BIO

Urodzona 24 marca 1900 w Kursku w rodzinie inteligenckiej; córka Aleksandra Dłuskiego i Marii z Bednarskich. Szkołę średnią ukończyła w 1918 w Kursku. W 1915 ogłosiła wiersz pt. Dzwony w wydanym w Moskwie zeszycie literackim „Warownia”. Od 1919 studiowała polonistykę i romanistykę na Uniwersytecie Jagiellońskim (UJ) w Krakowie. Po uzyskaniu absolutorium objęła asystenturę w Studium Słowiańskim UJ. W 1927, na podstawie pracy pt. Charakter polski w świetle literatury XVI wieku, napisanej pod kierunkiem prof. Ignacego Chrzanowskiego, uzyskała stopień doktora filozofii. Otrzymawszy stypendium, w 1929-31 kontynuowała studia w dziedzinie fonetyki ogólnej i eksperymentalnej w Pradze, Hamburgu i Paryżu. Po powrocie do Polski pracowała jako asystentka i lektor języka rosyjskiego na UJ. Debiutowała w 1930 artykułem Przyczynek do zbierania polskich form hipokorystycznych, opublikowanym w piśmie „Język Polski” (nr 3). W następnych latach ogłaszała artykuły i studia w czasopismach specjalistycznych, m.in. w „Bibliotece Polskiego Towarzystwa Językoznawczego” (1934-37). W 1935, po uzyskaniu habilitacji z zakresu fonetyki artykulacyjnej i wersologii, została adiunktem i objęła kierownictwo Laboratorium Fonetyki Eksperymentalnej Uniwersytetu Jana Kazimierza (UJK) we Lwowie. Po wybuchu II wojny światowej i zajęciu Lwowa przez Związek Socjalistycznych Republik Radzieckich pracowała nadal na Uniwersytecie (od stycznia 1940 ukraiński Uniwersytet im. I. Franki). W czasie okupacji niemieckiej wykładała na działającym tajnie UJK. Po wojnie przyjechała do Lublina, gdzie została profesorem języka polskiego na Katolickim Uniwersytecie Lubelskim. W 1945 wygłosiła w Polskim Radiu cykl audycji poświęconych literaturze średniowiecznej. W styczniu 1950 objęła jako profesor nadzwyczajny Katedrę Nauk Pomocniczych Historii Literatury Polskiej na UJ. W 1953, po śmierci matki, wstąpiła do zakonu karmelitanek; po kilku tygodniach opuściła klasztor. W 1955-64 była również pracowniczką naukową Instytutu Badań Literackich Polskiej Akademii Nauk (IBL PAN), w którym m.in. uczestniczyła w pracach nad kompendium encyklopedycznym Poetyka. Była członkiem Rady Naukowej IBL (1957-75). Artykuły i recenzje drukowała w wielu czasopismach, m.in. w „Sprawozdaniach z Prac Naukowych Wydziału Nauk Społecznych PAN” (1958-64), a także w „Tygodniku Powszechnym” (1957-78). W 1970 przeszła na emeryturę. Za twórczość naukową otrzymała w 1972 nagrodę Fundacji Alfreda Jurzykowskiego w Nowym Jorku oraz w 1973 doktorat honoris causa nadany przez University of Chicago. W styczniu 1976 należała do sygnatariuszy Memoriału 101, wyrażającego protest przeciw projektowanym zmianom w Konstytucji Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej. Od 1983 przebywała w domu ss. albertynek w Rząsce pod Krakowem, gdzie zmarła 3 kwietnia 1992; pochowana na Cmentarzu Rakowickim w Krakowie.

Twórczość

1. Dzwony. [Wiersz]. Powst. 1915. Wyd. Z filologiczną sygnaturką Z. Siatkowskiego. Kraków: [b.w. 1980], [8] s.

Tu Z. Siatkowski: Sześć tysięcy królów.

2. Rytm spółgłoskowy polskich grup akcentowych. Z tablicą zdjęć. Kraków: Polska Akademia Umiejętności 1932, 78 s.

3. Polskie afrykanty. Lwów: Drukarnia Urzędnicza 1937, 42 s. Prace Laboratorium Fonetyki Eksperymentalnej Uniwersytetu Jana Kazimierza we Lwowie.

4. Język żyje. Pogadanki o słowie. Polskie Radio 1945. Wyd. Lublin: Instytut Pracy Nauczycielskiej 1947, 61 s.

5. Prozodia języka polskiego. Kraków: Polska Akademia Umiejętności 1947, IV, 72 s. Wyd. 2 Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe 1976, 113 s.

W wyd. 2: Przedmowa do 2 wydania.

Zawartość

Zestrój akcentowy i zestrój intonacyjny; Gramatyczne i pozagramatyczne funkcje czynników prozodyjnych; Prozodia polska w przeszłości; Prozodyści: T. Nowaczyński (r. 1781), F. N. Golański (r. 1783), J.F. Królikowski (r. 1821); Poeci: A. Mickiewicz, J. Kochanowski, M. Rej; Uzupełnienie. – Bibliografia.

6. Średniowiecze w literaturze polskiej. [Studium]. Lublin: Lamus 1947, 86 s.

7. Studia z historii i teorii wersyfikacji polskiej. T. 1-2. Kraków: Polska Akademia Umiejętności 1948, 1950 [właśc. 1951], 367 + 379 s. Wyd. 2 rozszerzone Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe 1978.

Nagrody

Tom 1. został w 1948 wyróżniony przez jury nagrody literackiej „Odrodzenia”, a w 1949 nagrodzony przez Komitet do Spraw Kultury.

Zawartość

T. 1. Rytm. – Cz. I. Średniowiecze: Narodziny średniówki w wierszu polskim; Rytmy bezśredniówkowe; Uzupełnienie obrazu; Cechy sylabizmu względnego; Średniowieczny asylabizm. – Cz. II. Sylabizm ścisły: Metamorfozy trzynastozgłoskowca; Rozdział polemiczny.
T. 2. – Cz. III. Sylabotonizm: Ogólna charakterystyka sylabotonizmu polskiego; Rodzimy podkład sylabotonizmu; Uczone teorie wierszologów; Stopy sylabotoniczne a nasz rytm językowy; Cechy specjalne sylabotonizmu polskiego; Próby wierszy metrycznych; Barok sylabotonizmu; Rzut oka na całość. – Cz. 4. Polski wiersz toniczny: Istota polskiego wiersza tonicznego; Sylabizm a tonizm; Sylabotonizm a tonizm; Pogranicze sylabotonizmu i tonizmu; Wiersz toniczny współczesny.

8. Fonetyka polska. Cz. 1. Artykulacja głosek polskich. Kraków: Studium Słowiańskie Uniwersytetu Jagiellońskiego 1950, 144 s. Wyd. nast.: wyd. 2 Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe 1981, tamże: wyd. 3 1983, wyd. 4 zmienione 1986.

9. O wersyfikacji Mickiewicza. Próba syntezy. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy 1955, 166 s. Z Prac Dyskusyjnych Komisji Naukowej Obchodu Roku Mickiewiczowskiego Polskiej Akademii Nauk.

10. Sylabizm; Jednozgłoskowiec; Dwuzgłoskowiec; Trójzgłoskowiec, Czterozgłoskowiec; Pięciozgłoskowiec; Siedmiozgłoskowiec. W: Sylabizm. (Poetyka. Zarys encyklopedyczny. Dział III. T. 3). Wrocław: Wydawnictwo Ossolineum 1956, s. 7-160, 178-201. Polska Akademia Nauk.

11. Sylabotonizm. [Współautor:] T. Kuryś. Pod red. Z. Kopczyńskiej i M.R. Mayenowej. (Poetyka. Zarys encyklopedyczny. Dział III. T. 4). Wrocław: Wydawnictwo Ossolineum 1957, 374 s. Polska Akademia Nauk.

12. Próba teorii wiersza polskiego. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy 1962, 309 s. Polska Akademia Nauk Instytut Badań Literackich. Wyd. 2 poszerzone Kraków: Wydawnictwo Literackie 1980.

13. Studia i rozprawy. T. 1-3. Kraków: Wydawnictwo Literackie, 1970 (t.1-2), 1972 (t. 3), 694 + 566 + 193 s.

Zawartość

T. 1: Stan i potrzeby badań wersyfikacyjnych w Polsce; Sylabizm [poz. ]; Sylabotonizm [poz. ]; Siedmiozgłoskowiec [poz. ]; Amfibrach; Sylabotonizm a kryteria rytmiki; Polski wiersz toniczny; Wiersz meliczny – wiersz ludowy; Rym polski; O strefie – preliminaria; Wiersz; Elementy śpiewności w poezji; System wersyfikacyjny; Systematyka wiersza polskiego; Miejsce nauki o wierszu w językoznawstwie. – T. 2: Kto mi dał skrzydła... (Poetyka i wiersz Jana Kochanowskiego); Dookoła Piotra Kochanowskiego przekładu „Jerozolimy wyzwolonej” [T. Tassa]. (Sprawa oktawy); O wersyfikacji Mickiewicza. (Próba syntezy); O wersyfikacji Mickiewicza. (Część druga); Józef Elsner o sylabotonizmie i o heksametrach Mickiewicza; Kto miłości nie zna... [geneza wersu z „Dziadów” A. Mickiewicza]; Pod znakiem sylabotonizmu: Rzecz o wierszu Konopnickiej; O poezji Konopnickiej; Modernistyczny barok Żeromskiego. (Studium prozy poetyckiej pisarza); Między prozą a wierszem; Od strony Smędy i od innych stron. (Drugi szkic o pograniczu prozy i wiersza); Anafora. – T. 3: Kazimierz Wierzyński; Z kufrem na plecach; „Gdzie nie posieją mnie ...” (Studium wiersza); Rodowód. (Studium wiersza); Legenda wieczności. (Studium wiersza); Formuła przeznaczenia. (Studium wiersza); Na wielkiej rzece (Studium wiersza); „I potem świat się kończy urwiskiem...”.

14. Wiersze. Oprac. i wstęp: S. Dziedzic. Bochnia: Prowincjonalna Oficyna Wydawnicza Exartim 1992, 95 s.

15. Prace wybrane. Pod red. S. Balbusa. Kraków: Towarzystwo Autorów i Wydawców Prac Naukowych Universitas 2001.

T. 1. Odmiany i dzieje wiersza polskiego, XLVI, 544 s.

T. 2. Próba teorii wiersza polskiego, 364 s.

Rozszerzona wersja poz. 11.

T. 3. Poezja wierszem i prozą, 501 s.

Artykuły w czasopismach i książkach zbiorowych, m.in.

Próba badań nad trwaniem spółgłosek polskich w zależności od brzmienia. Slavia Occidentalis 1934 t. 12 s. 288-296.
Quelques problèmes de phonétique en polonais étudies expérimentalement. Archivum Neophilologicum 1934 s. 323-372.
Pokrewieństwa fonologiczne samogłosek polskich. Biuletyn Polskiego Towarzystwa Językoznawczego 1936 z. 5 s. 22-38.
Die Tonischen Verse in Polnischen. Les Travaux du Cercle Linguistique de Prague 1939 t. 8.
Sylabotonizm a kryteria rytmiki. Pamiętnik Literacki 1956 z. 3 s. 138-150 [polemika z: K. Budzyk: Co to jest polski sylabotonizm? „Pamiętnik Literacki” 1955 nr 1].
O naukowości sporu naukowego. Pamiętnik Literacki 1957 z. 3 s. 130-145 [podsumowanie dyskusji o polskim sylabotonizmie w „Pamiętniku Literackim” 1955-1956].
Bogurodzica. Tygodnik Powszechny 1962 nr 46 s. 4.
Próba teorii wiersza polskiego. W: Z przemian wiersza polskiego. Kraków 1972 s. 23-52.
Skrzydła poezji polskiej i współczesny nasz antywiersz. W: Z zagadnień języka artystycznego. Kraków 1977 s. 127-151.
Mickiewicz dziś. (Kartka z notatnika). W: Mickiewicz. Lublin 1979 s. 35-60.
Pani prymariusz” – opowieść o języku. Ruch Literacki 1982 nr 5/6 s. 329-332.
Kwiaty i ludzie. W: Ludzie Lasek. Warszawa 1987 s. 363-374.

Prace redakcyjne

1. Poetyka. Zarys encyklopedyczny. Red. nacz. M.R. Mayenowa. Dział III. Wersyfikacja. T. 8. Metryki obcojęzyczne. Pod red. M. Dłuskiej. Wrocław: Wydawnictwo Ossolineum 1959-1961. Polska Akademia Nauk Instytut Badań Literackich.

Cz. 1. Metryka grecka i łacińska. Praca zbiorowa pod red. M. Dłuskiej i W. Strzeleckiego. 1959, 243 s.

Cz. 2. Metryki obcojęzyczne. Pod red. M. Dłuskiej 1957-1961.

Z. 1. K. Horálek: Zarys dziejów czeskiego wiersza. [Tłumaczenie z czeskiego], 1957, 61 s.

Z. 2. M. Schlauch: Zarys wersyfikacji angielskiej. 1958, 72 s.

Z. 3. P. Guiraud: Zarys wersyfikacji francuskiej. [Tłumaczenie z francuskiego]. 1961, 61 s.

Z. 4. H. Sidorenko: Zarys wersyfikacji ukraińskiej. [Tłumaczenie z ukraińskiego]. 1961, 106 s.

2. K. Wierzyński: Poezje wybrane. 1951-1964. Red.: M. Dłuska. Kraków: Wydawnictwo Literackie 1972, 197 s.
Wybór z poszczególnych tomów dokonany przez autora.

Omówienia i recenzje

Ankieta dla IBL PAN 1956.

Wywiady

M. Skwarnicki. Tygodnik Powszechny 1973 nr 32.
A. Kulawik. Ruch Literacki 1981 nr 3.
Maria Dłuska (Rozmowy): Zagadnienie śpiewności wiersza od dzieciństwa nie dawało mi spokoju. Rozm. S. Dziedzic. Integracje 1987 nr 21, przedruk w: S. Dziedzic: Dialogi trzy: Maria Dłuska, Konrad Górski, Tadeusz Kudliński. Kraków 2000.
Zagadnienie śpiewności wiersza od dzieciństwa nie dawało mi spokoju. Rozm. S. Dziedzic. W: S. Dziedzic: Dialogi trzy: Maria Dłuska, Konrad Górski, Tadeusz Kudliński. Kraków 2000.

Słowniki i bibliografie

Słownik współczesnych pisarzy polskich. T. 1. Warszawa 1963.
Słownik badaczy literatury polskiej. T. 2. Łódź1998 (J. Starnawski).
Literatura polska XX wieku. Przewodnik encyklopedyczny. T. 1. Warszawa 2000 (Redakcja).

Ogólne

Artykuły

S. Furmanik: Studia Dłuskiej z metryki polskiej. Twórczość 1949 nr 4.
M.R. Mayenowa: Powojenne prace z zakresu wersyfikacji. Pamiętnik Literacki 1950 t. 41 z. 2.
M.R. Mayenowa: Marii Dłuskiej – na jubileusz. Ruch Literacki 1970 nr 3.
C. Zgorzelski: O wierszach po ludzku i do ludzi (Na jubileusz Marii Dłuskiej) „Tygodnik Powszechny1970 nr 3.
M. Giergielewicz: Maria Dłuska i jej rozprawy. Tydzień Polski 1971 nr z 11 XII.
J. Pelc: Rozprawy Marii Dłuskiej. Nowe Książki 1971 nr 1.
T. Terlecki: O Marii Dłuskiej. Dziennik Związkowy”, Chicago 1972 nr z 24 VI.
E. Miodońska- Brookes: Profesor Marysieńka. Tygodnik Powszechny 1980 nr 18.
V. Ramonaite: Prezes kalbas ritmas. Konstruktivieji faktoriai ir pagalbiniai formantai. Literatura ir Kalba”, Wilno 1980 t. 16.
K. Świerzowski: Co w wierszu śpiewa? (Osiemdziesięciolecie prof. Marii Dłuskiej). Język Polski 1980 nr 4.
S. Dziedzic: Trudne odnajdywanie. O próbach literackich Marii Dłuskiej. Teksty Drugie 1991 nr 4.
R. Łużny: Dziewięćdziesięciolecie profesor Marii Dłuskiej. Ruch Literacki 1991 nr 4.
S. Balbus: Pani Profesor. Dekada Literacka 1992 nr 8.
H. Markiewicz: Maria Dłuska (1900-1992). W tegoż: Pożegnania. Kraków 1992.
H. Markiewicz: Pamięci Marii Dłuskiej. Ruch Literacki 1992 nr 4.
S. Sawicki: Uczona i człowiek. Wspomnienie o prof. Marii Dłuskiej. Więź 1992 nr 6.
K. Świerzowski: Pożegnanie prof. Marii Dłuskiej. Język Polski 1992 z. 4/5.
L. Pszczołowska: Maria Dłuska. Pamiętnik Literacki 1993 z. 2.
J. Starnawski: Maria Dłuska (1900-1992). W tegoż: Sylwetki lubelskich humanistów XIX i pierwszej połowy XX wieku. Lublin 2004.

Prozodia języka polskiego

A. Kulawik. „Ruch Literacki1981 nr 3 [dot. też: Próba teorii wiersza polskiego; Studia z historii i teorii wersyfikacji polskiej].

Średniowiecze w literaturze polskiej

J. Hrabák. „Slavia”, Praga 1950 nr 3/4.
K. Budzyk: Książka o prozodii polskiej. W tegoż: Studia z zakresu nauk pomocniczych i historii literatury polskiej. T. 1. Wrocław 1956.
I. Gugulanowa. „S Postavitelno Ezikoznanie” [Bułgaria] 1978 nr 2.

Studia z historii i teorii wersyfikacji polskiej

W. Borowy: Polski wiersz trzynastozgłoskowy a badania Marii Dłuskiej. W tegoż: Studia i rozprawy. T. 2. Wrocław 1952.
M. Kridl. „The American Slavic and East European Review”, Nowy Jork 1952 nr 3.
J. Hrabák. „Slavia”, Praga 1953 nr 3.
A. Kulawik. „Ruch Literacki1981 nr 3 [dot. też: Prozodia języka polskiego; Próba teorii wiersza polskiego].

Próba teorii wiersza polskiego [1962]

E. Miodońska: Anatomia wiersza. Ruch Literacki 1963 nr 1.
S. Sierotwiński: Dlaczego wiersz jest wierszem? O rygorach wersyfikacji i swobodzie poetyckiej. Ruch Literacki 1963 nr 1.
J. Trzynadlowski: Marii Dłuskiej próba teorii wiersza polskiego. Pamiętnik Literacki 1964 z. 2.
A. Kulawik. „Ruch Literacki1981 nr 3 [dot. też: Prozodia języka polskiego; Studia z historii i teorii wersyfikacji polskiej].

Prace wybrane

J.Z. Lichański: Po co poezja?Nowe Książki2002 nr 2.