LENGOWSKI Michał

Urodzony 27 września 1873 we wsi Stara Kaletka pod Olsztynem; syn Jakuba Lengowskiego, małorolnego chłopa, i Katarzyny z Berentów. W 1881-87 uczęszczał do niemieckiej szkoły podstawowej w Starej Kaletce, umiejętność pisania i czytania w języku polskim zdobył przez samokształcenie. Po ukończeniu szkoły pracował w gospodarstwie rolnym rodziców, a następnie w 1891 wyjechał w poszukiwaniu zarobku do Westfalii, gdzie dostał pracę jako górnik w kopalni węgla w Hessler. Zaczął tu rozwijać działalność społeczno-kulturalną i narodową wśród polskiej emigracji zarobkowej. W 1892 został członkiem Towarzystwa Polsko-Katolickiego im. św. Stanisława w Schalke pod Gelsenkirchen (pełnił później także funkcję sekretarza i prezesa). W 1892 napisał pierwsze wiersze satyryczne, które były odczytywane na zebraniach i uroczystościach polskich. Od października 1894 do września 1896 pełnił służbę w miejscowości Matz w Lotaryngii. Następnie powrócił do pracy w kopalni w Hessler. W 1897 został członkiem Związku Polaków w Niemczech. Współpracował z „Gazetą Olsztyńską”, do której nadsyłał początkowo wierszowane życzenia (związane z Klubem Powinszowań na Imieniny, który założył w Hessler; podpisany M.L.), a później aż do 1893 korespondencje, artykuły i wiersze. W 1898 zawarł związek małżeński z Anną Kowalewską. W 1902 był współzałożycielem i następnie działaczem Zjednoczenia Zawodowego Polskiego w Bochum; w tymże roku wstąpił także do Towarzystwa Śpiewaczego Wanda w Katernbergu. W styczniu 1903, po zwolnieniu z pracy w kopalni w Hessler za zorganizowanie wiecu Zjednoczenia, wyjechał do Katernbergu i pracował jako woźnica. Kontynuował działalność kulturalną i społeczno-narodową; pogłębiał znajomość języka polskiego, rozpisując na role utwory dramatyczne dla teatrów amatorskich. W 1908 wrócił na Warmię i osiadł we wsi Zielonowo (Grünau, po II wojnie światowej Zieleniak), gdzie kupił małe gospodarstwo rolne. W czasie I wojny światowej został zmobilizowany przez władze niemieckie i przydzielony do Landsturm Batalion Allenstein 1. Po zakończeniu wojny powrócił do domu i brał udział w organizowaniu wieców przedwyborczych oraz tworzył komórki Zjednoczenia Zawodowego Polskiego na Warmii. Pod koniec listopada 1918 był współzałożycielem Polskiej Rady Ludowej dla Warmii w Olsztynie i w grudniu tego roku reprezentował ją na Sejmie Dzielnicowym w Poznaniu. W 1919 założył Polskie Towarzystwo Ludowe w Gryźlinach, Pluskach, a także w Gutkowie; został jego prezesem. W okresie plebiscytu jako mąż zaufania Warmińskiego Komitetu Plebiscytowego kierował obwodem Klewki-Klewak-Bartąg oraz pełnił funkcję zastępcy członka Komisji Kontrolującej na powiat olsztyński. Był współzałożycielem i następnie działaczem polskich organizacji w Prusach: Związku Polaków w Prusach Wschodnich (od 1920) i działającego w jego strukturze Patronatu do Spraw Robotniczych, Polsko-Katolickiego Towarzystwa Szkolnego w Olsztynie (od 1921) oraz terenowych oddziałów Związku Polaków w Niemczech (od 1922). Kontynuował polską działalność kulturalno-oświatową oraz twórczość literacką, ogłaszając wiersze, humoreski i artykuły m.in. nadal na łamach „Gazety Olsztyńskiej” oraz „Życia Młodzieży” (1924-28). W 1928 dwukrotnie kandydował z listy polskiej do parlamentu Rzeszy, a w 1932 do sejmu pruskiego. W czasie II wojny światowej ukrywał się z rodziną na Pomorzu, a po jej zakończeniu w 1945 zamieszkał w Olsztynie. W 1945-47 pracował jako sekretarz w Powiatowym Komitecie Narodowościowym, a następnie w Komitecie Opieki Społecznej. W 1946-48 był członkiem Instytutu Mazurskiego, a w 1950-54 współpracownikiem olsztyńskiej delegatury Państwowego Instytutu Sztuki w zakresie zbierania materiałów folklorystycznych Warmii i Mazur. Wiersze i artykuły publikował w tym czasie głównie w dodatku regionalnym „Słowa Powszechnego” pt. „Słowo na Warmii i Mazurach” (1952-67), którego był także współzałożycielem. Działał przy powstałym przy tym piśmie regionalnym zespole estradowym Żywe Słowo. W 1952 został członkiem Związku Literatów Polskich (ZLP). Od 1953 pełnił funkcję prezesa Klubu Literackiego w Olsztynie, od 1955 prezesa Oddziału Olsztyńskiego ZLP, a w 1964 otrzymał tytuł jego prezesa honorowego. Odznaczony m.in. Krzyżem Oficerskim (1953) i Krzyżem Komandorskim (1958) Orderu Odrodzenia Polski, dwukrotnie Złotym Krzyżem Zasługi (1954, 1958), odznaką Zasłużony dla Warmii i Mazur, Medalem Rodła (1986). Zmarł 2 lutego 1967 w Olsztynie.
Stowarzyszenie Pax ufundowało w 1967 regionalną nagrodę im. M. Lengowskiego.