Dziechcińska Hanna

BIO

Urodzona 21 stycznia 1924 w Warszawie; córka Romana Rybarskiego, profesora Uniwersytetu Warszawskiego (UW), i Jadwigi z Jastrzębskich. Uczęszczała do szkoły żeńakiej Jadwigi Kowalczykówny i Jadwigi Jawórkówny. W czasie okupacji niemieckiej przebywała nadal w Warszawie; maturę otrzymała na tajnych kompletach w 1942. W 1942-44 zaliczyła dwa lata polonistyki na tajnych kompletach UW oraz dwa lata Miejskiej Szkoły Handlowej prof. Edwarda Lipińskiego. W 1944 wyszła za mąż za Adama Dziechcińskiego, prawnika (rozwód w 1963). Od 1949 studiowała na Wydziale Polonistyki UW i w 1952 otrzymała magisterium. W 1948-50 pracowała jako korektorka w Państwowych Zakładach Wydawnictw Szkolnych, w 1950-53 była redaktorką w Państwowym Instytucie Wydawniczym. W 1953 zaczęła pracować w Pracowni Historii Literatury XVI w. (później Pracownia Literatury Staropolskiej) Instytutu Badań Literackich Polskiej Akademii Nauk (IBL PAN). Debiutowała w 1954 artykułem Z klasą IX na wystawie „Odrodzenie w Polsce”, opublikowanym w „Polonistyce” (nr 1). W 1963 otrzymała tytuł doktora nauk humanistycznych na podstawie pracy Procesy beletryzacji polskiej prozy historiograficznej XVI w. (promotor prof. Kazimierz Budzyk). W tymże roku prowadziła zajęcia na studium doktoranckim UW. Habilitowała się w 1971, przedstawiając rozprawę Biografistyka staropolska w latach 1474-1627. Kierunki i odmiany, w 1973 otrzymała stanowisko docenta w IBL PAN. W 1977 została redaktorką naczelną serii wydawniczej IBL – „Literary Studies in Poland”, w 1981 przekształconej w czasopismo. W 1986 otrzymała tytuł profesora nadzwyczajnego, w 1991 tytuł profesora zwyczajnego. Po przejściu na emeryturę w 1994 kontynuowała pracę naukową. Wykładała na uniwersytetach w Rzymie (1998), Uppsali (1998, 2000, 2002), Palermo (2000, 2002), uczestniczyła w licznych konferencjach międzynarodowych i krajowych. Zmarła 26 sierpnia 2015 w Warszawie.

Twórczość

1. Proza staropolska. Problem gatunków i literackości. Wrocław: Wydawnictwo Ossolineum 1967, 118 s. Instytut Badań Literackich Polskiej Akademii Nauk.

Zawartość

Zagadnienia teoretyczne w badaniach nad paraliteracką prozą staropolską (piśmiennictwo historiograficzne); Historiografia polska na tle piśmiennictwa prozatorskiego w XVI w.; Elementy beletrystyczne w polskim kronikarstwie XVI wieku; Z zagadnień gatunku biograficznego w piśmiennictwie staropolskim; „Żywot i śmierć Jana Tarnowskiego” [S. Orzechowskiego]; Uwagi końcowe.

See Studies

2. Biografistyka staropolska w latach 1476-1627. Kierunki i odmiany. Wrocław: Wydawnictwo Ossolineum 1971, 157 s. Instytut Badań Literackich Polskiej Akademii Nauk.

Rozprawa habilitacyjna.

Zawartość

Podstawowe wyznaczniki gatunku biograficznego w tradycji literackiej i kulturowej; Biografia jako fragment historii; Biografia – panegiryk; „Żywoty świętych” Piotra Skargi na tle biografistyki renesansowej; Zakończenie.

See Studies

3. W krzywym zwierciadle. O karykaturze i pamflecie czasów Renesansu. Wrocław: Wydawnictwo Ossolineum 1976, 167 s.

Zawartość

Uwagi wstępne. – Portret; Karykatura i pamflet jako jej odmiana; Epigramat jako wypowiedź deprecjonująca; Dialog jako wypowiedź deprecjonująca; Śmieszność w konwencji a śmieszność intencjonalna. – Zakończenie.

See Studies

4. Literatura a zabawa. Z dziejów kultury literackiej w dawnej Polsce. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe 1981, 247 s.

Zawartość

Słowo wstępne. – Słowo pisane i mówione w życiu towarzyskim i obyczaju społecznym; Zabawa w maskaradę; Tekst literacki – źródło zabawy. – Zamknięcie.

See Studies

5. Oglądanie i słuchanie w kulturze dawnej Polski. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe 1987, 274 s.

Zawartość

Słowo wstępne. – Staropolska ikonosfera i audiosfera; „Wizualność” literatury staropolskiej; Oralność polskiego tekstu literackiego. – Zakończenie.

6. O staropolskich dziennikach podróży. Warszawa: Wydawnictwo IBL 1991, 121 s.

Zawartość

Słowo wstępne. – Podróż – jej miejsce w świadomości społecznej XVI-XVII wieku; Miasto widziane oczyma staropolskich peregrynantów; Relacje z podróży XVI-XVII wieku, w Polsce i na Zachodzie Europy. Charakterystyka porównawcza. – Zakończenie.

7. Kultura literacka w Polsce XVI i XVII wieku. Zagadnienia wybrane. Warszawa: Semper 1994, 126 s.

Zawartość

Słowo wstępne. – I. Główne nurty kultury staropolskiej: pareneza, ludyzm, panegiryzm. – II. Staropolskie techniki przekazu – od pisarza do czytelnika i słuchacza. – III. Rola i miejsce gatunku literackiego w procesach odbioru. – IV. „Być pisarzem” – w mniemaniu własnym i świadomości społecznej. – V. Literatura i instytucje życia literackiego. – Zakończenie.

See Studies

8. Ciało, strój, gest w czasach renesansu i baroku. [Studium]. Warszawa: Semper 1996, 148 s.

See Studies

9. Pamiętniki czasów saskich. Od sentymentalizmu do sensualizmu. Bydgoszcz: Wydawnictwo Uczelniane Wyższej Szkoły Pedagogicznej 1999, 141 s. Z Prac Zakładu Literatury Dawnej Wyższej Szkoły Pedagogicznej w Bydgoszczy.

Zawartość

Słowo wstępne. – I. Miejsce przekazu pamiętnikarskiego w kulturze dawnej Polski. – II. Między relacją a dziennikiem intymnym. – III. Czas, przestrzeń, miasto. – IV. Literackie pokrewieństwa przekazu pamiętnikarskiego. – Zakończenie.

See Studies

10. Kobieta w życiu i kulturze XVI i XVII wieku. Zagadnienia wybrane. Warszawa: Wydawnictwo IBL 2001, 108 s. Instytut Badań Literackich Polskiej Akademii Nauk; Stowarzyszenie „Pro Cultura Litteraria”.

Zawartość

Słowo wstępne. – I. „Natura” kobiety. – II. Rodzina w życiu i literaturze XVI i XVII wieku. – III. Kobieta i święta. – IV. Kobieta w „Dworzaninie” Baltazara Castiglione'a [!], Luisa Milana, Łukasza Górnickiego. – Zakończenie.

See Studies

11. Świat i człowiek w pamiętnikach trzech stuleci – XVI, XVII, XVIII. Warszawa: Wydawnictwo IBL 2003, 163 s. Instytut Badań Literackich Polskiej Akademii Nauk.

Zawartość

Zawiera części: Słowo wstępne. – I. Ocalić od zapomnienia. – II. Pamiętnikarze wobec sztuki i przyrody. – III. O sobie samym. „To jest prywatne pisanie”. – IV. Uczestnik zdarzeń. – V. Charakterystyka porównawcza staropolskiej i zachodnioeuropejskiej literatury podróżniczej. – Zakończenie.

Artykuły w czasopismach i książkach zbiorowych, m.in.

• Kształtowanie elementów beletrystycznych wczesnej prozy pamiętnikarskiej. W: Studia z dawnej literatury czeskiej, słowackiej i polskiej poświęcone V Międzynarodowemu Kongresowi Slawistów w Sofii. Wrocław 1963 s. 72-83.

• Z zagadnień „literackości” jako kategorii historycznej. „Studia Estetyczne” 1964 t. 1 s. 183-197.

• Utylitaryzm prozy szesnastowiecznej a procesy beletryzacyjno-epickie. W: Styl i kompozycja. Wrocław 1965 s. 13-26.

• O metodologicznych zagadnieniach współczesnej komparatystyki. „Ruch Literacki” 1966 nr 1 s. 1-13.

• Z zagadnień gatunku biograficznego w piśmiennictwie staropolskim. „Ruch Literacki” 1967 nr 4 s. 175-187.

• Szlachcic idealny w „Żywocie człowieka poczciwego” czyli narracja perswazyjna. „Pamiętnik Literacki” 1969 z. 4 s. 45-64.

• Żywot Jana Tarnowskiego, pióra Stanisława Orzechowskiego, staropolska biografia pochwalna. „Odrodzenie i Reformacja w Polsce” t. 15: 1970 s. 67-87.

• Parenetyka – jej tradycje i znaczenie w literaturze. W: Problemy literatury staropolskiej. Wrocław 1972 s. 355-390.

• O staropolskim paszkwilu imiennym i jego odmianie epigramatycznej. „Pamiętnik Literacki” 1973 z 4 s. 23-42.

• O staropolskim portrecie literackim czasów renesansu. W: Literatura staropolska i jej związki europejskie. Warszawa 1973 s. 131-146.

• Szyderstwo i ironia jako komponenty karykatury staropolskiej. W: Estetyka, poetyka, literatura. Wrocław 1973 s. 167-186.

• Parodia, kierunki jej rozwoju i kształtowanie się pojęcia. W: Problemy literatury staropolskiej. Seria 3. Wrocław 1978 s. 271-294.

• Humanisme et parodie dans „Don Quichotte” de Cervantes. L'Humanisme dans les lettres espagnoles. [Paris] 1979 s. 327-336.

• Portrait littéraire panégyrique de la Renaissance en Pologne face a l'heritage de l'antiquité et la civilization de l'époque. „Italia Venezia e Polonia tra medio evo e eta moderna” 1980 s. 485-496.

• Zabawa jako komponent życia literackiego w dawnej Polsce. W: Z dziejów życia literackiego w Polsce XVI i XVII wieku. Wrocław 1980 s. 71-95.

• Parawizualność literatury staropolskiej jako element ówczesnej kultury. W: Słowo i obraz. Warszawa 1982 s. 97-112.

• Les manifestations parathéâtrales en Pologne aux XVIe et XVIIe siècles, leur place dans la culture de l'epoque. W: Vita teatrale in Italia e Polonia fra Seicento e Settecento. Warszawa 1984 s. 271-278.

• Rola i miejsce gatunku literackiego w procesach odbioru. W: Publiczność literacka i teatralna w dawnej Polsce. Warszawa 1985 s. 51-65.

• Le Voyage – imprimé et son manuscript. „Literary Studies in Poland”, Wrocław T. 22: 1990 s. 17-30.

• Les composants medievaux et Renaissants dans l'hagiographie en Pologne: l'example de Piotr Skarga. [Przeł.:] M. Blumstein. „Ricerche Slavistiche”, Rzym 1990 t. 37 s. 123-131.

• Les écoles des jésuites et la culture de spectacles dans l'ancienne Pologne. „Acta Universitatis Wratislaviensis” 1991 nr 1321 s. 51-60.

• Le Voyage – sa situation dans la conscience sociale des XVe-XVIIe siècles. [Przeł.] E. Destrée-Van Wilder. „Acta Poloniae Historica” 1993 t. 68 s. 79-98.

• Ocalić od zapomnienia. O staropolskiej mnemotechnice. W: Od liryki do retoryki. Gdańsk 2004 s. 9-15.

Prace redakcyjne

1. Literary Studies in Poland. Red. naczelna H. Dziechcińska. Wrocław: Wydawnictwo Ossolineum 1978. Instytut Badań Literackich Polskiej Akademii Nauk.

W 1981 seria została przekształcona w czasopismo.

Z. 1. Theory of Literature in Poland, 1978. – Z. 2. Sociology of Literature in Poland, 1978. – Z. 3. Renaissance, Baroque, 1979. – Z. 4. The Age of Enlightenment, 1979. – Z. 5. The Romanticism, 1980. – Z. 6. The Positivism, 1980. – Z. 7, 8. [bez podtytułu], 1981. – Z. 9. Folklore, 1981.

2. Z dziejów życia literackiego w Polsce XVI i XVII wieku. Praca zbiorowa. Red.: H. Dziechcińska. Przedmowa: S. Żółkiewski. Wrocław: Wydawnictwo Ossolineum 1980, 273 s. Instytut Badań Literackich Polskiej Akademii Nauk.

3. Publiczność literacka i teatralna w dawnej Polsce. Praca zbiorowa pod red. H. Dziechcińskiej. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe 1985, 210 s.

4. Kultura żywego słowa w dawnej Polsce. Praca zbiorowa pod red. H. Dziechcińskiej. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe 1989, 305 s. Instytut Badań Literackich Polskiej Akademii Nauk.

5. Staropolska kultura rękopisu. Praca zbiorowa pod red. H. Dziechcińskiej. Warszawa: Instytut Badań Literackich Polskiej Akademii Nauk 1990, 227 s.

6. C. Backvis: Renesans i barok w Polsce. Studia o kulturze. Wybór i oprac.: H. Dziechcińska, E.J. Głębicka. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe 1993, 366 s.

7. Literatura i instytucje w dawnej Polsce. Praca zbiorowa pod red. H. Dziechcińskiej. Warszawa: Semper 1994, 158 s.