LEWAK Adam

Urodzony 3 września 1891 w Pieniakach (powiat Brody); syn Józefa Lewaka, nauczyciela szkoły ludowej, i Ludwiki z Mazurków; brat Antoniego Lewaka, dyrektora Wydawnictwa Zakładu Narodowego im. Ossolińskich (1928-39). Uczęszczał do niemieckiego gimnazjum klasycznego w Brodach. Od 1910 był członkiem organizacji niepodległościowej Drużyny Bartoszowe, w 1911-14 należał do jej Rady Naczelnej, współpracował z pismem „Dzwon”, organem prasowym Drużyn. Po zdaniu matury w 1911, studiował historię, literaturę i filozofię na Uniwersytecie Lwowskim. W 1913 wyjechał początkowo jako stypendysta do Muzeum Narodowego Polskiego w Rapperswilu, a następnie w 1915-27 pracował tam jako bibliotekarz. Debiutował w 1919 artykułem pt. Dozór polski w Genewie w r. 1848. (Sprawa legionu szwajcarsko-polskiego. Korespondencja Adama Mickiewicza z M.H. Nakwaskim), opublikowanym w „Kwartalniku Historycznym” (R. 33). W 1920 ukończył studia we Lwowie, w 1921 doktoryzował się na Uniwersytecie Jagiellońskim (UJ) w Krakowie na podstawie pracy Od związków węglarskich do Młodej Polski. Dzieje emigracji i legionu polskiego w Szwajcarii w r. 1833-1834 (promotor prof. Wacław Sobieski). W 1922-37 odbywał podróże naukowe do archiwów i bibliotek Austrii, Francji (w Paryżu opracowywał na zlecenie Polskiej Akademii Umiejętności Katalog rękopisów Muzeum Adama Mickiewicza), Turcji i Włoch. W pracy badawczej zajmował się zwłaszcza problemami Wielkiej Emigracji i stosunków polsko-włoskich oraz wydawaniem źródeł. W 1927 zorganizował na polecenie władz polskich przewiezienie zbiorów rapperswilskich do kraju, gdzie jako własność Biblioteki Narodowej zostały przekazane w depozyt Centralnej Bibliotece Wojskowej w Warszawie. Objął stanowisko kustosza i kierownika Działu Rękopisów Zbiorów Rapperswilskich. Był żonaty z Zofią Weil. W 1931 rozpoczął współpracę z redakcją Polskiego słownika biograficznego, jako członek redakcji i autor haseł. W 1937 na podstawie pracy Dzieje emigracji polskiej w Turcji (1831-1878) otrzymał docenturę na Wydziale Historii UJ. W kwietniu 1939 został dyrektorem Biblioteki Uniwersytetu Warszawskiego (BUW). We wrześniu 1939 brał udział w obronie Warszawy i w ratowaniu zbiorów BUW, za co został odznaczony Złotym Krzyżem Zasługi. W czasie okupacji niemieckiej przebywał w Warszawie i pracował nadal w BUW. Z powodu działalności na rzecz obrony zbiorów BUW i sabotowania zarządzeń okupanta, był w 1940 przez kilka tygodni więziony na Pawiaku, a potem na Mokotowie. Następnie zawieszony w funkcjach dyrektora BUW, w listopadzie 1941 powrócił na to stanowisko. Organizował tajne czytelnictwo i akcję ukrycia części zbiorów przeznaczonych do zniszczenia. Należał do konspiracyjnego ośrodka bibliotek naukowych, działającego pod przewodnictwem prof. Stanisława Kętrzyńskiego. Po zakończeniu wojny kontynuował pracę na stanowisku dyrektora BUW (do 1956). Współpracował nadal z redakcją Polskiego słownika biograficznego. Działał w komisjach bibliotecznych Polskiej Akademii Nauk i Uniwersytetu Warszawskiego (UW). W 1956-61 był zatrudniony na stanowisku docenta Wydziału Historii UW w Katedrze Historii Polski Nowożytnej i Najnowszej, od 1959 w Katedrze Historii Polski XIX i XX w. Przewodniczył radzie redakcyjnej „Roczników Bibliotecznych” (1957-62). Był członkiem Towarzystwa Naukowego Warszawskiego, Polskiego Towarzystwa Historycznego, Towarzystwa Historycznego Szwajcarii, Stowarzyszeń Bibliotekarzy Polskich i Szwajcarskich, The American Friends of Lafayette. Odznaczony Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski (1937). Zmarł nagle 25 czerwca 1963 w Gdyni; pochowany w Warszawie.