BIO

Born on 29 August 1957 in Radom into a family of doctors; son of Jerzy Kruszyński and Halina, née Dębicka. He attended the Tytus Chałubiński Grammar School in Radom, completing his advanced secondary education in 1976. He then studied Polish and Romance philology at the University of Wroclaw (UWr) for five years and then continued his studies at the University of Lausanne in 1980/91 thanks to an Adam Mickiewicz grant. In October 1981, he returned to Poland and took up a post as an assistant at the Romance studies department in Wroclaw. He made his debut in 1980 in the monthly "Odra" (no. 12; using the by-line zet) with a report on a symposium on Witold Gombrowicz held at Université de Lille. Following the imposition of martial law in December 1981, he was involved in the underground structures of the Independent Self-governing Trade Union Solidarity. Some of his actions included hiding opposition activists in his home. In 1982, he was sentenced to three and a half years in prison and deprived of his civil rights for three years, leading to his expulsion from the university. In 1983, his sentence was commuted and soon acquired a passport (albeit one that did not entitle him to return to Poland). He and his family left for Sweden. He initially settled in Uppsala where he taught French before moving to Lund and working at Stockholm University. He occasionally taught in the Polish studies department in Copenhagen. He made his debut as a prose writer in 1987 with the short story Fragment powierzchni (A Fragment of a Surface), which was published in the journal "Zeszyty Literackie" (Paris, no. 16). In 1988, several of his translations from French appeared in publications that were not subject to state censorship in Poland. His prose pieces, translations, reviews and notes appeared in periodicals and journals including "Odra" (in 1984 he signed notes as: Z.K., and in 2004 and 2005), "Pamiętnik Literacki" (1984-86), "Zeszyty Literackie" (Paris, 1986-88, Warsaw 1991, 1997, and 2003, in 1988 he used the name Jerzy Kempiński). In the mid-1990s he began publishing novels and volumes of short stories. He received the Radom Cultural Prize in 1997. He joined the Association of Polish Writers (SPP) in 1999 before returning to Poland in 2000. From 2001 he ran workshops for translators of Swedish literature at Södertörn University in Stockholm. He taught on the postgraduate Programme in Literary and Artistic Studies at the Jagiellonian University (UJ) in Krakow. He was appointed to the chapter of the Gdynia Literary Prize in 2009. In 2015, he received the Adam Mickiewicz Literary Prize of the City of Poznan for his outstanding contributions to Polish literature and culture. He married the architect Elżbieta Kożdoń in 1984. He has a son, Peter (b. 1980). He lives in Laski in the Kłodzko Valley.

Twórczość

1. Schwedenkräuter. [Powieść]. Kraków: Oficyna Literacka 1995, 157 s. Wyd. 2 Warszawa: W.A.B. – Grupa Wydawnicza Foksal 2015. Archipelagi..

Inne formy wydań

Wyd. jako dokument elektroniczny: Warszawa: W.A.B – Grupa Wydawn. Foksal 2015, plik w formacie EPUB, MOBI.

Nagrody

Nagroda „bruLionu” i „Fundacji Kultury” w 1995.

2. Szkice historyczne. Powieść. [Gdynia:] Faust 1996, 220 s. Wyd. 2 Kraków: Wydawnictwo Literackie 2008.

Nagrody

Nominacja do Nagrody Literackiej Nike w 1997.

3. Na lądach i morzach. Opisy i opowiadania. Warszawa: W.A.B. 1999, 219 s. Archipelagi.

Nagrody

Nagroda w konkursie literackim organizowanym przez Polskie Towarzystwo Wydawców Książek i Bibliotekę im. Raczyńskich, nominacja do Nagrody Literackiej Nike w 2000.

Zawartość

Na lądach i morzach; Errata; Ruptura cordis; Jan i Anna; Lekcje; Sektor; Emporium; Żebracy; Suweniry; In Dichters Lande.

Przekłady

niemiecki

Zu Lande Und zur See. Erzählungen. [Przeł.] E. Kinsky. München 2005.

rosyjski

Na suše i na more. [Przeł.] Û. Čajnikov. Moskva 2003.

4. Powrót Aleksandra. [Opowiadania]. Kraków: Wydawnictwo Literackie 2006, 200 s.

Nagrody

W 2007 nagroda im A. Kijowskiego i nominacja do Nagrody Literackiej Nike.

Zawartość

Czat; Nulla; Spis respondentów; Marrakech; Spotkanie z Marią; Powrót Aleksandra.

5. Ostatni raport. [Powieść]. Kraków: Wydawnictwo Literackie 2009, 229 s.

Nagrody

Nominacja do finału Nagrody Literackiej Europy Środkowej Angelus w 2010.

6. Kurator. [Powieść]. Warszawa: W.A.B.- Grupa Wydawnicza Foksal 2014, 208 s. Archipelagi..

Inne formy wydań

Wyd. jako dokument elektroniczny: Warszawa: W.A.B. 2014, plik w formacie EPUB.

Przekłady utworów literackich w antologiach zagranicznych

chorwacki

Orkestru iza leda. Antologija poljske kratke priče. [Przeł.:] I. Vidovic Bolt, D. Nowacki. Zagreb 2001.

niemiecki

Landschaften und Luftinseln. Polonische Erzählungen der Gegenwart. [Oprac.:] A. Markiewicz. München 2000.
Sofa. Polonische Sofafahrten = Z sofą po Polsce. Wien 2014 [tekst w języku polskim i niemieckim].

rosyjski

Inostrannaâ literatura. [Oprac.:] K. Starosel’skaâ. [Moskva] 2006.

szwedzki

Världen i Sverige. [Oprac.:] M. Grive, M. Uzun. Stockholm 1995.
Polen berättar. [Red.:] I. Grönberg, S. Ingvarsson. Stockholm 2005.
Ö.a.*: *översättarens anmärkning. En antologi. Red.: L. Mendoza Åsberg. Huddinge 2007.

Przekłady

1. L. Kleberg: Upadek gwiazd. Tryptyk. [Utwór dramatyczny]. Przeł. J. Kempiński [Z. Kruszyński], P. Szymanowski. Gdańsk: słowo/obraz Terytoria 2003, 100 s.
2. B. Malmsten: Cena wody w Finistère. [Szkice literackie]. Przeł. J. Rost [Z. Kruszyński]. Kraków: Wydawnictwo Literackie 2007, 233 s.
3. M. Zaremba: Polski hydraulik i inne opowieści ze Szwecji. [Reportaż]. Przeł.: W. Chudoba, K. Tubylewicz, A. Topczewska, J. Rost [Z. Kruszyński]. Wołowiec: Czarne 2008, 286 s.
4. C.-H. Wijkmark: Nadchodzi noc. [Powieść]. Przeł. J. Rost [Z. Kruszyński]. Wołowiec: Czarne 2010, 141 s.
5. B. Malmsten: Ostatnia książka z Finistère. [Powieść]. Przeł. J. Rost. Kraków: Wydawnictwo Literackie 2011, 203 s.
6. L. Gustafsson: Dziwne, drobne przedmioty. Wybór wierszy. Wybór i tłumaczenie: Z. Kruszyński. Kraków: Społeczny Instytut Wydawniczy „Znak 2012, 79 s. Poezja..
7. J. Theorin: Duch na wyspie. [Powieść]. Przeł. J. Gast [Z. Kruszyński]. Wołowiec: Czarne 2014, 518 s. Seria ze Strachem.
8. M. Lundquist: Pisane na kamieniach. [Wiersze]. Wybór i tłumaczenie: Z. Kruszyński. Posłowie: A. Zagajewski. Warszawa: Fundacja Zeszytów Literackich 2015, 79 s. Seria Poetycka „Zeszytów Literackich”; nr 12.
9. K. Espmark: To, co konieczne. 17 wierszy. Przeł. Z. Kruszyński. Kraków: Fundacja Miasto Literatury 2018, 31 s. Seria Poetycka „Laureaci Nagrody Tomasa Tranströmera, nr 1.
10. Joanna Helander. Baby patrzą – fotografie = Ladies looking – photographs (1976-2012). [Album]. Przeł.: J. Beauchamp, Z. Kruszyński, R. Urbom. Katowice: Fundacja Kultura Obrazu 2019, [197] s.
Tekst w języku polskim i angielskim.
11. E. Runefelt: Miękki mrok. 17 wierszy. Przeł. Z. Kruszyński. Kraków: Fundacja Miasto Literatury 2020, 29 s. Seria Poetycka „Laureaci Nagrody Tomasa Tranströmera, nr 3.

Prace redakcyjne

1. Gombrowicz. Actes du colloque de l’Université de Lille III (le 29 mai 1980) Recueil d’études dans la réd. de Z. Kruszyński et J. Łukasiewicz. Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego 1985, 95 s. Acta Universitatis Wratislaviensis,727.
2. D. Suska: Cała w piachu. [Wiersze]. Red.: Z. Kruszyński. Wołowiec: Czarne 2004, 52 s.

Zob. też Przekłady poz. , .

Omówienia i recenzje

Ankieta dla IBL PAN 2010, 2024.

Wywiady

Sprostać rzeczywistości. Rozm. P. Cegielski. Gazeta Wyborcza 1997 nr 243.
Elegancki strach na wróble. Rozm. S. Bereś. Odra 2000 nr 9, przedruk w: S. Bereś: Historia literatury polskiej w rozmowach XX-XXI wieku. Warszawa 2002.
Oswajanie obcości. Rozm. G. Łęcka. W: G. Łęcka: Salon literacki. Warszawa 2000.
Czekam na spokojne dni bez telefonów i dziennikarzy. Nie jestem w najlepszych stosunkach z moimi książkami – mówi autor „Powrotu Aleksandra”. Rozm. M. Dworak. Gazeta Wyborcza 2006 nr 60.
Niewykluczone, że świat istnieje także poza językiem. Rozm. Z. Bidakowski. Rzeczpospolita 2007 nr 157.
Zemsta na języku. Rozm.: M. Larek, J. Borowczyk. Czas Kultury 2008 nr 6.
Z każdej powieści salwuję się ucieczką. Rozm. V. Szostak. Gazeta Wyborcza 2015 nr 118 dod.Poznań”.

Słowniki i bibliografie

Literatura polska. Przewodnik encyklopedyczny XX w. T. 1. Warszawa 2000 (D. Nowacki).

Ogólne

Artykuły

J. JARZĘBSKI: Trzecia epoka. (O prozie lat dziewięćdziesiątych). Teksty Drugie 1996 nr 5 [m.in. dot. Z. Kruszyńskiego].
D. MAZUREK: Sprostać rzeczywistości. O prozie Zbigniewa Kruszyńskiego. Kresy 1997 nr 4.
P. CZAPLIŃSKI: Splątane języki. Polityka 1999 nr 36.
A. ROGALA: Tekst jako przygoda lektury, czyli proza Zbigniewa Kruszyńskiego. FA-art 1999 nr 1.
M. ORSKI: Studia i media Zbigniewa Kruszyńskiego. W tegoż: Lustratorzy wyobraźni, rewidenci fikcji. Wwa 2003.
Z. BIDAKOWSKI: Emigracja – alienacja. Rzeczpospolita 2007 nr 281.
J. ZIMNA: Język do oclenia. Czas Kultury 2008 nr 1 /2.
J. FRANCZAK: Podwojona obcość. Proza Zbigniewa Kruszyńskiego. Kresy 2009 nr 1 /2, przedruk w: Ćwiczenia z rozpaczy. Pesymizm w prozie polskiej po 1985 roku. Kraków 2011.
M. KORONKIEWICZ: Tłumacze niemoty” – o obcości i odległościach Zbigniewa Kruszyńskiego. W: Rozkład jazdy. Wrocław 2012.
M. CZERMACHOWICZ: Paradoksy reprezentacji a problem czasu. Na podstawie utworów Magdaleny Tulli i Zbigniewa Kruszyńskiego. W: Sekundy i epoki. Warszawa 2013.
H. GOSK: My i oni, czyli o (nie)możliwości zostania „tubylcem. Metaliterackie pomysły Janusza Rudnickiego oraz Zbigniewa Kruszyńskiego na opowieść o ostatniej fali polskiej emigracji do Europy Zachodniej. W: Poetyka migracji. Katowice 2013.
A. NĘCKA: Prawda składa się z morfemów” Zbigniew Kruszyński. W tejże: Emigracje intymne. Katowice 2013.
K. BARDADYN: Anna, Nikt i wykluczeni. O prozie Zygmunta Kruszyńskiego. Postscriptum Polonistyczne 2014 nr 1.
K. BARDADYN: Obiektywizm? O bohaterach prozy Zbigniewa Kruszyńskiego. W: Literatura i obiekt/yw(izm). Katowice 2014.
E. SŁOMIŃSKA: Twórczość Zbigniewa Kruszyńskiego. Próba scalenia. W: Interpretacja jako doświadczenie. Poznań 2015.
M. KĘPA: Mityczne Er, czyli Radom w prozie Zbigniewa Kruszyńskiego. "Radomskie Studia Humanistyczne 2016 [T. 3].
W. RUSINEK: Między PRL-em a ponowoczesnością. O prozie Zbigniewa Kruszyńskiego. W: Skład osobowy. Szkice o prozaikach współczesnych. Cz. 1. Katowice 2016.
E. SŁOMIŃSKA: Doświadczanie przestrzeni w twórczości Andrzeja Barta i Zbigniewa Kruszyńskiego. Białostockie Studia Literaturoznawcze 2016 [t.] 8.
A. ŁEBKOWSKA: Co nowego w „teatrze mowy”?Wielogłos2017 nr 4, przedruk w: Apetyt na literaturę. Kraków 2019 [dot. m.in. Z. Kruszyńskiego].
J. FRANCZAK: Przygodność, ironia i „Solidarność. Dywersje Zbigniewa Kruszyńskiego. W tegoż: Maszyna o myślenia. Studia o nowoczesnej literaturze i filozofii. Kraków 2019.

Schwedenkräuter

A. CZACHOWSKA: Zioła czy chwasty?. Res Publica Nowa 1996 nr 7 /8.
P. FEJKISZ: Proza absolutnie aktualna. Studium 1996 nr 2 /3.
A. FRANASZEK: You’re not one of us. Nowy Nurt 1996 nr 5.
B. KANIEWSKA: Gorzkie zioła. Czas Kultury 1996 nr 3.
E. KRASKOWSKA: Opowieści dipisów. Życie Warszawy 1996 nr 69 [m.in. dot. Z. Kruszyńskiego].
J. ŁUKASIEWICZ: Wieczór, piasek, śnieg na plaży. Tygodnik Powszechny 1996 nr 17.
E. NAWÓJ: Skąd wracasz i dokąd? (Ostatnie książki literatury poemigracyjnej). Kartki 1996 nr 13, toż „Rzeczpospolita” 1996 nr 83.
D. NOWACKI: Nasz język obcy. Twórczość 1996 nr 9.
M. ORSKI: Między pierwszym a czwartym światem. Odra 1996 nr 5.
P. PIETUCHA: Szwecja zza koronkowej firanki. Życie Warszawy 1996 dod.Ex Librisnr 93.
K. UNIŁOWSKI: Ostatnia broń wydziedziczonych. FA-art 1996 nr 4, przedruk w tegoż: Skądinąd. Bytom 1998.
K. KROWIRANDA: Dynamika znaczenia w „myślących powieściach” Zbigniewa Kruszyńskiego („Szkice historyczne. Powieść”; „Schwedenkräuter”). Tekstualia 2005 nr 2, przedruk w: Podmiot i tekst w literaturze XX wieku. Warszawa 2006.

Szkice historyczne

D. NOWACKI: Odchylenie. „FA-art1996 nr 4.
J.Z. BRUDNICKI: Świat czarno-biały. Wiadomości Kulturalne 1997 nr 6.
Z. CHOJNOWSKI: Historia upodlenia. Nowe Książki 1997 nr 3.
A. CZACHOWSKA: Własne przeżycia, cudza mowa. Res Publica Nowa 1997 nr 4.
A. KACZOROWSKI: Nie–epos. Gazeta Wyborcza 1997 nr 44.
E. NAWÓJ: Co było, a nie było. (Przewrotność „Szkiców historycznych” Zbigniewa Kruszyńskiego). Rzeczpospolita 1997 nr 223.
M. ORSKI: Powieść w szkicach. Odra 1997 nr 7/8.
K. UNIŁOWSKI: Fiszki na wietrze. Twórczość 1997 nr 8, przedruk w tegoż: Skądinąd. Bytom 1998.
M. NAWROCKI: Poetycka proza historii. „Dekada Literacka1998 nr 5.
Z. ZIĄTEK: Historyk Kruszyński. Regiony 1998 nr 1 /3.
D. NOWACKI: Im gorzej tym lepiej. W tegoż: Zawód: czytelnik. Kraków 1999 [m.in. dot. Z. Kruszyńskiego].
M. PIETRZAK: Poza sensem. „FA-art" 1999 nr 4.
Z. ZIĄTEK: Od dokumentów czasu do literatury miejsca. (Zbigniew Kruszyński i Olga Tokarczuk). W tegoż: Wiek dokumentu. Warszawa 1999.
H. GOSK: Dyskurs zamiast opowieści (Zbigniew Kruszyński: „Na lądach i morzach”, „Szkice historyczne”, Magdaleny Tulli: „Tryby”). W tejże: Zamiast końca historii. Warszawa 2005.
K. KROWIRANDA: Dynamika znaczenia w „myślących powieściach” Zbigniewa Kruszyńskiego („Szkice historyczne.” Powieść, „Schwedenkräuter”). Tekstualia 2005 nr 2, przedruk w: Podmiot i tekst w literaturze XX wieku. Warszawa 2006.
R. OSTASZEWSKI: Rebusy o konspiracji. Gazeta Wyborcza 2008 nr 111.
D. KORWIN-PIOTROWSKA: Paradoksy narracji w „Szkicach historycznych” Zbigniewa Kruszyńskiego. W: W ogrodzie świata. Kraków 2015.

Na lądach i morzach

M. CIEŚLIK: Sztuka detalu. Gazeta Wyborcza 1999 nr 191.
P. CZAPLIŃSKI: Splątane języki. Polityka 1999 nr 36.
J. KLEJNOCKI: Opisać świat wokół siebie. Nowe Państwo 1999 nr 37.
M. NAWROCKI: W mętnych wodach egzystencji i na grząskim gruncie semantyki. Dekada Literacka 1999 nr 11/12.
D. NOWACKI: Skandalista! Najnowsza proza Zbigniewa Kruszyńskiego to rzecz dla koneserów. Życie 1999 nr 110.
M. ORSKI: W fałszywym wyobrażeniu pełni. Nowe Książki 1999 nr 8.
L. SZARUGA: Język zmiany. Kultura”, Paryż 1999 nr 10.
K. UNIŁOWSKI: Buchalterzy i cenzorzy. FA-art 1999 nr 3, przedruk w tegoż: Koloniści i koczownicy. Kraków 2002.
H. ZAWORSKA: Sztuka paradoksu. Wprost 1999 nr 19.
M. CICHY: Urodzony stylizator. Gazeta Wyborcza 2000 nr 131.
A. JACYNA: Rzeczywistość lingwistyczna czy lingwistyczna proza. Nowy Dziennik”, Nowy Jork 2000 nr z 7 I dod. „Przegląd Polski”.
J. ORSKA: Niebezpieczne nie-prawdy. Odra 2000 nr 4.
M. PIETRZAK: Z pokładu słów. Fraza 2000 nr 1 /2.
H. GOSK: Dyskurs zamiast opowieści. (Zbigniew Kruszyński: „Na lądach i morzach”, „Szkice historyczne”, Magdaleny Tulli: „Tryby”). W tejże: Zamiast końca historii. Warszawa 2005.

Powrót Aleksandra

J. BIELAS: Samotność w sieci czy cichy śmiech Stwórcy?Twórczość2006 nr 6.
M. CIEŚLIK: Powrót Kruszyńskiego. „Newsweek Polska2006 nr 10.
M. CUBER: Aleksander Bezdomny. Res Publica Nowa 2006 nr 2.
P. CZAPLIŃSKI: Językowy dywersant. Pogranicza 2006 nr 3.
P. DUNIN–WĄSOWICZ: Hymny zobojętnienia. Gazeta Wyborcza 2006 nr 60 dod.Kraków”.
J. GIZELLA: Próba powrotu. Nowe Książki 2006 nr 5.
J. KLEJNOCKI: Skazani na samotność. Polityka 2006 nr 10.
A. KOZŁOWSKA. „FA-art2006 nr 1/2.
M. ORSKI: Irrealne czaty narratora. Odra 2006 nr 10.
R. OSTASZEWSKI: Dwa paszporty bezpaństwowca na delegacji. Gazeta Wyborcza 2006 nr 44.
J. PASTERSKA: Powrót do „realu. Fraza 2006 nr 3.
M. STRZELEC: Historyk pamięci. Nabazgrane niedbale, absolutnie zbędne i niepotrzebne nikomu uwagi na marginesie „Powrotu Aleksandra” Zbigniewa Kruszyńskiego. Tekstualia 2006 nr 3.
M. ORSKI: W rzeczywistości wirtualnej. Przegląd Powszechny 2007 nr 6.
M. RADZIWON: Rozterki Aleksandra. Gazeta Wyborcza 2007 nr 140.
J. ZIMNA: Język do ocalenia. Czas Kultury 2008 nr 6.
M. ORSKI: Narrator na czacie. W tegoż: Opowieści dla dorosłych i opowiastki dla niedorosłych. Wrocław 2010 [dot. także: Ostatni raport].

Ostatni raport

M. CUBER: Porcja wydruku lepsza od tabliczki czekolady. FA-art 2009 nr 3.
P. KOFTA: Nieszczęsny dar obserwacji. Dziennik Gazeta Prawna 2009 nr 186.
K.B. MALINOWSKI: W zwierciadle lustracji. Lampa 2009 nr 9.
T. MIZERKIEWICZ: Powieść lozańska. Nowe Książki 2009 nr 12, przedruk w tegoż: Literatura obecna. Kraków 2013.
D. NOWACKI: Doskonała powieść o spisywaniu czynów i rozmów. Gazeta Wyborcza 2009 nr 234.
M. ORSKI: Donos na życie. Kwartalnik Artystyczny 2009 nr 4.
A. WOLNY-HAMKAŁO: Dwuświat donosiciela. Polityka 2009 nr 40.
T. BOCHEŃSKI: U.u – czyli śmiech z udręczonej uwagi. Tygiel Kultury 2010 nr 1/3.
J. FRANCZAK: Ironia i wspólnota. Tygodnik Powszechny 2010 nr 49.
M. LAREK: Perwersje raportu. Czas Kultury 2010 nr 4.
M. ORSKI: Narrator na czacie. W tegoż: Opowieści dla dorosłych i opowiastki dla niedorosłych. Wrocław 2010 [dot. także: Powrót Aleksandra].
L. SZARUGA: Stan rzeczy. Borussia 2010 nr 47 [m.in. dot. Z. Kruszyńskiego].
J. ZARĘBA: Snuć donos. Tygiel Kultury 2010 nr 1/3.
D. NOWACKI: Porozmawiajmy o teczkach (suplement). W tegoż: Kto im dał skrzydła. Katowice 2011 [m.in. dot. Z. Kruszyńskiego].

Kurator

D. NOWACKI: Ostatni kontrakt sponsora. Gazeta Wyborcza 2014 nr 52.
M. ORSKI: Zawodny chatroom Kuratora. Elewator 2014 nr 4.
K. ZYCH: Samoobsługowy pogrzeb. Nowe Książki 2014 nr 9.
D. KOZICKA: Real share…? Nowa Dekada Krakowska 2015 nr 1/2.
A. CZYŻAK: Apornograficzne obscena. Wokół „Kuratora” Zbigniewa Kr(z)uszyńskiego . W: Miejsca wspólne – reaktywacja. W 25. rocznicę śmierci Profesora Jerzego Ziomka. Poznań 2016.