BIO

Urodzony 27 stycznia 1939 w Łące pod Będzinem; syn Wacława Lalewicza, artysty plastyka, i Sabiny z Oświęcimskich. Do szkoły uczęszczał w Prudniku. Po przeniesieniu się w 1951 do Podkowy Leśnej, uczył się w Liceum Ogólnokształcącym w Grodzisku Mazowieckim, następnie w Ogólnokształcącym Liceum Korespondencyjnym w Pruszkowie, gdzie w 1958 zdał maturę. Od tegoż roku studiował filologię romańską na Uniwersytecie Warszawskim (UW); w 1964 uzyskał magisterium. W czasie studiów uczestniczył w wakacyjnym kursie językowym w Dijon we Francji, jako stypendysta rządu francuskiego. Był członkiem Związku Młodzieży Polskiej (1953-55), następnie Zrzeszenia Studentów Polskich (1958-63). Od 1963 studiował równocześnie filozofię na Wydziale Nauk Społecznych UW. Po uzyskaniu magisterium w 1968, uczestniczył w studium doktoranckim, z którego w 1969 został usunięty. Brał udział w pracach Koła Polonistów oraz Naukowego Koła Filozoficznego. Debiutował w 1965 recenzją książki B. Pottiera Systématique des éléments de relation, ogłoszoną w „Kwartalniku Neofilologicznym” (nr 2). W następnych latach ogłaszał studia, recenzje i przekłady prac naukowych z języka francuskiego także w „Studiach Estetycznych” (od 1970), „Pamiętniku Literackim” (od 1972), „Studiach Semiotycznych” (od 1973), „Tekstach” (od 1973). W 1969 ożenił się z Haliną Floryńską, polonistką, później historykiem filozofii. Od 1972 pracował jako asystent w Pracowni Badań Kultury Literackiej Instytutu Badań Literackich (IBL) Polskiej Akademii Nauk. W 1974 uzyskał doktorat na podstawie pracy pt. Komunikacja językowa i literatura (promotor prof. Stefan Żółkiewski); w 1975 otrzymał stanowisko adiunkta. W 1975-76 pracował nadto na pół etatu na Wydziale Filologicznym Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie, w 1977-78 wykładał w Wyższej Szkole Pedagogicznej w Siedlcach, a w 1981-82 prowadził zajęcia na studium doktoranckim Wydziału Neofilologii UW. W związku z badaniami z zakresu teorii komunikacji, w grudniu 1978 przebywał w Paryżu na stypendium École des Hautes Études en Sciences Sociales. Około 1980 prowadził wykłady w ramach działającego nieoficjalnie Towarzystwa Kursów Naukowych. Brał aktywny udział w posiedzeniach nielegalnych konwersatoriów historycznofilozoficznych, prowadzonych przez prof. Barbarę Skargę i prof. Stefana Amsterdamskiego. Był członkiem Polskiego Towarzystwa Semiotycznego. Zajmował się też twórczością plastyczną (rysunek piórkiem) oraz problematyką analizy semiologicznej rysunku. W 1984 złożył do druku rozprawę habilitacyjną Socjologia komunikacji literackiej. Procesy rozpowszechniania i obiegu. Zmarł 14 września 1985 w Warszawie.

Twórczość

1. O sytuacji komunikacyjnej. Wstęp do problematyki komunikacji językowej w różnych środkach przekazu. Warszawa 1972, 31 s., powielone.

Tekst w Bibliotece Instytutu Badań Literackich Polskiej Akademii Nauk w Warszawie.

2. System komunikacji a typ kultury literackiej. Warszawa 1974, 36 s., powielone.

Referat w: Konferencja „Życie literackie w Polsce w okresie 1863-1973” zorganizowana przez Pracownię Kultury Literackiej Instytutu Badań Literackich w dniach 14-16 X 1974 w Warszawie. Maszynopis w Bibliotece Instytutu Badań Literackich Polskiej Akademii Nauk w Warszawie.

3. Komunikacja językowa i literatura. Wrocław: Wydawnictwo Ossolineum 1975, 164 s. Polska Akademia Nauk Instytut Badań Literackich.

Rozprawa doktorska.

Nagrody

Nagroda im. A. Brücknera Wydziału I Nauk Społecznych Polskiej Akademii Nauk w 1977.

Zawartość

Cz.1. Wypowiedź i akt mówienia: Dwa wymiary wypowiedzi. Język i akt mówienia; Dramat i role dramatyczne; Postawy funkcjonalnej typologii wypowiedzi. — Cz. 2. Słowo pisane: Pismo a forma komunikatu; Semantyka komunikatu pisanego; Piszący i adresat. — Cz. 3. Technika przekazu i systemy komunikacji: Przekazywanie i rozpowszechnianie; Książka; Czasopismo. Prasa jako środek masowego przekazu; System komunikacji a typ kultury literackiej.

4. Socjologia komunikacji literackiej. Problemy rozpowszechniania i odbioru literatury. Wrocław: Wydawnictwo Ossolineum 1985, 196 s. Polska Akademia Nauk Instytut Badań Literackich.

Zawartość

Przedmowa. — Cz. 1. Literatura i systemy rozpowszechniania: Od dialogu do komunikacji masowej. Proces i aparat komunikacji literackiej. — Cz. 2. Literatura jako lektura: O problemach „literatury z punktu widzenia czytelnika”; Semantyczne wymiary lektury; Mechanizmy komunikacyjne „twórczej zdrady”; Społeczny kontekst faktu literackiego i funkcje lektury. — Cz. 3. Obieg literatury w społeczeństwie: Publiczność literacka. Społeczny obieg literatury. — Cz. 4. Literatura w epoce masowej komunikacji: Wprowadzenie. Nowa przestrzeń obiegu literatury; Literatura wobec przekazu audiowizualnego; Społeczny rozkład uczestnictwa w kulturze.

5. Przedstawianie i znaczenie. Próba analizy semiologicznej rysunku. Przygotował do druku i posłowiem opatrzył W. Cesarski. Gdańsk: słowo/obraz 1995, 61 s.

Artykuły w czasopismach i książkach zbiorowych, m.in.

Język, wypowiedź, akt mówienia. Studia Semiotyczne 1972 nr 3 s. 145-160.
Krytyka teorii funkcji mowy Bühlera-Jakobsona. Teksty 1973 nr 6 s. 16-33.
Racja bytu powieści. W: O współczesnej kulturze literackiej. T. 1. Wrocław 1973 s. 235-260.
Komunikacja językowa: formy komunikacji językowej. W: Społeczne funkcje tekstów literackich i paraliterackich. Wrocław 1974 s. 326-387.
Problemy rekonstrukcji historycznej w historii nauki. Przykład historii językoznawstwa. Kwartalnik Historii Nauki i Techniki 1974 nr 2 s. 225-245.
Odmiany buntu u Camusa. W: Lektury i problemy. Warszawa 1976 s. 445-455.
Podstawy funkcjonalnej typologii wypowiedzi. W: Semantyka tekstu i języka. Wrocław 1976 s. 63-79.
Próba zrozumienia McLuhana. Dialog 1976 nr 12 s. 146-153.
Semantyczne wyznaczniki lektury. W: Problemy odbioru i odbiorcy. Wrocław 1977 s. 9-21.
Proces i aparat komunikacji literackiej. Teksty 1978 nr 1 s. 17-36.
Próba typologii opowieści. W: Tekst. Język. Poetyka. Wrocław 1978 s. 255-266.
Mimetyzm formalny i problem naśladowania w komunikacji literackiej. W: Tekst i fabuła. Wrocław 1979 s. 33-47.
Opowiadanie i rozumienie. W: Wypowiedź literacka a wypowiedź filozoficzna. Wrocław 1982 s. 165-181.
Pojęcie publiczności i problem więzi społecznej. W: Publiczność literacka. Wrocław 1982 s. 11-18.
La notion de public et le problème de lieu social. [Przeł.] L. Grobelak. „Literary Studies in Poland”, Wrocław T. 9: 1983 s. 85-96.
Retoryka kategorii osobowych. W: Tekst i zdanie. Wrocław 1983 s. 267-280.
Znaczenie i komunikowanie. Uwagi o przedmiocie i granicach semiotyki. W: Problemy wiedzy o kulturze. Wrocław 1986 s. 17-27.

Przekłady

1. J.P. Sartre: Czym jest literatura? Wybór szkiców krytycznoliterackich. Wybór: A. Tatarkiewicz. Wstęp: T.M. Jaroszewski. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy 1968, 454 s.
2. L.J. Prieto: Przekazy i sygnały. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe 1970, 171 s.
3. J. Racine: Fedra. Wystawienie: Wrocław, Teatr Polski, Scena Kameralna 1970.
4. P. Hazard: Kryzys świadomości europejskiej 1680-1715. Przeł.: J. Lalewicz i A. Siemek. Wstęp: M. Żurowski. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy 1974, 411 s.
5. J. Baudrillard: System przedmiotów. Przeł.: J. Lalewicz i R. Gomulicki. Przekł. powst. przed 1985.
Przekład przygotowany przed 1985 dla Państwowego Instytutu Wydawniczego; maszynopis.

Prace redakcyjne

1. Problemy wiedzy o kulturze. Prace dedykowane S. Żółkiewskiemu. Pod red. A. Brodzkiej, M. Hopfinger i J. Lalewicza. Wrocław: Wydawnictwo Ossolineum 1986, 696 s. Instytut Badań Literackich Polskiej Akademii Nauk.

Omówienia i recenzje

Słowniki i bibliografie

M. Hopfinger: Bibliografia prac Janusza Lalewicza [do 1986]. W: Posługiwanie się znakami. Wrocław 1991.

Ogólne

Artykuły

W. Grajewski, J. Kordys: Janusz Lalewicz. Pamiętnik Literacki 1986 z. 37.
M. Hopfinger: Janusz Lalewicz. Biuletyn Polonistyczny 1986 nr 2.

Komunikacja językowa i literatura

M. Głowiński: O komunikacji literackiej. Literatura 1975 nr 43.
A. Gwóźdź: Literatura jako komunikacja językowa. Życie Literackie 1975 nr 37.
A. Konkowski: Istnieć znaczy mówić. Nowe Książki 1976 nr 4.
K. Dmitruk. Pamiętnik Literacki 1977 z. 1.

Socjologia komunikacji literackiej

T. Wójcik: Pogranicza literaturoznawstwa. Nowe Książki 1986 nr 9.
J. Milchakov. „Problemi na Kultura”, Sofia 1988 nr 5.