BIO

Urodzony 10 sierpnia 1898 w Okuniewie (obwód witebski); syn Stefana Mostowicza, właściciela majątku ziemskiego, z zawodu prawnika, i Stanisławy z Potopowiczów. Po ukończeniu gimnazjum, studiował od 1915 prawo na uniwersytecie w Kijowie (do wybuchu rewolucji w 1917). W czasie studiów należał do konspiracyjnej Polskiej Organizacji Wojskowej. Po powrocie do Warszawy ok. 1918 (prawdopodobnie przez Finlandię i Szwecję) zaciągnął się jako ochotnik do wojska. W 1920 brał udział w wojnie polsko-bolszewickiej. Po opuszczeniu wojska, w 1922-28 pracował w dzienniku „Rzeczpospolita” (związanym z Chrześcijańską Demokracją) początkowo jako zecer, następnie kolejno jako korektor i redaktor. W piśmie tym debiutował w 1925 artykułem pt. W krainie kontrastów (nr 13; podpisany T.M.), zaczął też ogłaszać drobne opowiadania i humoreski, a w latach następnych (do listopada 1928) publikował liczne felietony i artykuły (m.in. podpisane: Most., T.M., Tad. D.M., Tadem, Tem). We wrześniu 1927, w związku z antyrządową wymową jego felietonów, został pobity przez bojówkarzy z obozu piłsudczyków. Około 1928 rozpoczął twórczość powieściopisarską; pierwszą swoją powieść pt. Ostatnia brygada opublikował w 1930 w katowickim piśmie „Polonia”. Utwory prozą i artykuły ogłaszał też w „Wiadomościach Literackich” (1931, 1937), „ABC” (1932, 1936), „Expressie Porannym” (tu w 1937-38 kilka powieści w odcinkach), „Kinie” (1937-38). W 1939 nawiązał kontakt z amerykańską wytwórnią filmową Warner Bross, dla której opracował dwa scenariusze. Po wybuchu II wojny światowej brał udział w kampanii wrześniowej w stopniu kaprala podchorążego kawalerii. Dotarł wraz z oddziałem do Kut nad granicą węgierską, gdzie zorganizował milicję miejscową strzegącą mostu granicznego nad Czeremoszem. Zginął 20 września 1939 w Kutach w czasie zajmowania miasteczka przez oddziały radzieckie i został pochowany na miejscowym cmentarzu; 24 listopada 1978 sprowadzono prochy do Warszawy i pochowano w katakumbach na Cmentarzu Powązkowskim.

Twórczość

1. Ostatnia brygada. Powieść współczesna. Polonia 1930 nr 1948-2079. Wyd. osobne Warszawa: Rój 1932, 319 s. Wyd. nast. tamże: wyd. 2 [1934], wyd. 3 1937, wyd. 4 1939. Przedruk zob. poz. (t. 2).

Adaptacje

filmowe

Ostatnia brygada. Prawo do szczęścia. Scenariusz: A. Stern. Ekranizacja 1938.

2. Kariera Nikodema Dyzmy. Powieść współczesna. ABC 1931 nr 1-132. Wyd. osobne Warszawa: Rój 1932 [właśc. 1931], 355 s. Wyd. nast. tamże: wyd. 2 1933, wyd. 3 1935 [właśc. 1934], wyd. 4 1937 [właśc. 1936]; wyd. 4 [!] New York: Roy [ok. 1946]; Katowice: Literatura Polska 1947; wyd. 2 [!] ze wstępem Z. Mitznera Warszawa: Czytelnik 1955, tamże: wyd. 3 1956, wyd. 4 1958, wyd. 5 1968, wyd. 6 1972; wyd. 7 Warszawa: Zrzeszenie Księgarskie 1983; Toronto: „Biblioteka Związkowca” 1985; Warszawa: Spółka Wydawniczo-Księgarska 1991; Gdynia: Mitel 1991; [wyd. 17] Wrocław: Wydawnictwo Dolnośląskie 1994; Warszawa: Towarzystwo Upowszechniania Czytelnictwa 1996; wyd. ze wstępem T. Kruka. Madrid: Club International del Libro 2000; Warszawa: Prószyński i S-ka; Warszawa: Mea 2000; Poznań: Kurpisz 2001. Przedruk zob. poz. (t. 3).

Przekłady

litewski

Nikodemo Dyzmos karjera. [Przeł.] J. Kruininas. Kaunas [1938].
Nikodemo Dyzmos karjera. [ Przeł.] A. Antanavičius. Vilnius 1969.

niemiecki

Die seltsame Karriere des Nikodemus D. [Przeł.] A. Hermann. Berlin 1958.

ormiański

Nikodim Dizmayi karieran. [Przeł.] O. Sanahyan. Erewan 1970.

rosyjski

Kar'era Nikodima Dyzmy. [Przeł.] I. Fol'k. Moskva 1935, wyd. nast. 1966.

serbsko-chorwacki

Karijera Nikodema Dizme. [Przeł.] M. Dragović. Beograd 1961.

słowacki

Muž i oprášenom fraku. [Przeł.] M. Krkošková. Bratislava 1970, wyd. nast. tamże: 1971, 2001.

ukraiński

Kar'era Nykodyma Dyzmy. [Przeł.] O. Fedosenko. Kiïv 1964, wyd. 2 1968.

uzbecki

Kar'era Nikodima Dyzmy. [Przeł. z rosyjskiego] Ch. Turabekov. Taškent 1973, tamże 1991.

węgierski

Karrier. [Przeł.] I. Mészaros. Budapest 1962.

Adaptacje

teatralne

Kariera. Adaptacja: S. Powołocki. Wystawienie: Łódź, Teatr 7.15 1960, przekł.: rosyjski: Karera. Satiričeskaja p'esa v 3 dejstvijac, 7 kartinach. [Adaptacja:] S. Povolockij. Moskva 1960, 114 s. powielone.
Kariera Nikodema Dyzmy. [Operetka]. Libretto oprac. S. Powołocki. Teksty piosenek: J. Słowikowski. Muzyka: A. Hundziak. Wystawienie: Lublin, Operetka Lubelska 1972.
Dyzma. [Musical]. Piosenki: W. Młynarski. Wystawienie: Chorzów, Teatr Rozrywki 2002.

filmowe

Nikodem Dyzma. Scenariusz: L. Starski. Ekranizacja 1956.

telewizyjne

Adaptacja w formie serialu w 6 odcinkach: M. Nowicki, W. Orzechowski, J. Rybkowski. Telewizja Polska 1979.

3. Bracia Dalcz i S-ka. [Powieść]. Wieczór Warszawski 1932 nr 320-368, 1933 nr 1-121. Wyd. osobne T. 1-2. Warszawa: Rój 1933, 306 + 261 s. Wyd. nast.: wyd. 2 tamże 1936-1937; wyd. 3 Kraków: Wydawnictwo Literackie 1959, wyd. 2 [!] tamże 1989.

4. Kiwony. [Powieść]. ABC 1932 nr 14-124. Wyd. osobne: Przedmowa: J. Rurawski. Białystok: Krajowa Agencja Wydawnicza 1986, 294 s., dodruk 1987.

5. Prokurator Alicja Horn. [Powieść]. „Wieczór Warszawski1932 nr 1-189. Wyd. osobne T. 1-2. Red.: K. Wichary. Warszawa: Rój [1932]-1933, 386 + 251 s. Wyd. nast.: wyd. 3 [!] tamże 1939 [właśc. 1938]; Warszawa: Instytut Wydawniczy im. A. Frycza Modrzewskiego 1991; wyd. 4 [właśc. 5] Wrocław: Alta 2 2001.

Adaptacje

filmowe

Adaptacja: B. Land, M. Flantz. Ekranizacja 1933.

6. Świat pani Malinowskiej. Powieść. Warszawa: C. Kozłowski 1934, 350 s. Wyd. nast.: wyd. 2 Warszawa: Rój 1939; Kraków: Przełom 1948. Przedruk zob. poz. (t. 4).

7. Trzecia płeć. Powieść. Warszawa: Rój 1934, 340 s. Wyd. nast. tamże: wyd. 2 1934, wyd. 3 1937; New York: Roy [ok. 1945]; wyd. z przedmową J. Rurawskiego Białystok: Krajowa Agencja Wydawnicza 1989. Przedruk zob. poz. (t. 4).

Przekłady

białoruski

Tretij pol. [Przeł.] V.M. Ostrovskaja. Wyd. łącznie z przekł. poz. , pt. Znahar'. Mìnsk 1999.

8. Złota maska. [Powieść]. Wieczór Warszawski 1934 nr 274-370, 1935 nr 1-5. Wyd. osobne Warszawa: Rój 1935, 299 s. Wyd. nast.: wyd. 2 tamże 1936; wyd. z przedmową J. Rurawskiego Białystok: Krajowa Agencja Wydawnicza 1988. Przedruk zob. poz. (t. 7).

Ciąg dalszy zob. poz. .

Przekłady

litewski

Auksinė kaukė. [Przeł.] I. Aleksaitė. Wyd. łącznie z przekł. poz. pt. Auksinė kaukė; Aukštieji slenksčia. Vilnius 1998.

Adaptacje

filmowe

łącznie z Wysokie progi [poz. ] pt. Złota maska. Scenariusz: N. Sądek i J. Fethke. Ekranizacja 1939.

9. Dr Murek zredukowany. [Powieść]. Wieczór Warszawski 1935 nr 328-365, 1936 nr 1-52. Wyd. osobne Warszawa: Rój 1936, 364 s. Wyd. 2 tamże 1939 [właśc. 1938]; wyd. nast. Białystok: Krajowa Agencja Wydawnicza 1993. Zob. też poz. (t. 8).

Ciąg dalszy zob. poz. .

Adaptacje

filmowe

łącznie z Drugie życie dra Murka [poz. ] pt. Doktor Murek. Ekranizacja 1939.

telewizyjne

łącznie z Drugie życie dra Murka [poz. ] pt. Doktor Murek. Scenariusz serialu w 6 odcinkach: W. Lesiewicz, E. Kabatc. Ekranizacja 1979.

10. Wysokie progi. [Powieść]. Wieczór Warszawski 1935 nr 6-101. Wyd. osobne Warszawa: Rój 1935, 263 s. Wyd. nast.: wyd. 2 tamże 1937 [właśc.] 1936; wyd. z przedmową J. Rurawskiego. Białystok: Krajowa Agencja Wydawnicza 1988. Przedruk zob. poz. (t. 7).

Część druga poz. 8.

Przekłady

litewski

Aukštieji slenksčiai. [Przeł.] I. Aleksaitė. Wyd. łącznie z przekł. poz. pt. Auksinė kaukė; Aukštieji slenksčiai. Vilnius 1998.

Adaptacje

filmowe

łącznie z Złota maska [poz. ] pt. Złota maska. Scenariusz: N. Sądek i J. Fethke. Ekranizacja 1939.

11. Drugie życie doktora Murka. [Powieść]. Wieczór Warszawski 1936 nr 53-157. Wyd. osobne Warszawa: Rój 1936, 345 s. Wyd. nast.: wyd. 2 tamże 1939; wyd. inne Białystok: Krajowa Agencja Wydawnicza 1993. Przedruk zob. poz. (t. 9).

Część druga poz. 9.

Adaptacje

filmowe

łącznie z Dr Murek zredukowany [poz. ] pt. Doktor Murek. Ekranizacja 1939.

telewizyjne

łącznie z Dr Murek zredukowany [poz. ] pt. Doktor Murek. Scenariusz serialu w 6 odcinkach: W. Lesiewicz, E. Kabatc. Ekranizacja 1979.

12. Znachor. [Powieść]. „Wieczór Warszawski1936 nr 286-369, 1937 nr 1-24. Wyd. osobne Warszawa: Rój 1937, 323 s. Wyd. nast.: wyd. 2 tamże 1938; z podtytułem: Powieść-film. Poznań: Drukarnia Polska 1938; wyd. nowe Wrocław: Dobra Książka 1946, wyd. 4 tamże 1949; Łódź: Poziom 1956; Toronto: Polish Voice 1977; Warszawa: Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe 1988; Rzeszów: Wydawnictwo Rzeszowskie Zakłady Graficzne 1990; Katowice: Książnica 1991; Rzeszów: Resovia 1991; Warszawa: Labos 1990; [wyd. 14] Warszawa: Prószyński i S-ka 1996, tamże 1997. Przedruk zob. poz. (t. 1).

Ciąg dalszy zob. poz. .

Przekłady

białoruski

Znahar'. [Przeł.] V.M. Ostrovska. Wyd. łącznie z przekł. poz. , pt. Znahar'. Mìnsk 1999.

bułgarski

Znachar'. [Przeł.] V. Genovska-Gerčeva. Sofiâ 1941.
Znachar'. [Przeł.] A. Balkandžieva. Sofiâ 1988.

flamandzki

De kwakzalver. Antwerpen 1946.

litewski

Genijus. [Przeł.] St. Paulauskas. Kaunas 1939.
Žiniuonis. [Przeł.] V. Buikauskienė. Alytus 1993.
Žiniuonis. [Przeł.] R. Zajančkauskaitė. Wyd. łącznie z poz. pt. Zajančkauskaitė; Profesorius Vilčuras. Vilnius 1996.

łotewski

Dziednieks. [Przeł.] I. Birzvalka. Rīgā 1994.

rosyjski

Znahar'. Rostov 1993.

rumuński

Vraciul. [Przeł.] I. Petrică. Buçureşti 1991, wyd. nast. Iaşi 1994.

słowacki

Mastičkár. [Przeł.] Š. Joniak. Bratislava 1950.
Mastičkár. [Przeł.] O. Joniaková-Hrdličková. Bratislava 1968, wyd. nast. tamże: 1969, 1972, 1990.

Adaptacje

filmowe

Adaptacja: A. Stern. Ekranizacja 1937.
Adaptacja: J. Fuksiewicz i J. Hoffman. Ekranizacja 1982.

Wyd. łącznie z Profesor Wilczur [poz. ] pt. Znachor; Profesor Wilczur. Łódź: Wydawnictwo Łódzkie 1985, 480 s., wyd. nast.: Poznań: Kurpisz 2000; Kraków: Zielona Sowa 2004.

13. Ich dziecko. Powieść. Express Poranny 1937 nr 59-174. Wyd. osobne Warszawa: Rój 1937, 374 s. Wyd. nast.: wyd. 2 tamże 1938. Przedruk zob. poz. (t. 5).

14. Trzy serca. [Powieść]. Express Poranny 1937 nr 261-274, 1938 nr 1-24. Wyd. osobne Warszawa: Rój 1938, 376 s. Przedruk zob. poz. (t. 5).

15. Profesor Wilczur. Powieść. Express Poranny 1938 nr 125-247. Wyd. osobne: Warszawa: Rój 1939, 378 s. Wyd. nast.: wyd. 2 tamże 1939; wyd. z podtytułem: Powieść filmowa. T. 1-2. Poznań: Drukarnia Polska 1939; Wrocław: Dobra Książka 1947; wyd. 4 tamże 1949; Łódź: Poziom 1956, wyd. 2 tamże 1956 [właśc. 1957]; wyd. 2 [!] Warszawa: Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe 1990; Rzeszów: Resovia 1991; Warszawa: Labos 1990; [wyd. 11] Warszawa: Prószyński i S-ka 1996, tamże 1997. Przedruk zob. poz. (t. 1).

Ciąg dalszy poz. 12.

Przekłady

białoruski

Professor Vil'čur. [Przeł.] V.M. Ostrovskaja. Minsk 1994, wyd. nast. łącznie z przekł. poz. , pt. Znahar'. Mìnsk 1999.

bułgarski

Moral. [Przeł.] V. Genovska-Gerčeva. Sofiâ [ok. 1942].
Moral. [Przeł.] M. Ivanova. Sofiâ 1989.

litewski

Profesorius Vilčuras. [Przeł.] R. Zajančkauskaite. Wyd. łącznie z przekł. poz. pt. Zajančkauskaitė; Profesorius Vilčuras. Vilnius 1996, wyd. osobne Vilnius 1999.

łotewski

Profesors Vilcurs. [Przeł.] D. Liela. Riga 1997.

rumuński

Vraciul. [Przeł.] I. Petrică. Bucureşti 1991.

Adaptacje

filmowe

Profesor Wilczur. Scenariusz: A. Stern. Ekranizacja 1938.

Wyd. łącznie z poz. pt. Znachor; Profesor Wilczur. Łódź: Wydawnictwo Łódzkie 1985, 480 s., wyd. nast.: Poznań: Kurpisz 2000; Kraków: Zielona Sowa 2004.

16. Biały murzyn. [Scenariusz wg dramatu M. Bałuckiego]. Ekranizacja 1939.

17. Bolesław Chrobry. [Powieść historyczna]. Powst. przed 1939.

Maszynopis zaginął w 1939 w Warszawie; inf.: D. Balicki. „Newsweek2002 nr 39.

18. Pamiętnik pani Hanki. [Powieść]. Express Poranny 1939 nr 8-112. Wyd. osobne Warszawa: Rój 1939, 376 s. Wyd. nast.: Kraków: Przełom 1948 [właśc. 1947]; Warszawa: Czytelnik 1956, tamże: wyd. 2 1956, wyd. 3 1958; wyd. 4 Warszawa: Książka i Wiedza 1971, toż dodruk 1971; wyd. 5 t. 1-3. Warszawa: Książka i Wiedza 1986; [wyd. 11] Warszawa: Prószyński i S-ka 1996. Przedruk zob. poz. (t. 6).

Przekłady

białoruski

Dnevnik pani Ganki. [Przeł.] V.M. Ostrovskaja. Mìnsk 2001.

ukraiński

Ščodennik pani Ganki. [Przeł.] V. Landa. Kiïv 1973.

węgierski

Hanka asszony naplója. [Przeł.] I. Mészáros. Budapest 1961.

Adaptacje

teatralne

Pamiętnik pani Hanki. Komedia muzyczna. Libretto: A. Marianowicz. Muzyka: J. Wasowski. Wystawienie: Warszawa, Teatr Kwadrat 1979.

filmowe

Adaptacja: S. Lenartowicz. Ekranizacja 1963.

19. Testament prof. Wilczura. Scenariusz filmowy. Ekranizacja 1939 (premiera 1942).

20. Trzy serca. Scenariusz filmowy. Ekranizacja 1939.

21. Utwory wybrane. Wybór: J. Rurawski. Łódź: Wydawnictwo Łódzkie 1988-1990.

T. 1: Znachor; Profesor Wilczur. 1988, 496 s. Zob. poz. , .

T. 2: Ostatnia brygada; Czeki bez pokrycia. 1988, 459 s. Zob. poz. .

Powieść „Czeki bez pokrycia” wydana pod pseudonimem W.M. Dęboróg. Warszawa: Rój 1933 została błędnie przypisana T. Dołędze-Mostowiczowi; jej autorem jest Jerzy Zdziechowski [dokumentacja w Pracowni Dokumentacji Literatury Współczesnej Instytutu Badań Literackich Polskiej Akademii Nauk w Warszawie].

T. 3. Kariera Nikodema Dyzmy. 1989, 290 s. Zob. poz. .

T. 4: Świat pani Malinowskiej; Trzecia płeć. 1989, 460 s. Zob. poz. , .

T. 5: Trzy serca; Ich dziecko. 1989, 633 s. Zob. poz. , .

T. 6. Pamiętnik pani Hanki. 1990, 285 s. Zob. poz. .

T. 7: Złota maska; Wysokie progi. 1990, 399 s. Zob. poz. , .

T. 8. Doktor Murek zredukowany. 1990, 262 s. Zob. poz. .

T. 9. Drugie życie doktora Murka. 1990, 249 s. Zob. poz. .

Omówienia i recenzje

Słowniki i bibliografie

Polski słownik biograficzny. T. 22. Kraków 1977 (J. Bakanacz).
Słownik współczesnych pisarzy polskich. T. 1. Warszawa 1963.
Literatura polska XX wieku. Przewodnik encyklopedyczny. T. 1. Warszawa 2000 (A.Z. Makowiecki).

Ogólne

Książki

J. Rurawski: Tadeusz Dołęga-Mostowicz. Warszawa: Wiedza Powszechna 1987, 384 s.
P. Śliwiński: Tadeusz Dołęga-Mostowicz. Poznań: Rebis 1994, 174 s.

Artykuły

A. Łempicka: Mostowicz – pisarz drobnomieszczaństwa. Twórczość 1950 nr 2.
S. Brucz: Kariera Dołęgi-Mostowicza. „Kronika1957 nr 21.
L. Armatys: Tadeusz Dołęga-Mostowicz – pisarz filmowy. Ekran 1965 nr 50/51.
S. Lichański: Nikodem Wielki. W tegoż: Cienie i profile. Warszawa 1967.
J. Pieszczachowicz: Dyzma i inni. Miesięcznik Literacki 1969 nr 8.
A. Grzymała-Siedlecki: Dołęga-Mostowicz. W tegoż: Nie pożegnani. Kraków 1972.
M. Hendrykowska: Dołęgi-Mostowicza przepis na powieść. Nurt 1979 nr 4.
J. Łobodowski: Doktor Murek redivivus. Wiadomości”, Londyn 1980 nr 14/15.
J. Nowakowski: Mechanizmy „trywialnego piękna”; Kobiety w powieściach Tadeusza Dołęgi-Mostowicza. W tegoż: W kręgu obiegowych ideałów estetycznych. Rzeszów 1980.
S. Pogoda-Kalicki: Kariera ojca Nikodema Dyzmy. Wiadomości”, Wrocław 1980 nr 21.
A.T.: O śmierci Tadeusza Dołęgi-Mostowicza. „Biuletyn Koła Lwowian”, Londyn 1983 nr 45.
J. Lewandowski: Mitologia Dołęgi-Mostowicza. „Kierunki1988 nr 28.
K. Wolny: Ostatnie zapiski Tadeusza Dołęgi-Mostowicza. (Dziennik z pierwszych dni września 1939 r.). Okolice 1988 nr 10.
P. Śliwiński: Ku przestrodze... Portret kobiecy w powieściach Tadeusza Dołęgi-Mostowicza. W: Dwór mający w sobie osoby i mózgi rozmaite. Poznań 1991.
M. Wolny: Ostatni most. Polityka 1999 nr 38 [dot. okoliczności śmierci pisarza].
J. Pieszczachowicz: Życie jak powieść. Metafora 2000 nr 41/43.
D. Baliszewski: Niewygodna pamięć i czarna legenda. Newsweek”, Warszawa 2002 nr 39 [tu błędna data śmierci T. Dołęgi-Mostowicza].
G. Sieczkowski: Ojciec Nikodema Dyzmy. Nowe Państwo 2004 nr 9.
B. Kaniewska, A. Legeżyńska, P. Śliwiński: Tadeusz Dołęga-Mostowicz: powieść popularna i rozpoznanie kryzysu. W tychże: Literatura polska XX wieku. Poznań 2005.

Kariera Nikodema Dyzmy

S. Piasecki: Mocny człowiek. ABC Literacko-Artystyczne 1932 nr 69, przedruk w tegoż: Prosto z mostu. Warszawa 1934. Wyd. nast. Kraków 2003.
W. Pietrzak: Od Barcza do Nikodema Dyzmy. Dziś i Jutro 1947 nr 49, przedruk w tegoż: Rachunek z dwudziestoleciem. Warszawa 1955.
J.A. Szczepański: Dymisja Nikodema Dyzmy. Dziennik Literacki 1948 nr 3.
L. Grzeniewski: Bohater tamtych czasów. Po Prostu 1954 nr 40.
M. Karwat: Ontologia pseudopolityki. Lekcja z „Kariery Nikodema Dyzmy”. W: Filozofia polityki wobec literackich i artystycznych inspiracji. Warszawa 1996.
D. Dobrowolska: Triumf ironii i drwiny. W tejże: Powieść polityczna dwudziestolecia międzywojennego. Kielce 2000.

Trzecia płeć

B. Umińska: Tadeusz Dołęga-Mostowicz, Trzecia płeć. W tejże: Postać z cieniem. Warszawa 2001.

Znachor

J. Rurawski: Znachor” i „Profesor Wilczur. W tegoż: Nie tylko o literaturze. Piotrków Trybunalski 1998.

Profesor Wilczur

J. Rurawski: Znachor” i „Profesor Wilczur. W tegoż: Nie tylko o literaturze. Piotrków Trybunalski 1998.