BIO

Born on 17 August 1958 in Cieszyn; son of the bookkeeper Alojzy Machej and the PSS Społem (grocery store cooperative) employee Zofia, née Łabudek. He attended the Nicolaus Copernicus Grammar School (No. II) in Cieszyn, completing his advanced secondary education there in 1977. He then studied Polish philology at the Jagiellonian University (UJ) in Krakow. From 1977 he was an author and distributor for the independent publishing movement in Krakow. In 1980 he co-founded the Independent Students' Association (NZS) at UJ. He made his debut the same year with the poems Nikt nigdy nie odkryje Ameryki (No one will ever discover America) and Noe dziś wieczorem (Noe this evening), which were published in the Catholic weekly "Tygodnik Powszechny" (no. 21). In 1982, he passed his master's exam in Polish philology and started a degree in religious studies at UJ, graduating with a master's degree in the subject in 1987. Between 1987 and 1991, he worked as a teacher at the Nicolaus Copernicus Grammar School (No. II) in Cieszyn. He continued to produce literary and journalistic texts, with his poems, prose pieces, translations and reviews appearing in periodicals published outside the reach of state censorship before 1989, namely "Puls" (London, 1984, 1988, 1991, and 1993), "Arka" (1986 and 1988-89), "Kurs" (1987), "BruLion" (1988-1995; including reviews published under the pseudonym Tomasz Ożana), and "Gąbka" (1989). He also collaborated with the spoken-word magazine "NaGłos". In 1988, he won the "Arka" Prize in recognition of his writing as the most significant literary debut of recent years. In 1988, he was active in the Polish-Czech-Slovak Solidarity (Solidarność Polsko-Czesko-Słowacka) organization. In 1989/90, he was co-founder of and active in the Citizens' Committee (Komitet Obywatelski), an opposition organization, in Cieszyn. In the late 1980s he was also active as a translator, making his debut in 1988 with Polish versions of Ezra Pound's poems that were published in "Znak" (no. 7). His first translations of Czech literature were Polish versions of Ivan Blatný's poems that appeared in 1994 in "Literatura na Świecie" (no. 9). Between 1989 and 1990, he also worked as a journalist for "Gazeta Prowincjonalna", before serving as secretary of the editorial board of "Głos Ziemi Cieszyńskiej" until 1991. In 1991, he received the Stanisław Wyspiański Artistic Prize for Youth. Between 1991 and 1996, he was deputy director of the Polish Information and Cultural Centre of the Polish Institute in Prague. He was responsible for initiating the publication of translations of Czech authors into Polish and vice versa. He collaborated with the Prague Writers' Festival. In 1993, he travelled with Wisława Szymborska from Krakow to Prague, a journey that inspired the creation of several jointly-authored limericks, some of which were published in "NaGłos" (no. 12, 1993 and no. 24, 1996). His poems, translations and articles appeared during this period in publications including "Nowy Nurt" (1990-96), "Zwrot" (1990-91), "Odra" (1991, 1996, and 1999), "Krasnogruda" (1993, 1996, 1998, and 2000-01), "Kresy" (1994, 1996, and 1999), "Fraza" (1996), "Literatura na Świecie" (1994-2001), "Res Publika Nowa" (2002, 2004-05, and 2007), and "Twórczość" (2005-06). He also worked as a translator of Czech for the "Europa" supplement of the daily newspaper "Dziennik", while also contributing as a reviewer and satirist to the theatre monthly "Foyer" and as an author of children's poems to the magazine "Czarodziejska Kura". He joined the Polish PEN Club in 1994. In 1996, he collaborated with the organizers of the of Port Legnica Literary Festival, before working with the Wroclaw-based publishing house Biuro Literackie until 2008. Between February and June 1997, he taught at the Institute of Art at the University of Silesia's Cieszyn branch before taking up a post as a programme advisor at the Programme Organization Office of the Krakow European Capital of Culture 2000 project between September and December 1998. Between 1999 and 2000, he served as director of Cieszyn Cultural Centre. From 2000 to 2004, he was first secretary of the Embassy of the Republic of Poland in the Czech Republic and deputy director of the Polish Institute in Prague. Between 2006 and 2010, he was director of the Polish Institute in Bratislava, Slovakia. He also collaborated with the Slovak-Hungarian publishing house Kalligram, where he promoted Polish literature and initiated the publication of translation. Between 2011 and 2014, he served as deputy director of the Bratislava-based International Visegrad Fund. In 1992, he married the artist and teacher Joanna Jędrusik. He has two children, a daughter, Alma (b. 1986) and a son, Klaudiusz (b. 1996). He lives in Bratislava and Cieszyn.

Twórczość

1. Smakosze, kochankowie i płatni mordercy. (Wiersze z lat 1978-1981). Warszawa: Czytelnik 1984, 75 s. Seria Poetycka.

2. Śpiąca muza. (Wiersze z lat 1982-1987). [Kraków:] Oficyna Literacka 1988, 47 s. Przedruk zob. poz. .

3. Wiersze dla moich przyjaciół wybrane z lat 1978-1987. Kraków: „Miesięcznik Małopolska”* 1988, 24 s. Biblioteka „Miesięcznika Małopolska.”*.

4. Dwa zbiory wierszy. Londyn: Puls 1990, 88 s. Poezja, t. 4.

Zawiera także wiersze z poz. .

5. Telefon z antypodów. Wiersze z młodości w epoce minionej (1978-1990). Wyd. jako dokument elektroniczny: Wrocław: Biuro Literackie 2016, plik w formacie EPUB, MOBI.

6. Trzeci brzeg. [Wiersze]. Kraków: Oficyna Literacka 1992, 61 s.

7. Legendy praskiego metra. [Wiersze]. Poznań.: Wydawnictwo Obserwator 1996, 60 s. Biblioteka „Czasu Kultury”, t. 7.

Zawiera także wybór poezji czeskiej w przekładach Z. Macheja.

8. Kraina wiecznych zer. [Wiersze]. Legnica: Biuro Literackie Port Legnica 2000, 71 s.

9. Prolegomena. Nieprzyjemne wiersze dla dorosłych. Legnica: Biuro Literackie Port Legnica 2003, 68 s. Port Legnica 2003, t. 4.

Nagrody

Nominacja do nagrody Paszport „Polityki” w 2004.

10. Nietubyć. [Wiersze]. Powst. 2005-10.

Teksty były dostępne w 2010 na stronie internetowej: Link wygasł; podpisane: Despret Ausweis [inf. Autora].

11. Wspomnienia z poezji nowoczesnej. [Wiersze]. Wrocław: Biuro Literackie 2005, 54 s. Więcej Poezji, t. 13.

12. Wiersze przeciwko opodatkowaniu poezji. Wrocław: Biuro Literackie 2007, 69 s. Więcej Poezji, t. 32.

Nagrody

Nominacja do Nagrody Literacka Gdynia oraz Wrocławskiej Nagrody Poetyckiej Silesius w 2008.

Przekłady

słowacki

Verše proti zdaňovaniu poézie. [Przeł.:] J. Andričík, K. Chmel, K. Laučíková-Dugast. Bratislava 2015.

13. Przygody przyrody, czyli Swawole i niedole zwierząt w świecie ludzi i dalej. [Wiersze dla dzieci]. Wrocław: Biuro Literackie 2008, 53 s. Dziecinada..

14. Zima w małym mieście na granicy. Wiersze od Bożego Narodzenia 2004 do Wielkanocy 2005. [Drzeworyt:]. W. Szumiński. Sejny: Fundacja Pogranicze 2008, 157 s. Seria Poetycka Inicjał.

15. Mroczny przedmiot podążania. [Wiersze]. Wrocław: Biuro Literackie 2014, 320 s. Poezje, t. 106.

Nagrody

Nominacja do Nagrody Poetyckiej im. K.I. Gałczyńskiego „Orfeusz” w 2015.

16. Antidotum noctis. [Proza]. Łódź: Dom Literatury; Stowarzyszenie Pisarzy Polskich, Oddział w Łodzi 2018, 249 s. Białe Kruki, Czarne Owce, t. 13.

17. 2020. [Wiersze]. Łódź: Dom Literatury w Łodzi 2021, 124 s. Szumy, Zlepy, Ciągi, t. 35.

Nagrody

Nagroda im. Konstantego Ildefonsa Gałczyńskiego „Orfeusz” za najlepszy tom poetycki 2021.

18. [Mój rodak Tranoscius, mój sąsiad Hviezdoslav] Môj rodák Tranoscius, môj sused Hviezdoslav. [Esej]. [Fotografie:] P. Procházka. [Przeł. z polskiego na słowacki:] K. Chmel. Bratislava: Literárne informačné centrum 2021, 186 s.

Tekst niewydany po polsku.

19. Iskierka w tunelu. [Wiersze]. Katowice: Ars Cameralis Silesiae Superioris 2023, 110 s. Marzenia Herezje, t. 1.

20. Praga „in flagranti. [Wspomnienia; Esej]. Sejny: Ośrodek „Pogranicze – sztuk, kultur, narodów 2023, 388 s. Meridian.

Zawartość

Mieszkaliśmy w Pradze; Wrażenia z Pragi; Wprowadzenie w czeski splin; Vítězslav Nezval, Praga o palcach z deszczu; Praski przechodzień i sobowtór; Vítězslav Nezval, Co w południe robi słońce z Pragą; Žižkov; Paralelne światy Jiříego Kolářa; Tadeusz Różewicz w Pradze; List do Tadeusza Różewicza w sprawie pomnika Franza Kafki w Pradze; Z ziemi włoskiej do Pragi; Niebo nad Pragą; Ostatnie zdanie.

21. Widokówki z niebytu. Warszawa: Wydawnictwo Akademickie Sedno 2024, 370 s.

Eseje o literaturze polskiej głównie z lat siedemdziesiątych XX wieku.

Zawartość

Daliśmy się złapać na lep poezji; Przeciwko ściemnianiu; Widokówki z niebytu; Czytanie Czterech sekund; Pasja według nieświętej Arysty.

Wybory utworów literackich w przekładach

słowacki

Verše proti zdańovaniu poézie. [Przeł.:] J. Andričik, K. Chmel, K. Lučiková-Dugast. Bratislava. 2015.

Przekłady utworów literackich w antologiach zagranicznych

angielski

Young poets of a new Poland. [Przekł., wstęp i noty:] D. Pirie. London 1993.
A book of luminous things. [Wybór i i wstęp:] Cz. Miłosz. San Diego, New York, London 1996.

bułgarski

Antologiâ na novata polska poeziâ. [Wybór i przekł.:] B. Dankov. Sofiâ 2006.

francuski

Poésie. [Wybór:] K. Dedecius. [T.] 2. [Montricher]. Paris 2000.

niemiecki

Poesie. [Wybór i przekł.:] K. Dedecius. [T.] 2. Zürich 1996.
Das Unsichtbare lieben. Neue Polonische Lyrik. Wybór i posłowie: D. Danielewicz-Kerski. Köln [1998].
Es ist Zeit. Gedichte ausgewählt. [Wybór i oprac.:] P. Gehrisch, D. Krause. Dresden 1998.

serbski

Srpsko-poljski most poezije = Polsko-serbski most poezji. [Oprac.:] J. Stefanovic. Kragujevac 2004 [tekst w języku polskim i serbskim].

Przekłady

1. R. Kníže: Krajina s mračnem = Krajobraz z chmura [!] [Wiersze]. Przeł.: Z. Machej. Plzeň: Pro libris 2006, 40 s.
Tekst w języku polskim i czeskim.
2. M. Urban: Klątwa siedmiu kościołów. [Powieść]. Przeł.: Z. Machej. Warszawa: Prószyński i S-ka [2006], 247 s.
Tekst w języku polskim i czeskim.
3. I. Štrpka: Cicha ręka. Dziesięć elegii. [Wiersze]. Przeł.: Z. Machej. Gdańsk: słowo/obraz terytoria 2009, 59 s. Europejski Poeta Wolności.
4. G. Tranoscius: Pieśni duchowe. Z kancjonału „Cithara sanctorum”. Z języka czeskiego przełożył oraz Siedem peregrynacji w poszukiwaniu poety Georgiusa Tranosciusa przeprowadził i dodatek dołączył Z. Machej. Cieszyn: Oficyna Efemeryczna; Offsetdruk i Media 2017, 223 s.

Nagrody

Nagroda „Literatury na Świecie” w kategorii poezja (2017).
5. P. Král: Pojęcia podstawowe. [Wiersze]. Wybór i przekł.: Z. Machej. Ilustracje: J. Stach. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy 2020, 123 s. Mała seria przekładów.

Inne formy wydań

Wyd. jako dokument elektroniczny: Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy 2020, plik w formacie EPUB i MOBI.

Nagrody

Nominacja do Nagrody Literackiej Gdynia w kategorii „Przekład” (2021).
6. J. Ondruš: Przełykanie włosa. [Wiersze]. Wybór, przekł. i posłowie: Z. Machej. Stronie Śląskie: Biuro Literackie 2021, 110 s. Klasycy Europejskiej Poezji.
7. Š. Strážay: Nasza apokalipsa jest podobna do nas. [Wiersze]. Wybór, przekł. i posłowie: Z. Machej. Ilustracje: R. Sikora. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy 2022, 153 s. Mała seria przekładów.
8. V. Ullmann: Cesarz Atlantydy, czyli odmowa śmierci. [Opera kameralna]. Przekł. libretta Z. Machej. Wystawienie w wersji spektaklu lalkowego: Reżyseria: H. Gantsacher. Czeski Cieszyn, ARBOS, Towarzystwo Muzyki i Teatru, Klagenfurt (Austria), Teatr Cieszyński, Mała Scena 2022.
Spektakl (grany w języku niemieckim z dostępnym przekładem libretta na język czeski i polski) wystawiony w ramach III. edycji międzynarodowego festiwalu muzycznego Ullmannovské slavnosti 2022.

Prace redakcyjne

1. K. Filipowicz: Opowiadania cieszyńskie. Wybór: Z. Machej. Cieszyn: Cieszyński Ośrodek Kultury „Dom Narodowy 2000, 255 s. Wyd. 2 poprawione: [Ustroń:] Wydawnictwo Dobra Prowincja [2023], 199 s.
W wyd. 2 wywiad Z. Macheja z Wisławą Szymborską dot. Kornela Filipowicza i Cieszyna.

Omówienia i recenzje

Ankiety dla IBL PAN 2012, 2013, 2024.

Wywiady

Drzwi zawsze otwarte. Rozm. z Z. Machejem i A. Zajączkowskim A. Jagodziński. Gazeta Wyborcza 1992 nr 26.
Życie bez rymu byłoby uboższe i smętne. Rozm. K. Maliszewski. Nowy Nurt 1995 nr 12.
Praski przechodzień. Rozm. Z. Baran. Rzeczpospolita 1997 nr 167, przedruk w: Z. Baran: Apokalipsa i nadzieja. Kraków 2000.
Co przemilczeć, aby wzmocnić to, co się powiedziało?. Rozm. B. Majzel. Dziennik Portowy 2000 nr 1.
O tożsamości i poezji współczesnej. Rozm. B. Dudko. Kartki 2002 nr 27.
W Polsce szuflada pozostaje nadal ważnym elementem literackiego dyskursu. Rozm. B. Zadura „Dziennik Portowy 2003 nr 8.
Wiersze na zamówienie. Rozm. M. Rybak. W tejże: Rozbiórka. Wrocław 2007.

Ogólne

Artykuły

[M. STALA] J. KRZOS: Z twarzą kredowobiałą, jak gdyby zwiedzał piekła. „Brulion”* 1988 nr 7/8.
[P. MATYWIECKI] P.M.: Przyjaźń i miłość Zbigniewa Macheja. „Wezwanie”* 1989 nr 15.
E. KOREPTA: Wartości społeczno-kulturowe poezji Zbigniewa Macheja. Prace Naukowe Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach 1995 nr 1532, przedruk w: Symbole kulturowe, komunikacja społeczna, społeczności regionalne. Katowice 1995.
G. KOCIUBA: Z szarości wydobywać światło. Fraza 1996 nr 11/12.
K. MALISZEWSKI: Znaczyć ponad znaczenie. (Z dziejów jednego artyzmu). Nowy Nurt 1996 nr 1, przedruk w tegoż: Nasi klasycyści, nasi barbarzyńcy. Bydgoszcz 1999.
R. RŻANY: Tajemnica brzuchomówcy. Odra 1997 nr 5, przedruk w tegoż: Pozornie tak bardzo podzieleni. Rzeszów 1998.
T. JASTRUN: Między wierszami (2). „Kultura”, Paryż 2000 nr 7/8.
L. SZARUGA: Zobaczone, przeczytane. Zeszyty Literackie 2000 nr 72.
A. WIEDEMANN: Uroki manicheizmu. Dziennik Portowy 2000 nr 1.
K. MALISZEWSKI: Machej, legenda formy. W tegoż: Zwierzę na J. Wrocław 2001.
G. TOMICKI: Liczby się liczą. Twórczość 2001 nr 5.
H. BEREZA: Przeciwstawność. Dziennik Portowy 2003 nr 8.
J. KORNHAUSER: Z. Machej: kraina wiecznych zer. W tegoż: Poezja i codzienność. Kraków 2003.
P. ZAWAL: Machej. Historie polsko-czeskie. Undergrunt 2003 nr 10/11.
A. NOWACZEWSKI: O wierszach „historycznoliterackich” Zbigniewa Macheja. W tegoż: Konfesja i tradycja. Sopot 2013.
A. NOWACZEWSKI: Kroniki, wspomnienia, wiersze z kalendarzy – o kolejach poezji Zbigniewa Macheja. W: Z ducha Orfeusza – studia o polskiej poezji lat 2017-2022. Białystok 2023.

Smakosze, kochankowie i płatni mordercy

J. BOLEK: Dziura w całym. Tu i Teraz 1985 nr 13.
P. CIELESZ. „Fakty1985 nr 21.
D.T. LEBIODA: Martwe serce wróbla. Tygodnik Kulturalny 1985 nr 14.
K. LISOWSKI: Jesteśmy jak na obrazie za szkłem. Nowe Książki 1985 nr 4.
K. PIEŃKOSZ: Z sympatią do Piłata. Literatura 1985 nr 1.
P. PIASZCZYŃSKI: Młody poeta. Twórczość 1986 nr 11/12.
J. DRZEWUCKI. „Student1988 nr 2.

Śpiąca Muza

K. PIEŃKOSZ: Obudzona Muza. Literatura 1988 nr 10.
A. POPRAWA: Budzenie Muzy. Res Publica 1988 nr 11.
K. BIEDRZYCKI: Muza śpiąca i przebudzona. W tegoż: Wariacje metafizyczne. Kraków 2007.

Dwa zbiory wierszy

A.K. BOROWA: Rozdroża sceptycyzmu. Nowe Książki 1991 nr 3.
B. LATAWIEC: Między szlochem (patriotycznym) a szokiem (surrealistycznym). „Kultura Niezależna”* 1991 nr 69, przedruk w tejże: Zegary nie do zatrzymania. Mikołów 2012.
I. SMOLKA: Liryka prawdy. Gazeta Wyborcza 1991 nr 206.
A. SZYMAŃSKA: Poeci trzech pokoleń. Przegląd Powszechny 1991 nr 7/8.
A. SZYMAŃSKA: Zwyciężyć czas… „Tygodnik Literacki1991 nr 22/23.

Trzeci brzeg

F. ROSSET: Na jakim brzegu?Dekada Literacka1993 nr 12/13.
L. SZARUGA: Bez wioseł i steru. Kultura”, Paryż 1993 nr 3.
M. ZALESKI: Nowe oblicze potwora, czyli wyczekiwana zamiana miejsc. Res Publica Nowa 1993 nr 4.
A. NIEWIADOMSKI: W życia wędrówce, na połowie czasu. Kresy 1994 nr 18.

Legendy praskiego metra

J. GRĄDZIEL: Stacja Praga. Opcje 1997 nr 1 [dot. też: Kraina wiecznych zer].
P. KĘPIŃSKI: Liryka praskiego metra. Rzeczpospolita 1997 nr 13.
K. MALISZEWSKI: Jak jej syn i jak obcy. FA-art 1997 nr 1 [dot. też: Kraina wiecznych zer].
D. MUSZER: Legendy przerwanej erekcji. „Gazeta”, Toronto 1997 nr 48 dod. „List Oceaniczny”, toż „Topos” 1997 nr 2.
K. PIEŃKOSZ: Cudze życie, obcy kosmos. Sycyna 1997 nr 20.
L. SZARUGA: W zwolnionym tempie. Kwartalnik Artystyczny 1997 nr 4.
P. ŚLIWIŃSKI: Czeskie zwierciadło. Nowe Książki 1997 nr 5.
W. WENCEL: Sztuczne raje. Fronda 1997 nr 9/10.
A. WIEDEMANN: Dziewczyny i bombowce. Odra 1997 nr 6, przedruk w tegoż: Poczytalność. Przygody literackie. Wrocław 2016.
R. RŻANY: Tajemnica brzuchomówcy: zmysłowe i nietykalne. W tegoż: Pozornie tak bardzo podzieleni. Rzeszów 1998.

Kraina wiecznych zer

J. GRĄDZIEL: Stacja Praga. Opcje 1997 nr 1 [dot. też: Legendy praskiego metra].
K. MALISZEWSKI: Jak jej syn i jak obcy. FA-art 1997 nr 1 [dot. też: Legendy praskiego metra].
G. TOMICKI: Liczby się liczą. Twórczość 2001 nr 5.
M. URBANOWSKI: Z krainy wiecznych zer. W tegoż: Dezerterzy i żołnierze. Kraków 2007.

Prolegomena

A. KAŁUŻA: Zuchwałe rozrywki po dobranocce. Nowe Książki 2003 nr 7/8.
P. MACKIEWICZ: Czeszki opalają się toplesss. Odra 2004 nr 1.
P. ŚLIWIŃSKI: Łatwość. Res Publica Nowa 2004 nr 1.

Wspomnienia z poezji nowoczesnej

P. MACKIEWICZ: Co się tu uprawia?Twórczość2005 nr 5.
A. NOWACZEWSKI: Historia literatury według Macheja. „Fraza2005 nr 4.

Wiersze przeciwko opodatkowaniu poezji

M. BARON: Burza w szklance sztuki. Opcje 2007 nr 2.
J. GUTOROW: Machej, czyli lekkość poezji. Tygodnik Powszechny 2007 nr 39.
K. LISOWSKI: Mistrzowskie lekcje przekory. Twórczość 2007 nr 8.
A. REIMANN: Chodzenie w czeskim filmie. Nowe Książki 2007 nr 6.
P. MACKIEWICZ: Berecik na głowie. Odra 2008 nr 4.

Przygody przyrody, czyli Swawole i niedole zwierząt w świecie ludzi i dalej

M. ORLIŃSKI: Kamień schron. Twórczość 2008 nr 10, przedruk w tegoż: Płynne przejścia. Mikołów 2011 [dot też: Zima w małym mieście na granicy].

Zima w małym mieście na granicy

W. KLEJMONT: Małe jest piękne, małe jest ludzkie…Almanach Sejneński2006/2008 nr 6.
M. ORLIŃSKI: Kamień schron. Twórczość 2008 nr 10 ], przedruk w tegoż: Płynne przejścia. Mikołów 2011 [dot też: Przygody przyrody, czyli Swawole i niedole zwierząt w świecie ludzi i dalej].
J. ORSKA: Wiersze z kalendarza. Nowe Książki 2008 nr 11.
J. PILCH: Zima w Cieszynie. Dziennik 2008 nr 92.
L. SZARUGA: Świat poetycki (XL). Zeszyty Literackie 2008 nr 103.

Mroczny przedmiot podążania

P. MACKIEWICZ: Pielgrzymki pióra. Nowe Książki 2015 nr 1.
A. WIEDEMANN: Podwójne szczęście. W tegoż: Poczytalność. Przygody literackie. Wrocław 2016.

Antidotum noctis

J. BŁAHY: Czy zjedli tu Murzyna?Elewator2019 nr 2 [dot. m.in.: Antidotum noctis].
J. MADEJSKI: Pająk, Garfield, rozchodniaczek. „Nowe Książki2019 nr 9.

2020

K. BIEDRZYCKI: Poezja datowana – o tomie poetyckim Zbigniewa Macheja „2020. W: Z ducha Orfeusza – studia o polskiej poezji lat 2017-2022 . Białystok 2023.
K.K. PILICHIEWICZ: Czy w nieskończoność trzeba pytać, pytać, pytać? Macheja okna, szyby i lustra. „Twórczość2023 nr 1.

Môj rodák Tranoscius, môj sused Hviezdoslav

G. RAKÚSOVÁ: Kniha je veľmi tajomný predmet. „Knižná revue2022 nr 4.