczość powieściową otrzymał w 1974 nagrodę Fundacji im. Kościelskich w Genewie. Był członkiem Polskiego Instytutu Naukowego w Londynie, Polskiego Instytutu Nauki i Sztuki w Nowym Jorku oraz Amerykańskiego PEN Clubu (od 1975). W 1976 otrzymał Złoty Medal Millenium, przyznany przez Polsko-Amerykańskie Stowarzyszenie Lekarzy Medicus. W 1977 przeszedł na emeryturę. Zmarł 15 lipca 1978 w Huntington pod Nowym Jorkiem; pochowany we wsi Istebna w pobliżu Cieszyna.