LIGOŃ Stanisław

Urodzony 27 lipca 1879 w Królewskiej Hucie (obecnie Chorzów); syn Jana Ligonia, maszynisty kopalnianego, poety, działacza narodowego na Śląsku, i Reginy z Podstawów; wnuk Juliusza Ligonia, śląskiego poety i działacza narodowego. W dzieciństwie mieszkał w Samborze w Galicji, gdzie rodzice przenieśli się w 1884 z powodu restrykcji politycznych i bezrobocia, a od 1898 ponownie na Śląsku, w Bytomiu. Tu ukończył szkołę podstawową i rozpoczął pracę jako goniec w księgarni. Jednocześnie przez dwa lata uczył się malarstwa u bytomskiego majstra Zygmunta Majchrzakowskiego, którego zakład podejmował się prac dla kościołów, a także wykonywał dekoracje teatralne. Następnie kontynuował naukę najpierw w pracowni malarskiej Józefa Szpetkowskiego, specjalizującego się w polichromii kościelnej, w Poznaniu, a następnie w Szkole Przemysłu Artystycznego w Krakowie. Z powodu trudności materialnych przerwał naukę i powrócił do Bytomia. W 1900 wyjechał do Berlina, gdzie ponownie podjął studia malarskie, zarabiając na życie rysowaniem karykatur do tamtejszych czasopism. Jednocześnie brał czynny udział w życiu kulturalnym Polonii. W 1903 zawarł związek małżeński z Wilhelminą Wandą Geelhaar. W tymże roku powrócił na Śląsk, zamieszkał w Bytomiu i zaczął pracować jako ilustrator książek w wydawnictwie Karola Miarki w Mikołowie. Prowadził także działalność społeczno-kulturalną, zajmując się głównie teatrami amatorskimi; w bytomskim Domu Narodowym Ul organizował przedstawienia teatralne, występował jako aktor, reżyserował, projektował dekoracje. W 1909 zamieszkał w Mikołowie. Kontynuował działalność kulturalną i oświatową: był prezesem Towarzystwa Śpiewu Harmonia (1911-12), organizował liczne imprezy artystyczne, zakładał biblioteki, m.in. bibliotekę nut i książek o tematyce muzycznej, upowszechniał czytelnictwo polskich książek. W 1912 przeniósł się do Krakowa, gdzie w Akademii Sztuk Pięknych pod kierunkiem Józefa Mehoffera i Jacka Malczewskiego kontynuował studia malarskie, głównie dotyczące sztuki sakralnej (prawdopodobnie jako wolny słuchacz). Wybuch I wojny światowej zastał go w Truskolasach pod Częstochową, wykonywał polichromie do okolicznych kościołów, malował obrazy oraz zajmował się pracą kulturalno-oświatową. W 1917 po przyjeździe do Bytomia w związku ze śmiercią ojca, został wcielony do wojska niemieckiego. Służył przez rok w pracowni fotograficznej oddziału topograficznego sztabu armii. W październiku 1918 otrzymał urlop z wojska; nie powrócił już do jednostki. W 1921 pracował w Wydziale Propagandy Polskiego Komisariatu Plebiscytowego w Bytomiu. W tym czasie rozpoczął twórczość literacką jako współredaktor polityczno-satyrycznego pisma „Kocynder”; w 1920-21 zamieszczał na jego łamach, skierowane przeciw propagandzie niemieckiej, liczne teksty i rysunki satyryczne (głównie pod pseudonimami Karlik lub St.L.; rysunki te zostały następnie wydane jako Album karykatur plebiscytowych «Kocyndra» w oryginale, 1919-20). Wziął czynny udział w trzecim powstaniu śląskim. W 1923-28 był nauczycielem rysunków w Państwowym Gimnazjum im. A. Mickiewicza w Katowicach oraz współpracował jako scenograf z miejscowym Teatrem Polskim. W 1928 objął funkcję kierownika Związku Śląskich Teatrów Ludowych przy Wydziale Oświaty Pozaszkolnej Kuratorium Okręgu Śląskiego. Popierał rozwój teatrów kukiełkowych i amatorskich; założył wypożyczalnię kostiumów teatralnych i bibliotekę teatralną. Był aktywnym działaczem, a od 1934 wiceprezesem Towarzystwa Przyjaciół Teatru Polskiego w Katowicach. Artykuły i opowiadania drukował m.in. w czasopiśmie „Polska Zachodnia” (1927-29, 1934, 1937). Od 1927 współpracował z rozgłośnią Polskiego Radia w Katowicach; od 1934 był jej prezesem. Pod pseudonimem Karlik z Kocyndra prowadził najpierw cykliczną audycję regionalną Bery i bojki, a następnie z udziałem innych autorów cykl słuchowisk słowno-muzycznych Niedziela przy żeleźnioku, z czasem znane pod nazwą U Karlika gro muzyka. Jednocześnie nadal zajmował się malarstwem, wykonywał polichromie, projektował witraże, znaczki pocztowe i dyplomy; brał udział w wielu wystawach na terenie kraju. W 1929 założył Związek Zawodowy Artystów Plastyków na Śląsku i został jego prezesem. W tymże roku był współorganizatorem Koła Literatów na Śląsku (od 1930 Związek Artystyczno-Literacki na Śląsku). Był członkiem zarządu Towarzystwa Przyjaciół Nauk na Śląsku oraz Śląskiego Towarzystwa Sztuk Pięknych. Działał w Radzie Muzealniczej, patronującej początkom Muzeum Śląskiego oraz w Śląskim Towarzystwie Wystaw i Propagandy Gospodarczej. W 1935 został posłem na sejm. Po wybuchu II wojny światowej opuścił Polskę i początkowo przebywał na Węgrzech. Włączył się w działalność Komitetu Pomocy Uchodźcom. Zagrożony aresztowaniem przez Niemców, wyjechał w maju 1940 pod zmienionym imieniem i nazwiskiem Franciszek Drużbacki do Jugosławii. Tu działał w Lidze Jugosłowiańsko-Polskiej jako współorganizator ośrodków dla uchodźców politycznych z Polski. W marcu 1941 przez Grecję i Turcję dotarł do Jerozolimy. Mieszkał w klasztorze oo. dominikanów francuskich. Kontynuował twórczość malarską i literacką. Prowadził działalność kulturalną wśród Ślązaków, którzy po dezercji z armii niemieckiej znaleźli się w oddziałach polskich. Po wojnie, we wrześniu 1946 powrócił do Katowic. Nawiązał ponownie współpracę z katowicką rozgłośnią Polskiego Radia, kontynuując cykl audycji regionalnych pod nazwą Radiowa czelodka, Przy sobocie po robocie i U Karliczka brzmi pieśniczka. Swoje anegdoty i gawędy prezentował także na estradach Śląska. W 1949 został członkiem Związku Literatów Polskich. Zmarł 17 marca 1954 w Katowicach.
Od 1984 przyznawana jest przez rozgłośnię Polskiego Radia w Katowicach nagroda im. S. Ligonia.