BIO
Urodzony 6 marca 1909 we Lwowie w uszlachconej galicyjskiej rodzinie żydowskiej; syn barona Benona de Tusch-Letza, urzędnika, i Adeli z domu Safrin. Do szkół uczęszczał w Wiedniu i we Lwowie; ukończył powszechną szkołę ewangelicką, uczył się w gimnazjum polskim, a od piątej klasy w niemieckojęzycznym gimnazjum Józefy Goldblatt Kamerling we Lwowie. Po zdaniu w 1927 matury rozpoczął studia polonistyczne na Uniwersytecie Jana Kazimierza we Lwowie; po roku przeniósł się na prawo, które ukończył w 1933. Debiutował w 1929 wierszem pt. Wiosna, ogłoszonym w „Kurierze Literacko-Naukowym” (nr 13). Około 1929 utworzył we Lwowie wraz z Leonem Pasternakiem i Janem Śpiewakiem grupę młodych poetów lewicowych. W 1931 był współzałożycielem miesięcznika „Tryby”, zamkniętego przez władze po ukazaniu się pierwszego numeru. Od 1933 współpracował z „Cyrulikiem Warszawskim” (do 1934), w którym drukował utwory satyryczne oraz z „Lewarem” (do 1936). W 1934 zamieszkał w Warszawie. Był członkiem Związku Zawodowego Literatów Polskich (od 1949 Związku Literatów Polskich; ZLP). W 1936 razem z Leonem Pasternakiem założył kabaret literacki Teatr Pętaków, który został zamknięty po kilku przedstawieniach. W tymże roku uczestniczył w Zjeździe Pracowników Kultury zorganizowanym we Lwowie przez Front Ludowy. Od 1936 był związany z komunistycznym „Dziennikiem Popularnym”, w którym ogłaszał codzienny felieton pt. Przed sądem nieostatecznym (pod pseudonimem Stach) oraz niedzielny felieton Przed sądem ostatecznym, a nadto z tygodnikiem „Sygnały” (do 1939). Obawiając się aresztowania po zamknięciu „Dziennika Popularnego” w 1937, wyjechał na krótko do Rumunii. Potem przebywał jakiś czas u matki na Podolu, pracował jako aplikant adwokacki w Czortkowie. Następnie powrócił do Warszawy, gdzie kontynuował pracę literacką i publicystyczną. Drukował swoje utwory m.in. w „Szpilkach” (1937-38) i „Czarno na białem” (1938-39). Po wybuchu II wojny światowej wyjechał do Lwowa, zajętego przez Związek Socjalistycznych Republik Radzieckich (ZSRR). Uczestniczył w życiu literackim organizowanym przez władze ukraińskie. Wiersze, satyry, artykuły i przekłady z języka rosyjskiego publikował w „Czerwonym Sztandarze” (1939-41). W 1940 wstąpił do Związku Radzieckich Pisarzy Ukrainy; wchodził w skład redakcji „Almanachu Literackiego”, wydawanego przez Lwowską Organizację Związku (1941). Współpracował z Państwowym Wydawnictwem Mniejszości Narodowych ZSRR. W 1941 drukował także w „Nowych Widnokręgach”. Po wkroczeniu Niemców w czerwcu tegoż roku, został osadzony w obozie w Tarnopolu, skąd w 1943 zbiegł. Przedostał się do Warszawy, gdzie uczestniczył w działalności konspiracyjnej w szeregach Gwardii Ludowej (GL), a następnie Armii Ludowej (używał pseudonimu Łukasz). Do stycznia 1944 współredagował organ okręgowy GL, „Żołnierz w Boju” (Pruszków). Od wiosny 1944 przebywał na Lubelszczyźnie, biorąc udział w walkach partyzanckich w lasach parczewskich (m.in. uczestniczył w bitwie pod Rąblowem). Był od maja do lipca tego roku jednym z redaktorów konspiracyjnego pisma Polskiej Partii Robotniczej, „Wolny Lud” (Wola Przybysławska). Ożenił się z Elżbietą Rusiewicz. Po wejściu Armii Czerwonej, w lipcu 1944 wstąpił do Wojska Polskiego, otrzymując stopień majora. W 1945 wznowił w Łodzi, wspólnie z Jerzym Zarubą i Leonem Pasternakiem, tygodnik satyryczny „Szpilki”, który początkowo także razem redagowali. W połowie 1946 wyjechał jako attaché prasowy Polskiej Misji Politycznej (później Polskie Przedstawicielstwo Polityczne) do Wiednia. W 1950, nie powróciwszy do kraju, udał się do Izraela. W tymże roku został skreślony z listy członków ZLP. W 1952 wrócił do Polski i zamieszkał w Warszawie. Zawarł związek małżeński z Krystyną Świętońską. Początkowo zajmował się głównie przekładami z literatury niemieckiej. Później zaczął publikować także utwory liryczne i satyryczne oraz nowy w swej twórczości rodzaj — aforyzmy (cykl Myśli nieuczesane) w wielu czasopismach, m.in. w „Nowej Kulturze” (1954-62), „Przeglądzie Kulturalnym” (1954-63), „Szpilkach” (od 1955), „Twórczości” (od 1955), „Świecie” (od 1957), „Dialogu” (od 1957). W 1955 został reaktywowany w prawach członka ZLP. W 1961 otrzymał nagrodę Stowarzyszenia Autorów „ZAiKS” za twórczość satyryczną. Odznaczony Krzyżem Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski (1966). Zmarł 7 maja 1966 w Warszawie.
Twórczość
1. Barwy. Poezje. Lwów: Księgarnia Nowości 1933, 22 s.
2. Zoo. Wiersze satyryczne. Warszawa: Instytut Wydawniczy Sfinks 1935, 31 s.
3. Satyry patetyczne. Warszawa: M. Fruchtman 1936, 23 s.
4. Notatnik polowy. Poezje. [Łódź:] Książka 1946, 45 s.
5. Spacer cynika. Satyry i fraszki. [Warszawa:] Czytelnik 1946, 129 s.
6. Życie jest fraszką. Fraszki i satyry. Warszawa: Książka 1948, 149 s.
7. Nowe wiersze. Warszawa: Książka i Wiedza 1950, 47 s.
8. Rękopis jerozolimski. [Wiersze]. Warszawa: Czytelnik 1956, 41 s. Wyd. 2 tamże 1957.
9. Myśli nieuczesane. [Aforyzmy]. Kraków: Wydawnictwo Literackie 1957, 44 s. Wyd. nast. [poszerzone]: tamże: 1959, 154 s., 1968, 215 s., wyd. 4 1972, 255 s., wyd. 5 1974, wyd. 6 1987; [Kraków:] Bestseller [1991]; Warszawa: Muza 1994; [wyd. 9] Wstęp i oprac.: L. Kośka. Kraków: Universitas 1998, 213 s., tamże 2004.
Zawartość
Myśli nieuczesane nowe. Kraków: Wydawnictwo Literackie 1964, 131 s. Wyd. nast. tamże 1966.
Przekłady
angielski
bułgarski
czeski
duński
estoński
fiński
francuski
hiszpański
niderlandzki
niemiecki
rosyjski
rumuński
serbsko-chorwacki
słowacki
szwedzki
turecki
włoski
Myśli nieuczesane. Odczytane z notesów i serwetek po trzydziestu latach. Przygotowanie: L. Kośka. [Warszawa:] Noir sur Blanc [1996], 278 s.
Myśli nieuczesane wszystkie. Red. i posłowie: L. Kośka. Warszawa: Noir sur Blanc 2006, 702 s.
Zawartość
Przekłady
albański
bułgarski
chorwacki
francuski
hiszpański
łotewski
niemiecki
rosyjski
ukraiński
włoski
10. Małe mity. Powst. ok. 1958-1961. Druk częściowy: „Przegląd Kulturalny” 1958 nr 51/52, 1959 nr 1; „Szpilki” 1960 nr 35, 38, 44, 51/52, 1961 nr 8, 1966 nr 21, 1967 nr 20; „Nowa Kultura” 1961 nr 14/15; „Polityka” 1969 nr 51/52.
Przekłady
serbsko-chorwacki
11. Kpię i pytam o drogę. [Wiersze]. Kraków: Wydawnictwo Literackie 1959, 79 s.
12. Z tysiąca i jednej fraszki. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo „Iskry” 1959, 135 s.
13. Do Abla i Kaina. [Wiersze]. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy 1961, 90 s.
14. List gończy. [Wiersze]. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy 1963, 98 s.
15. Poema gotowe do skoku. [Wiersze]. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy 1964, 58 s.
16. Wiersze wybrane czyta autor. Muza NO 273 [1965]. Płyta gramofonowa.
17. Fraszkobranie. [Fraszki]. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo „Iskry” 1966, 95 s.
18. Wybór wierszy. Wybór: K. Milewska. Przedmowa: J. Śpiewak. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy 1968, 234 s.
Zawartość
19. Poezje wybrane. Wybór i wstęp: A. Gronczewski. Nota biograficzna: J. Bandrowska-Wróblewska. Warszawa: Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza 1973, 168 s.
Zawartość
20. Utwory wybrane. Wstęp i wybór: J. Łukasiewicz. Kraków: Wydawnictwo Literackie 1977.
[T.] 1. Liryka, 402 s.
Zawartość
[T.] 2. Aforyzmy, fraszki, 352 s.
Zawartość
21. Widziałem szkic do Nicości. Wiersze, fraszki, aforyzmy, prozy. Wybór: L. Kośka. Kraków: Wydawnictwo Literackie 1998, 206 s.
22. Myśli nieuczesane; Nepričesannye myśli. [Przekł., przedmowa i wybór:] A. Bazilevskij. Moskva: Ripol Klassik; Vahazar 2003, 316 s.
Wybory utworów literackich w przekładach
czeski
niemiecki
rosyjski
rumuński
słowacki
włoski
Przekłady
Omówienia i recenzje [1]
• Ankieta dla IBL PAN 1957.
