Laks Szymon

BIO

Urodzony 1 listopada 1901 w Warszawie; syn Izaaka Laksa, handlowca, i Sary z domu Hellmer. Nauki początkowe pobierał w szkole rosyjskiej, a od piątej klasy uczęszczał do Państwowego Gimnazjum im. T. Czackiego w Warszawie, gdzie w 1919 zdał maturę. Następnie przez dwa lata (1919-21) studiował na Wydziale Matematyki i Historii Naturalnej Uniwersytetu Stefana Batorego w Wilnie. W 1921 przeniósł się do Warszawy i kontynuował studia matematyczne na Uniwersytecie Warszawskim. Równocześnie od 1920 studiował u Piotra Rytla, Romana Statkowskiego i Henryka Melcera kompozycję i dyrygenturę w Konserwatorium Warszawskim, które w 1924 ukończył. W 1925 wyjechał do Wiednia. W 1926 zamieszkał w Paryżu, gdzie w Conservatoire National de Paris studiował przez rok kompozycję u Paula Vidala i dyrygenturę u Henri Rabauda. Od 1928 należał do Stowarzyszenia Młodych Muzyków Polaków w Paryżu (w 1936/37 pełnił funkcję sekretarza zarządu). W 1939 został członkiem Światowego Związku Polaków za Granicą. Po wybuchu II wojny światowej i zajęciu Francji w 1940 przez Niemców, przebywał nadal w Paryżu. Aresztowany w lipcu 1942, został uwięziony w obozie koncentracyjnym w Oświęcimiu-Brzezince, gdzie był najpierw członkiem, a później dyrygentem orkiestry obozowej (wspomnienia wydane w 1948). W październiku 1944 został ewakuowany do obozu koncentracyjnego w Oranienburgu, a w listopadzie tegoż roku do Dachau, gdzie przebywał do wyzwolenia obozu przez wojska alianckie w maju 1945. Po wojnie powrócił do Paryża. Pełnił funkcję oficjalnego kustosza grobu Fryderyka Chopina na cmentarzu Père Lachaise w Paryżu. Współpracował z Radą Narodową Polaków we Francji. Ożenił się z Pauliną Finkelkraut (od 1941 używała nazwiska Rudowska), chemiczką. W 1946 został członkiem Związku Kompozytorów Polskich (skreślony w 1978). Był członkiem Amitié Franco-Polonaise oraz Société des Auteurs. W 1956 uzyskał obywatelstwo francuskie. Pierwszy artykuł polemiczny pt. Plamy na słońcu ogłosił w 1971 na łamach londyńskich „Wiadomości” (nr 40). W następnych latach artykuły i eseje literackie publikował w wydawanych w Londynie czasopismach „Wiadomości” (1971-72, 1974), „Oficyna Poetów i Malarzy” (1975), „Tydzień Polski” (1975, 1982) oraz w wychodzącej w Stanach Zjednoczonych „Gwieździe Polarnej” (Stevens Point, 1982-83). Był członkiem Związku Pisarzy Polskich na Obczyźnie. Zmarł 11 grudnia 1983 w Paryżu.

Twórczość

1. Musiques d'un autre monde. [Współautor:] R. Coudy. Paris: Mercure de France 1948, 192 s. Wyd. nast. tamże z przedmową G. Duhamela 1984. Zob. też poz. ↑.

Wspomnienia z lat 1942-1944 z pobytu w obozie koncentracyjnym w Oświęcimiu.

Przekłady

japoński

Auschwith no kiseki. [Przeł.] O. Takaki. Tōkyō 1974, wyd. nast. pt. Aushuwittsu-no kiseki, shi-no kuni-no ongaku-tai, Tōkyō 1978.

2. Epizody... epigramy... epistoły... [Szkice]. Londyn: Oficyna Poetów i Malarzy 1976, 187 s.

Zawartość

Szkice i notatki na tematy literackie, językoznawcze, muzyczne oraz o charakterze wspomnieniowym, w częściach: Preludium; Personalia; Muzykalia; Literaria; W pogoni za kropką.

See Studies

3. Poloniki... polemiki... polityki... [Szkice]. Londyn: Oficyna Poetów i Malarzy 1977, 174 s.

Zawartość

Ostrzeżenie; I. Archipelag w Archipelagu [dot. polskiego przekładu książki A. Sołżenicyna pt. „Archipelag Gułag”, dokonanego przez M. Kaniowskiego, wyd. przez Instytut Literacki w Paryżu]; II. Profesor Adam Pragier i Żydzi; III. „Wiadomości”, Łobodowski i niżej podpisany [dot. polemik krytycznych nt. twórczości Sz. Laksa między Sz. Laksem i J. Łobodowskim publikowanych na łamach londyńskiego tygodnika]; Post-scriptum odwetowe; Zakończenie.

See Studies

4. Słowa i antysłowa. [Eseje językoznawcze]. Londyn: Oficyna Poetów i Malarzy 1978, 123 s.

Zawartość

Antysłówko wstępne; Dwaj panowie „P”; O słownikach na smutno; Mój młodzieńczy flirt; A; Awantura; Białogłowa; Błędy; Cyfra; Czas zaprzeszły; Dlaczego „»dlaczego«”?; Fatalna eskalacja; Gramatyka; ?huligan; „I” krótkie; Jidysz i w ogóle; Katarynka; Kobieta-Mężczyzna; Kompliment; Kryminalista, ordynarna kreatura; Mazurka; Nowotwory; Obce (nam) wyrazy; Obrona konieczna czy nie?; Obrona konieczna nr 2; Pasożyt; Przecinki; Pseudonimy — Anonimy; Radziecki; Słowianie; Spółgłoski podwójne; Ti-di-żi-ri-dżi; Tryby (Język wzięty w); Złożyć-złożony; Żegnaj...

5. Gry oświęcimskie. Przedmowa: K. Iranek-Osmecki. Londyn: Oficyna Poetów i Malarzy 1979, 107 s. Wyd. 2 uzupełnione Oświęcim: Państwowe Muzeum Oświęcim-Brzezinka 1998. Zob. też poz. ↑.

Nowa wersja wspomnień z lat 1942-1944 z pobytu w obozie koncentracyjnym w Oświęcimiu.

Przekłady

angielski

Music of another world. [Przeł.] Ch.A. Kisiel. Evanston, Illinois 1989.

francuski

Melodie d'Auschwitz. [Przeł.] L. Dyèvre. Paris 1991.

niemiecki

Musik in Auschwitz. [Przeł.:] M. i K. Machel. Düsseldorf 1998.

See Studies

6. Szargam świętości. [Szkice literackie]. Londyn: Oficyna Poetów i Malarzy 1980, 111 s.

Zawartość

Kilka wstępnych zwierzeń; Niezasłużona, cudowna przygoda [dot. wyboru kardynała K. Wojtyły na papieża]; Książę pianistów, król życia [A. Rubinstein]; Siewcy „Kultury” i prawdy [dot. artykułów na temat Radia Wolna Europa publikowanych w paryskim miesięczniku]; Dwa monologi nie stanowią dialogu [dot. stosunku Polaków do eksterminacji Żydów; m.in. o I.B. Singerze]; O ludobójstwach i ludobójstewkach; Panu Bogu świeczkę i diabłu ogarek [polemika z artykułem A. Szczypiorskiego pt. „Polacy i Żydzi”, „Kultura”, Paryż 1979 nr 5]; Trzecia i dalsze strony medalu [omówienie artykułu A. Koraszewskiego pt. „Holocaust a sprawa polska”, „Kultura”, Paryż 1979 nr 5]; Głos nad głosami [dot. artykułu W Gombrowicza pt. „Gęba i twarz”, „Kultura,” Paryż 1977 nr 9]; Nowa broń dialektyczna: schody [dot. recenzji J. Łobodowskiego książki Sz. Laksa „Poloniki... polemiki... polityki...”, „Orzeł Biały,” Londyn 1977 nr 159]; Z którego piętra [dot. polemiki związanej z recenzją J. Łobodowskiego]; Nauka, która poszła w las [na temat metod polemicznych J. Łobodowskiego]; Taryfa ulgowa kosztuje drożej [dot. stylu recenzji J. Łobodowskiego książek Sz. Laksa]; Niech to zostanie między nami.

See Studies

7. Dziennik pisany w biały dzień. Londyn: Oficyna Poetów i Malarzy 1981, 130 s.

Cz. 1 dot. okresu 5 XI 1979-10 X 1980; cz. 2-4 zob. poz. ↑, ↑, ↑. — Felietony na tematy polityczne, kulturalne i literackie, częściowo o charakterze wspomnieniowym, ujęte w ramy chronologiczne dziennika.

8. Taryfa ulgowa kosztuje drożej. Londyn: Oficyna Poetów i Malarzy 1982, 118 s.

Cz. 2 dziennika dot. okresu 4 XI 1980-31 X 1981; cz. 1, 3, 4 zob. poz. ↑, ↑, ↑.

See Studies

9. Moja wojna o pokój. Londyn: Oficyna Poetów i Malarzy 1983, 130 s.

Cz. 3 dziennika dot. okresu 12 XI 1981-27 IX 1982; cz. 1, 2, 4 zob. poz. ↑, ↑, ↑.

10. O kulturze z cudzysłowem i bez. Londyn: Oficyna Poetów i Malarzy 1984, 118 s.

Cz. 4 dziennika dot. okresu 4 X 1982-15 X 1983; cz. 1-3 zob. poz. ↑, ↑, ↑.

See Studies

Przekłady

1. G. Mikes: Cudze chwalicie. [Satyra]. [Przeł. z angielskiego] S. Laks. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy 1958, 227 s.

Tytuł oryginału: How to be an alien.

2. W. Jaworska: Paul Gauguin et l'École de Pont-Aven. [Studium]. [Przeł. z polskiego] S. Laks. Neuchâtel: Éditions Ides et Calendes [1971], 261 s.

Tytuł oryginału: W kręgu Gauguina.

3. K. Żywulska: L'eau vide. Récit. [Powieść]. [Przeł. z polskiego] S. Laks. [Przedmowa:] Vercors. Paris: Éditions A. Michel 1972, 244 s.

Tytuł oryginału: Pusta woda.

4. Korab [pseudonim]: L'oeil de Dayan. [Opowiadania]. [Przeł. z polskiego] S. Laks. Paris: R. Laffont 1974, 259 s.

5. A. Rudnicki: Le matin d'une coexistence. [Przeł. z polskiego:] S. Laks [i in.]. Paris: Gallimard [1975], IV, 196 s.

Tytuł oryginału: Niekochana i inne opowiadania. — W przekł. Sz. Laksa: Le pal, s. 7-9; L'annonce, s. 13-16; Le roi des haltérophiles, s. 27-35; Le joueur de picolo, s. 71-86; Grâce rendue à une comédienne, s. 136-140; Peur pour une comédienne, s. 141-144; Les carottes, s. 145-153.