BIO

Urodzony 8 sierpnia 1898 w Miechowie; syn Józefa Essmanowskiego, nauczyciela gimnazjalnego, i Leokadii z Kamińskich. Uczęszczał do III Gimnazjum im. Jana Sobieskiego w Krakowie (1909-14), a potem do gimnazjum w Wadowicach; w 1917 uzyskał świadectwo dojrzałości. W tymże roku rozpoczął studia polonistyczne na Uniwersytecie Jagiellońskim. Debiutował w 1919 wierszem pt. Bon – ton , ogłoszonym w „Zdroju” (nr 4; podpisanym Stefan Tadeusz Jazgot). Do 1920 należał do zespołu redakcyjnego tego pisma i współpracował z grupą skupionych wokół niego ekspresjonistów. Brał udział w działalności na rzecz przyłączenia Spiszu do Polski (1920). W 1922 uzyskał doktorat na podstawie rozprawy pt. O sielankopisarzach polskich pisanej pod kierunkiem profesora Stanisława Windakiewicza. Po zakończeniu studiów przeniósł się do Warszawy i podjął pracę w Gimnazjum im. M. Konopnickiej. W 1924 zdał egzamin nauczycielski. W 1928-29 mieszkał w Poznaniu; był redaktorem technicznym „Tęczy”, zamieszczał na jej łamach artykuły i własne tłumaczenia z języka francuskiego i angielskiego (także podpisane: Stefan Jazgot, S.E.), wykładał w oddziale dramatycznym Wielkopolskiej Szkoły Muzycznej w Poznaniu. W 1930 osiadł na stałe w Warszawie. Kontynuował pracę nauczyciela w Gimnazjum im. A. Mickiewicza. Był wykładowcą Państwowego Instytutu Sztuki Teatralnej na wydziale sztuki reżyserskiej, a następnie prowadził wykłady z zakresu teorii dramatu. Równocześnie zajmował się krytyką literacką i teatralną, rozwijał swoje zainteresowania literaturą hiszpańską i włoską, prowadził prace przekładowe. Współpracował (także pod pseudonimem Stefan Jazgot) m.in. z „Wiadomościami Literackimi” (1929-36), „Światem Kobiecym” (1931-32; m.in. stały cykl Listy z Warszawy ), „Rocznikiem Literackim” (w 1932-35 dział sprawozdań pt. Literatura hiszpańska ), „Pionem” (1933-35), „Tygodnikiem Ilustrowanym” (1934-39; w 1936-37 stały dział artykułów pt. Na marginesie ), „Gazetą Polską” (1935-36). Należał do Polskiego PEN Clubu. W 1938 pracował jako redaktor działu oświatowego i kulturalnego w „Roczniku PAT” (Polskiej Agencji Telegraficznej). W czasie okupacji niemieckiej przebywał w Warszawie, gdzie uczył na tajnych kompletach. Był członkiem konspiracyjnej organizacji wojskowej Komenda Obrońców Polski. W kwietniu 1941 został aresztowany przez gestapo i osadzony na Pawiaku. Zginął rozstrzelany wg jednych przekazów w marcu 1942 na terenie obozu pracy Treblinka I, według innych – w masowej egzekucji 2 kwietnia 1942 w Palmirach pod Warszawą.

Twórczość

1. Dziewosłąb. [Wiersze]. Warszawa: Skład główny Hulewicz i Paszkowski 1923, 63 s.

Autor podpisany: Stefan Jazgot.

Zawartość

M.in. wiersze w cyklach: Dziewosłąb wraz z epithalamium na fujarze wierzbowej odegranem; Egzamin (p. Cecylii Essmanowskiej); Ekloga balowa; Poema uliczne; Na stacji. List do E.Z.; Ballada o szatańskich obłuczynach Mniszki Nadziei.

2. Gra w zielone, czyli świadome ojcostwo. Heca w 3 aktach z prologiem. [Współautor: E. Zegadłowicz]. Powst. ok. 1934.

Autorzy podpisani: Tadeusz Ervinne.
Rękopis w Bibliotece Zakładu Narodowego im. Ossolińskich we Wrocławiu.

3. Italia. Podręcznik do nauki łaciny dla 1 klasy gimnazjum. [Współautor:] I. Strycharski. Lwów: Państwowe Wydawnictwo Książek Szkolnych 1937, 123 s.

Przekłady

1. G.T. Anstey: Mosiężna butla. [Powieść]. Lwów, Warszawa: Księgarnia Polska B. Połoniecki [1934], 295 s.
2. Ch. Dickens: Oliwer Twist. Oprac. [i przeł.] S. Essmanowski. Warszawa: J. Przeworski 1937, 419 s. Wyd. nast. tamże 1938.
Autor przekładu podpisany: Tadeusz Togzaj.
3. R. Graves: Klaudiusz. [Powieść]. Warszawa: J. Przeworski 1938 [antydatowane 1937], 455 s. Wyd. nast. pt. Ja, Klaudiusz. Przypisy i oprac.: L. Joachimowicz. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy 1957, 587 s., tamże: wyd. 2 [!] 1959, wyd. 3 1970, wyd. 4 1975, wyd. 5 przejrzane, poprawione i uzupełnione 1982, wyd. 6 1988, wyd. 6 [!] 1991; [wyd. 9] Poznań: Zysk i S-ka 1995, tamże 1996; Warszawa: Świat Książki 1997; Warszawa: Muza 2001; Warszawa: De Agostini Polska we współpracy z Editiones Altaya Polska 2003; Katowice: Książnica 2004; Kraków: Mediasat Poland [2004].
Cz. 1; cz. 2 zob. poz. .
4. W. Hugo: Nędznicy. [Powieść]. Oprac. [i przeł.]: S. Essmanowski. Warszawa: J. Przeworski 1938 [antydatowane 1937], 466 s.
Autor przekładu podpisany: Tadeusz Togzaj.
5. R. Graves: Klaudiusz i Messalina. Warszawa: J. Przeworski 1939 [antydatowane 1938], 511 s. Wyd. nast.: Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy 1958, tamże: wyd. 2 [!] 1959, wyd. 3 1970, wyd. 4 1975, wyd. 5 1982, wyd. 6 1989, wyd. 6 [!] 1991; [wyd. 9] Poznań: Zysk i S-ka 1995; Warszawa: Świat Książki 1997; Warszawa: Muza 2001; Warszawa: De Agostini Polska we współpracy z Editiones Altaya Polska 2003; Katowice: Książnica 2004.
Cz. 2; cz. 1 zob. poz. .
6. L. Vega: Owcze źródło. [Komedia heroiczna]. Przekł. powst. ok. 1939.

Prace edytorskie i redakcyjne

1. A. Mickiewicz: Pan Tadeusz czyli Ostatni zajazd na Litwie. Historia szlachecka z roku 1811 i 1812 we dwunastu księgach wierszem. Oprac.: S. Essmanowski. Warszawa: Instytut Propagandy Państwowo-Twórczej 1934, 386 s.
2. Wergiliusz: Wybór z Bukolik i Georgik. Oprac.: S. Essmanowski. Lwów: Wydawnictwo Ossolineum 1938, 42 + 27 s. Teksty Łacińskie dla Liceum Humanistycznego i Klasycznego , nr 7.
3. Liwiusz: Walka stanów w Rzymie. (Wybór z pierwszej dekady Liwiusza). Oprac.: S. Essmanowski. Lwów: Wydawnictwo Książek Szkolnych 1939, 46 + 28 s. Teksty Łacińskie dla 2 klasy Liceum Humanistycznego i Klasycznego, nr 3. Wyd. 2 na nowo objaśnił M. Golias. Wrocław: Wydawnictwo Ossolineum 1950, 48 + 48 s.

Omówienia i recenzje

Słowniki i bibliografie

Polski słownik biograficzny. T. 6. Kraków 1948 (K. Czachowski).
Słownik współczesnych pisarzy polskich. T. 1. Warszawa 1963.
Słownik badaczy literatury polskiej. T. 5 . Łódź 2002 (J. Starnawski).

Ogólne

Artykuły

T. Terlecki: Stefan Essmanowski. Kultura 1950 nr 2/3, przedruk w tegoż: Rzeczy teatralne. Warszawa 1984.

Dziewosłąb

E.K.: Sprawozdania literackie. Robotnik 1923 nr 116.

A. Mickiewicz: Pan Tadeusz

S. Pigoń: Wznowienia literackie. „Rocznik Literacki 1935” wyd. 1936 s. 105.