Print

BIO

Urodzony 3 kwietnia 1896 w Pradze, w rodzinie ziemiańskiej; syn Jerzego Hutten-Czapskiego, i Józefy Leopoldyny z Thun-Hohensteinów; brat Marii Czapskiej, historyka literatury. Dzieciństwo spędził w majątku rodzinnym Przyłuki pod Mińskiem. Od 1909 przebywał w Petersburgu, gdzie ukończył szkołę i rozpoczął studia prawnicze. Zmobilizowany pod koniec 1916 był w Korpusie Paziów zamienionym po wybuchu rewolucji w przyśpieszony kurs oficerski. We wrześniu 1917 zgłosił się do formującego się w Mińsku 1. Pułku Ułanów Krechowieckich, ale wkrótce z powodu wyznawanej zasady nieprzeciwstawiania się złu opuścił wojsko i powrócił do Petersburga. W październiku 1918 przyjechał do Warszawy i zapisał się na Akademię Sztuk Pięknych, ale już w listopadzie, w związku z misją odszukania zaginionych oficerów 1. Pułku Ułanów udał się do Petersburga. Po powrocie do Polski brał udział w wojnie polsko-bolszewickiej, służąc w pociągu pancernym na froncie północno-wschodnim, a potem w 1. Pułku Ułanów Krechowieckich i został odznaczony Krzyżem Walecznych. Od 1921 studiował pod kierunkiem Józefa Pankiewicza w Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie. W 1924 wyjechał do Paryża wraz z grupą malarzy (m.in. Jan Cybis, Zygmunt Waliszewski), określającą się jako Komitet Paryski (K.P., Kapiści). W tym czasie zaczął ogłaszać artykuły na tematy malarstwa i literatury. Po powrocie do kraju w 1931 kontynuował twórczość malarską i krytyczną, współpracując z „Głosem Plastyków” (od 1931), „Wiadomościami Literackimi” (od 1934) i innymi pismami. Po wybuchu II wojny światowej zgłosił się do 8. Pułku Ułanów. Wzięty do niewoli przez armię radziecką 27 września 1939 w Chmielku na granicy województwa lwowskiego był internowany kolejno w Starobielsku, w Pawliszczew Borze i w Griazowcu pod Wołogdą. Zwolniony latem 1941 wstąpił do formującej się w Tocku Armii Polskiej, w której został mianowany szefem Biura Opieki, zajmującego się poszukiwaniami zaginionych oficerów polskich; akcję tę prowadził do kwietnia 1942. Następnie mianowany szefem Wydziału Propagandy i Informacji przy sztabie Armii Polskiej, organizował życie oświatowo-kulturalne w wojsku. Redagował pierwsze numery „Orła Białego”. W sierpniu 1942 przeszedł wraz z wojskiem na Bliski Wschód. Ogłaszał artykuły i szkice literackie w „Orle Białym” (1941-45), „W Drodze” (1943), w „Kurierze Polskim w Bagdadzie” (1943). Wraz z innymi artystami malarzami służącymi w Armii Polskiej na Wschodzie uczestniczył w życiu kulturalnym i artystycznym Bagdadu. Następnie brał udział w kampanii włoskiej w szeregach 2. Korpusu. Po zakończeniu wojny przebywał w Rzymie, od końca 1945 w Paryżu i pełnił funkcję kierownika polskiej placówki II Korpusu Ministerstwa Informacji; od 1947 mieszkał wraz z siostrą Marią w siedzibie Instytutu Literackiego w Maison-Laffitte pod Paryżem. Współpracował z Jerzym Giedroyciem w założeniu miesięcznika „Kultura”, którego w następnych latach był stałym współpracownikiem. Eseje, artykuły i recenzje poświęcone sztuce, literaturze i sprawom politycznym ogłaszał też w pismach francuskich: „Le Figaro Littéraire”, „Preuves”, „Gavroche”, „Nova et Vetera”, „Carrefour”. W 1950 był jednym z organizatorów Kongresu Wolności Kultury w Berlinie. W tymże roku podróżował po Stanach Zjednoczonych z serią odczytów dla środowisk polonijnych. W 1955 odbył trzymiesięczną podróż po Ameryce Południowej (Brazylia, Urugwaj, Argentyna, Wenezuela). Kontynuując twórczość malarską, wystawiał prace w Genewie, Paryżu, Londynie, Rio de Janeiro, Brukseli, Nowym Jorku, Toronto; w Polsce w 1957, 1986, 1990, 1992. Otrzymał w 1960 nagrodę malarską Fundacji Alfreda Jurzykowskiego w Nowym Jorku, a w 1972 wspólnie z Marią Czapską nagrodę literacką Fundacji im. A. Godlewskiej w Zurychu za twórczość pamiętnikarską. Od 1974 należał do współpracowników pisma emigracji rosyjskiej „Kontynent”. W 1982 został członkiem Funduszu Pomocy Niezależnej Literaturze i Nauce Polskiej. W 1982 otrzymał nagrodę pisarską Stowarzyszenia Kombatantów w Londynie a w 1985 nagrodę im. S. Badeniego (Wielka Brytania). W 1992 senat Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie przyznał mu tytuł profesora honorowego. Odznaczony Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski (1992). Zmarł 12 stycznia 1993 w Maison-Laffitte; pochowany na cmentarzu w sąsiedniej miejscowości Le Mesnil-le-Roi.

Twórczość

1. Józef Pankiewicz. Życie i dzieło. Wypowiedzi o sztuce. Warszawa: M. Arct 1936, 205 s. Przedruk fotooffsetowy Lublin: Wydawnictwo FIS 1992.

See Studies Zobacz szczegóły pozycji

2. O Cézanne’ie i świadomości malarskiej. Warszawa: Wydawnictwo Instytutu Propagandy Sztuki 1937, 23 s.

3. Proust contre la déchéance. Powst. 1940/1941. Wyd. z podtytułem: Conférences au camp de Grazowietz. Montricher: Les Éditions Noir sur Blanc 1987, 107 s.

Tekst odczytów dla współjeńców w obozie w Griazowcu w ramach „konwersacji francuskiej” zimą 1940/1941. Wydanie z reprodukcjami obozowych notatek i szkiców J. Czapskiego.

Przekłady

niemiecki

Proust. [Przeł. z francuskiego] B. Heber-Schärer. Berlin 2006.

polski

Proust w Griazowcu. Przeł.: T. Skórzewska. „Kultura”, Paryż 1948 nr 12 s. 25-36, nr 13 s. 22-43.

4. Wspomnienia starobielskie. Powst. 1943. Wyd. [Rzym]: Oddział Kultury i Prasy 2. Korpusu 1944, 35 s. Wyd. nast.: tamże: 1944, 63 s., wyd. 2 [!]1945; Warszawa: Niezależna Oficyna Wydawnicza NOWA* 1979; Warszawa: Wydawnictwo im. gen. E. Fieldorfa* [1984]; Warszawa: Recto* 1989; Wrocław: Niezależne Warsztaty Wydawnicze Ogniwo 1990; [wyd. 6]: Kraków: Wolność Niepodległość* 1981; [Warszawa:] Niezależny Instytut Wydawniczy* 1981; [Warszawa:] Wydawnictwo im. gen. E. Fieldorfa [właśc. Wydawnictwo im. Konstytucji 3 Maja*] [1981]; Łódź: Łódzki Zespół Oświaty Niezależnej* 1988. Przedruk zob. 9.

Przekłady

francuski

Souvenirs de Starobielsk. [Przeł.] G. Herling-Grudziński. [Roma? Paris? 1945], wyd. nast. Montricher 1987.

włoski

Ricordi di Starobielsk. [Roma] 1945.

Wyd. łącznie z Prawda o Katyniu [poz. ↑] oraz poz. 7 pt. Na nieludzkiej ziemi. Paris: Editions Spotkania 1984, 304 s. Wyd. nast.: tamże 1985; Warszawa: OW Reduta*, Wydawnictwo Most* 1986; [Wrocław: Solidarność Walcząca* 1986]; [Kraków]: Krakowskie Towarzystwo Wydawnicze* [1987]; Skarżysko-Kamienna; Skarżyska Oficyna Wydawnicza SOWa* 1987, [Warszawa:] Międzyzakładowa Struktura Solidarności* V 1987; Warszawa: Czytelnik 1990; wyd. 2 rozszerzone [właśc. wyd. 8] Paris: Spotkania 1989, 304 s.; [B.m.:] Solidarność Walcząca* [1989]; Kraków: Społeczny Instytut Wydawniczy „Znak” 2001.

Wyd. łącznie z poz. ↑ pt. Wspomnienia starobielskie; Prawda o Katyniu: [wyd. 5] [Lublin]: Biblioteka Spotkań* 1985, 42 s.; [B. m. w.*] 1985; [B. m. w.* 1986]; [Warszawa: Międzyzakładowa Struktura Solidarności] „V”* 1985; Łódź: Wydawnictwo Społeczne „Fakt”* [1987?].

5. Lettre ouverte à Jacques Maritain et François Mauriac. [Roma? Paris?: Drukarnia Polowa Armii Polskiej na Wschodzie 1944], 15 s.

Na prawach rękopisu; datowany 5 X 1944; w związku z upadkiem powstania warszawskiego.

Przekłady

angielski

„Tygodnik Polski”, Nowy Jork 1944 nr 45.

Toż w języku włoskim: Lettera aperta a Giacomo Maritaine et Francesco Mauriac. Roma: Drukarnia Polowa APW [Armii Polskiej na Wschodzie 1944], 16 s.

Wersja polska: List otwarty do Jacques Maritaina i do François Mauriaca. „Orzeł Biały”, Włochy 1944 nr 34 s. 1-4. Przedruk pt. List otwarty do Maritaina i Mauriaka. „Więź” 1993 nr 3 s. 19-24.

6. La verité sur Katyń. „Gavroche”, Paris 1945 nr z 12 V.

Przekłady

angielski

The mystery of Katyń. [India ok. 1945-1948].

polski

Prawda o Katyniu. Przeł. R.S. W: J. Czapski: Na nieludzkiej ziemi. Paryż 1984 s. 287-299.

7. Na nieludzkiej ziemi. [Wspomnienia]. Paryż: Instytut Literacki 1949, 320 s. Wyd. nast.: wyd. 2 tamże 1962; nowe wyd. uzupełnione II częścią pt. Walka. Londyn: Polska Fundacja Kulturalna 1969, 418 s.; toż Warszawa: Wydawnictwo Krąg* 1982 [zawiera nadto: Prawda o Katyniu, poz. ↑]; [wyd. 4] nowe wyd. uzupełnione 2. częścią pt. Walka. [Szczecin:] Suplement* 1981; Łódź: Wydawnictwo Społeczne Fakt* [1987].

Fragmenty posłowia do „Na nieludzkiej ziemi” w przekł. niemieckim: Kolonia 1967: Rozdz. I: Irak; rozdz. V: Koniec wojny; rozdz. IV: Warszawa. „Wiadomości”, Londyn 1967 nr 20, 28, 34; O Niemcach. „Kultura”, Paryż 1967 nr 5.

Przekłady

angielski

The inhuman land. [Przeł.] G. Hopkins. London 1951, wyd. nast.: New York 1952; London 1987.

francuski

Terre inhumaine. [Przeł.] M. A. Bohomolec. Paris 1949.
La terre inhumaine. Adapté du pol. par M.A. Bohomolec et J. Czapski. [Wstęp:] D. Halevy. Lausanne: L'Age d'Homme 1978, 277 s., wyd. nast. tamże: wyd. 2 1979, 1991.

niemiecki

Unmenschliche Erde. [Przeł.] W. Gromek. [Posł.:] J. Czapski. Köln 1967, wyd. nast. Frankfurt am Main 1969.

Wyd. osobne fragmentów: [B. m. w.* ok. 1980], 31 s.

Wyd. łącznie z Wspomnienia starobielskie [poz. ↑] oraz Prawda o Katyniu [poz. ↑] pt. Na nieludzkiej ziemi. Paris: Editions Spotkania 1984, 304 s. Wyd. nast.: tamże 1985; Warszawa: OW Reduta*, Wydawnictwo Most* 1986; [Wrocław: Solidarność Walcząca* 1986]; [Kraków]: Krakowskie Towarzystwo Wydawnicze* [1987]; Skarżysko-Kamienna; Skarżyska Oficyna Wydawnicza SOWa* 1987, [Warszawa:] Międzyzakładowa Struktura Solidarności* V 1987; Warszawa: Czytelnik 1990; wyd. 2 rozszerzone [właśc. wyd. 8] Paris: Spotkania 1989, 304 s.; [B.m.:] Solidarność Walcząca* [1989]; Kraków: Społeczny Instytut Wydawniczy „Znak” 2001.

See Studies Zobacz szczegóły pozycji

8. Oko. [Wybór artykułów i wspomnień dot. malarstwa]. Paryż: Instytut Literacki 1960, 227 s.

Zawartość

Wstęp. – Cz. 1. Paryż i Polska 1923-1939: Tło paryskie i polskie; Wpływy i sztuka narodowa; Rewolucja Cézanne’a; O Cézannie i świadomości malarskiej; O Zygmuncie Waliszewskim; Gierymskiego „cnoty przeciwne”. – Cz. 2. ZSRR 1939-1942: Tło rosyjskie; Tempo i jakość pracy; O przerwach w pracy; O skokach i locie; O wizji i kontemplacji; Lenistwo płodne. – Cz. 3. Paryż 1947-1960: Tło paryskie; Raj utracony; Z powodu wystawy, której nie widziałem; „Chcę mieć rację na naturze”; „Głosy milczenia”; O lekkości; „Rzeczy nieżywe i bez ruchu”; Derain i muzea; „Aura letsza”; Ścieżki malarskie; Czy należy zabić Buffeta?; Derwisz; „Prąd niepowstrzymany” [pierwodruk]; Abstrakcja – za i przeciw [pierwodruk].

Przekłady

francuski

L’oeil. (Essais sur l'art). [Wybór:] Dimitrievič. [Przeł.:] J. Juryś, N. Hauben. Lausanne 1982 (w wyborze).

Wyd. osobne fragmentów: Oko. Warszawa: Gazeta Mera-Piap* 1981, 8 s.

9. Dwugłos wspomnień. [Autorzy:] M. Czapska i J. Czapski. Przedmowa: M. Czapska. Ilustracje J. Czapski. Londyn: Polska Fundacja Kulturalna 1965, 159 s.

Tu J. Czapskiego: Wspomnienia starobielskie, s. 9-76. Zob. poz. ↑.

10. Boh wiedieł. [Opowiadania]. Wrocław: Świt* 1981, 16 s.

Zawartość

Artiem; Via dei Fiori; Boh wiedieł.

11. Tumult i widma. [Wybór esejów i artykułów]. Paryż: Instytut Literacki 1981, 350 s. Wyd. nast.: [Warszawa: b. w.* 1985]; Warszawa: Niezależna Oficyna Wydawnicza NOWA* 1988; [wyd. 4] Kraków: Społeczny Instytut Wydawniczy „Znak” 1997.

Zawartość

Cz. 1: Z pierwszych lat Paryża; Ze wspomnień; Błok i swoboda tajemna; Groby czy skarby; Pamięci Bernanosa; Spowiedź dziecięcia wieku; Czy Maritain miał rację?. – Cz. 2. Tumult i widma: Prawie niebo; Czarne lusterko; Łańcuch niewidzialny; Malowane życie, malowana śmierć; „Dzwonki”; „It is our custom”; Amerykańskie ścieżki; Tumult i widma. – Cz. 3. Ludzie i książki: „Ja”; „Montagnes russes”; O wyborze pism Rozanowa; Listy ambasadora Kota; O paszkwilu; Narodowość czy wyłączność; Akademia i Norwid; „Tamten brzeg” i własne wspomnienia; Querido Bob [o A. Bobkowskim]; O Pawle Hostowcu; O Brzozowskim; O Haupcie; Cedr; Głosy z daleka; Lechoń i jego „Dziennik”; Śmierć Mauriaca; Dwie prowokacje; Sołżenicyn; Malraux; Rozrachunki; Tylko dla dorosłych. – Zawartość wydania 4 jak w wydaniu z 1981.

Przekłady

francuski

Tumulte et spectres. [Przeł.] T. Douchy. Montricher 1991.
See Studies Zobacz szczegóły pozycji

12. Patrząc. Z autoportretem i 19 rysunkami autora. Wybór, przedmowa i posłowie: J. Pollakówna. Kraków: Społeczny Instytut Wydawniczy „Znak” 1983, 405 s. Wyd. 2. tamże 2004.

Zawartość

Zawiera szkice z tomu Oko [poz. ↑] z pominięciem Tła rosyjskiego, – nadto szkice: Marceli Proust; Mój Londyn; oraz Cz. IV: 1963-1980: O Stanisławie Brzozowskim; Tadeusz Piotr Potworowski; O trzech młodzieńcach; „Jaki on piękny!”; Matisse i troglodyta; Na marginesie wystawy Cieślewicza; Józef Jarema; Romantyczność w Grand Palais; Konstanty Brandel 1880-1970; 100 Picassów; Jan Cybis; Neifragio ereptis; [Incipit] „Rok przed śmiercią powiedział mi Pankiewicz...”; Konieczność i łaska.

13. Dzienniki, Wspomnienia, Relacje. Oprac.: J. Pollakówna. [Kraków:] Oficyna Literacka 1986, 234 s. Wyd. nast. [rozszerzone] pt. Wyrwane strony. Oprac.: J. Pollakówna przy współpracy P. Kłoczowskiego. Materiał ilustracyjny zebrał i oprac. P. Kłoczowski [Lausanne:] Les Éditions Noir sur Blanc [1993], 333 s.

Zawartość

J. Czapski o dziennikach; Dzienniki [fragmenty wcześniej opublikowane]; Wspomnienia [dot. lat młodzieńczych – zapis magnetofonowy]; Rozmowa z Józefem Czapskim [przeprowadzona w lipcu 1981 przez R. Aeschlimanna i R. Garzarollę dla pisma lozańskiego „Reperes”]; Nota o Miłoszu; List do przyjaciela Rosjanina, – nadto: K.A. Jeleński: Józef Czapski; [J. Pollakówna:] Kalendarium życia Józefa Czapskiego. – W wyd. z 1993 obszerniejszy wybór z dzienników pt. Wyrwane strony; Wspomnienia uzupełnione o tekst pt. O Cziczerinie; Kartki z podróży. Hiszpania maj-czerwiec 1930 (fragmenty); Kilka słów malarza; Fragment listu [dot. własnej twórczości artysty]; O Miłoszu; List do przyjaciela Rosjanina, – nadto: K.A. Jeleński: O Józefie Czapskim. Przeł. z francuskiego J. Pollakówna; J. Pollakówna: Posłowie; J. Pollakówna, P. Kłoczowski: Kalendarium życia Józefa Czapskiego.

Wyd. fragmentów pt. Józef Czapski – podziemna korona. Fragmenty dzienników, rysunki, kalendarium życia. Wybór, oprac. i komentarz: J. Marciniak. Poznań: Obserwator 1993, 55 s.

Zawiera też: J. Pollakówna: Kalendarium życia Józefa Czapskiego; J. Marciniak: Podziemna korona [wstęp]; Józef Czapski – metafizyka konieczności.
See Studies Zobacz szczegóły pozycji

14. Swoboda tajemna. [Eseje i artykuły]. Warszawa: Wydawnictwo PoMost* 1989. 179 s. Wyd. nast. tamże 1991.

Zawartość

Zamiast wstępu [rozmowa J. Cousteau z 24 VI 1985 emitowana w radiu francuskim]; Wieczne powroty; „Ojcowie i dzieci”; „Po omacku, w straszliwie głuchej, prowincjonalnej Warszawie”; [Incipit] „Atakują mnie malarze” Brzozowski; O Brzozowskim [poz. ↑]; List do redakcji „Kultury”; Spowiedź dziecięcia wieku [poz. ↑]; Biada urzędnikom; W Berlinie o zjednoczonej Europie; Americans; our custom [poz. ↑]; „Boh wielieł”; Błok i swoboda tajemna [poz. ↑]; Człowiek w Rosji sowieckiej; Narodowość czy wyłączność; Głosy z daleka; Rozmowa o Starobielsku; Katyń i odwilż; Odczyt amerykański; Rola gen. Andersa w poszukiwaniu zaginionych.

15. Czytając. [Wybór szkiców i artykułów]. Oprac. i wstęp: J. Zieliński. Kraków: Społeczny Instytut Wydawniczy „Znak” 1990, 494 s.

Zawartość

J. Zieliński: Po co pisać?. – Z poz. ↑: Groby czy skarby; Pamięci Bernanosa; „Ja”; Czy Maritain miał rację?; „Montagnes russes”; Amerykańskie ścieżki; Tumult i widma; O „Wyborze pism” Rozanowa; Cedr; Akademia i Norwid; „Tamten brzeg” i własne wspomnienia; Querido Bob; O Pawle Hostowcu; O Haupcie; Lechoń i jego „Dziennik”; Śmierć Mouriaca; Dwie prowokacje; Rozrachunki; Tylko dla dorosłych, – nadto szkice: Ścieżki: O Norwidzie. O Norwidzie 2. [O poezji żołnierskiej]. Krew i motyle. Mosty Baileya; Zagadnienia malarskie; Ppor. Adolf Bocheński; „La peste” [A. Camusa]; Proust w Griazowcu [poz. ↑]; „Piórem maczanym w żółci” [dot. Mauriaca]; Słowa poranne [dot. Chardonne: Matinales]; Pluszowy album [dot. P. Górska: Paleta i pióro]; Sprzeczne widzenie: Rozanow – Mauriac; Degas, Daniel i Daniel Halevy; Czesław Straszewicz; „Kosę zapleść” [na marginesie książki K. Krzeczunowicza: Leon Sapiecha]; Nad grobem poety (przemówienie na pogrzebie Aleksandra Wata); Stanisław Vincenz.
See Studies Zobacz szczegóły pozycji

16. Myślę, że wiem najważniejsze. Czapski – [Jean] Colin. Wybór listów w przekł. [z francuskiego i ze wstępem] A.S. Sawickiego. [Warszawa:] Oficyna Naukowa i Literacka TIC [1992], 78 s.

17. Świat w moich oczach. Rozmowy [z J. Czapskim] przeprowadził P. Kłoczowski. Ząbki: Apostolicum; Paryż: Edition du Dialogue 2001, 184 s.

18. Rozproszone. Teksty z lat 1925-1988. Zebrał i notami opatrzył P. Kądziela. Warszawa: Biblioteka „Więzi” 2005, 455 s.

See Studies Zobacz szczegóły pozycji

Wybory utworów literackich w przekładach

francuski

• L'Art et la vie. [Wybór i przedmowa:] W. Karpiński. [Przeł.:] T. Douchy, J. Juryś, L. Hauben. [Paris] 2002.

Omówienia i recenzje

• Ankieta dla IBL PAN 1958, 1966.

Wywiady

• [K. Kijowska] J. Jędrychowska: Rozmowa z Józefem Czapskim. W tejże: Widzieć Polskę z oddalenia. Paris 1988.
• Rozmowa z Józefem Czapskim dla Radia Wolna Europa [z 1988]. Rozm. M. Łatyński. Oprac.: M.A. Supruniuk. „Archiwum Emigracji” 1999 z. 2.
• Moje życie było przecież polskie jak najbardziej. „Odra” 1991 nr 11/12.

Zob. też Twórczość poz. ↑, ↑.

Słowniki i bibliografie

• Słownik współczesnych pisarzy polskich. T. 1. Warszawa 1963.
• Literatura Polska po 1939. Przewodnik encyklopedyczny. T. 1. Warszawa* 1989 (R. Przybylski).
• Z.R. Wilkiewicz: Polnische Exilliteratur 1945-1980. Köln, Wien 1991.
• Literatura polska XX wieku. Przewodnik encyklopedyczny. T. 1. Warszawa 2000 (M. Jentys).
• Józef Czapski w wydawnictwach Instytutu Literackiego w Paryżu. Bibliografia. Oprac.: A. Szałagan. Warszawa: Instytut Dokumentacji i Studiów nad Literaturą Polską, Oddział Muzeum Literatury im. A. Mickiewicza 2007, 81 s. Konstelacja „Kultury”.

Ogólne

Książki

• M. Werner-Gagnebin: Czapski, l’espace. Lausanne: L'Age d'Homme 1974, 200 s.
• J. Pollakówna: Czapski. [Warszawa:] Wydawnictwo Krupski i Ska, 1993, 150 s. [wydawnictwo albumowe, zawiera także: J. Pollakówna: Malarstwo i życie; Fragmenty pism Józefa Czapskiego].
• Z.J. Peszkowski: Myśląc o Józefie Czapskim. Warszawa: „Soli Deo” 1994, 55 s.
• Czapski i krytycy. Antologia tekstów. Wybór, oprac. i posłowie: M. Kitowska-Łysiak, M. Ujma. Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej 1996, 561 s. [zawartość: Cz.I. W kręgu malarstwa Józefa Czapskiego. – Cz. II. W kręgu pisarstwa Józefa Czapskiego: Nad książkami: J. Wolff: Książka o sztuce i życiu Pankiewicza; T. Szydłowski: Józefa Pankiewicza wypowiedzi o malarstwie; J. Ulatowski: Pankiewicz a sytuacja malarstwa; P. Smolik: Książka o Pankiewiczu; B. Mansfeld: Malować najważniejsze; G. Bastek: Moralność malarstwa; K.A. Jeleński: Czyste malarstwo czy poetyka; T. Skórzewska: Oko widzące; J. Wolff: Oko widziane z kraju; W. Lipowicz: Artysta i czas; S. Rodziński: Pisane z paletą w ręku; J. Marciniak: Podziemna korona; M. Klecel: Oko i pamięć Józefa Czapskiego; M. Janion: „Dziwaczny wzrost”. – Tematy i refleksje: J. Pollakówna: Józefa Czapskiego pisanie o sztuce; A. Nowakowski: Homo pingens et scribens. O Józefie Czapskim; P. Taranczewski: Czapski patrzy na sztukę; J. Zieliński: Kolejność ważności; J. Krawczyk: „Procent od kontemplacji”; J. Marciniak: Józef Czapski – metafizyka konieczności; W. Karpiński: Słowa żywe; A. Bagłajewski: Kajety i dzienniki Józefa Czapskiego. – Relacje: R. Aeschlimann: W hołdzie Józefowi Czapskiemu; K.A. Jeleński: Z Józefem Czapskim w Luwrze, czyli o nieodrobionym zadaniu; Aldona Mickiewicz: Wieczne czuwanie; G. Herling-Grudziński: „Chciał nie istnieć”; S. Rodziński [trzy wspomnienia]; A. Wajda: Spacery po Luwrze; J. Hersch: Józef Czapski; K. Jung: Ostatnie spotkania; Z. Grzywacz: Druga strona rzeki. – Glosy: A. Michnik: Czytając; M. Janion: Artysta przemienienia; A. Zagajewski: Piłowanie i błysk].
• W. Karpiński: Portret Czapskiego. Wrocław: Wydawnictwo Dolnośląskie 1996, 261 s.
• J. Zieliński: Józef Czapski. Krótki życiorys po długim życiu. Warszawa: Wydawnictwo IBL 1997, 103 s.
• P. Siemaszko: Świat obrazu – obraz świata. Przestrzenie pograniczne w pisarstwie Gustawa Herlinga-Grudzińskiego, Zbigniewa Herberta i Józefa Czapskiego. Bydgoszcz: Wydawnictwo Uczelniane Akademii Bydgoskiej im. Kazimierza Wielkiego 2000, 123 s.
• M. Żarczyńska: Historia, kultura, religia. Pisarstwo Józefa Czapskiego. Olsztyn: Wydawnictwo Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego 2001, 179 s.
• K.A. Jeleński: Listy z Korsyki do Józefa Czapskiego. Wybrał i przypisami opatrzył W. Karpiński. Zamiast posłowia: J. Czapski: Hojność błyskawiczna. Warszawa: Fundacja „Zeszyty Literackie” 2003, 77 s.
• D. Mazur: Między Wschodem a Zachodem. Horyzonty aksjologiczne literatury europejskiej w lekturze Józefa Czapskiego. Kraków: Towarzystwo Autorów i Wydawców Prac Naukowych Universitas 2004, 271 s.
• J. Silberstein: Tumult i olśnienia. Przeł. z francuskiego A. Michalska. Warszawa: Noir sur Blanc 2004, 74 s.
• Z. Mańkowski: Widzieć prawdę. Józefa Czapskiego filozofia twórczej egzystencji. Gdańsk: słowo/obraz terytoria 2005, 304 s.

Artykuły

• J. Białostocki: Józef Czapski i tradycja; A. Jackowski: Józef Czapski. „Przegląd Artystyczny” 1957 nr 4.
• W.A. Zbyszewski: O Józefie Czapskim. „Wiadomości”, Londyn 1976 nr 37, przedruk w tegoż: Zagubieni romantycy i inni. Paryż 1992.
• K.A. Jeleński: Kiedy świadomość określa byt; Z Józefem Czapskim w Luwrze; Czapski nareszcie scalony; Czyste malarstwo czy poetyka. W: Zbiegi okoliczności. Kraków 1981*.
• J. Pollakówna: Józefa Czapskiego pisanie o sztuce. „Tygodnik Powszechny” 1981 nr 50.
• J. Pollakówna: O Józefie Czapskim. „Więź” 1981 nr 2.
• S. Rodziński: Józef stary? „Tygodnik Powszechny” 1981 nr 7.
• A. Nowakowski: Józef Czapski – sztuka krytycznego patrzenia; W. Pawłowski: Inny oddech. „Więź” 1983 nr 7.
• J. Guze: Pisma Józefa Czapskiego. „Twórczość” 1984 nr 4.
• A. Nowakowski: Homo pingens et scribens. O Józefie Czapskim. „Znak” 1986 nr 11/12, przedruk: „Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego. Prace Polonistyczne” 1993 z. 18 oraz w: Pisarze emigracyjni. Kraków 1993; Czapski i krytycy. Lublin 1996.
• P. Taranczewski: Czapski patrzy na sztukę. „Znak” 1986 nr 11/12.
• P. Aries: Mądrość Czapskiego. W: O „Kulturze”. Londyn 1987, przedruk w wyd. nast. Warszawa 1988*.
• J. Woźniakowski: Gadanina w pracowni. „Zeszyty Literackie”, Paryż 1987 nr 17.
• W. Karpiński: O Józefie Czapskim: Portrety i olśnienia; O Józefie Czapskim: Słowa i widzenia. W tegoż: Książki zbójeckie. Londyn 1988.
• Z. Florczak: Nad esejami Czapskiego. „„Przegląd Katolicki” 1989 nr 45/46.
• K.A. Jeleński: Dar Józefa Czapskiego; J. Woźniakowski: O Józefie Czapskim; A. Zagajewski: List do Józefa Czapskiego. „Teatr” 1990 nr 9.
• W. Karpiński: Józef Czapski świadek wieku. „Zeszyty Literackie”, Paryż 1990, nr 29.
• T. Sołtan: Ku końcowi naszego wieku. (O pisarstwie Józefa Czapskiego). „Kierunki” 1990 nr 6.
• M. Zaleski: Z otwartymi oczami. O pisarstwie Józefa Czapskiego. W tegoż: Mądremu biada. Paryż 1990.
• M. Janion: Artysta przemienienia. „Teksty Drugie” 1991 nr 1/2, przedruk w tejże: Projekt krytyki fantazmatycznej. Warszawa 1991, Płacz generała. Warszawa 1998 oraz w: Czapski i krytycy. Lublin 1996.
• S. Jaworski. „Ruch Literacki” 1991 nr 6.
• B. Mansfeld: W kraju i w Europie. O Józefie Czapskim. W: Między Polską a światem. Warszawa 1992.
• J. Marciniak: Józef Czapski – metafizyka konieczności. „Znak” 1992 nr 9.
• K. Czerni: Józef Czapski – wyznawca przyjaźni. „Znak” 1993 nr 5.
• A. Dobosz: Józef Czapski. „Puls” 1993 nr 1.
• G. Herling-Grudziński: Twórcza siła. W tegoż: Wyjścia z milczenia. Warszawa 1993.
• W. Karpiński: Płomień. „Kultura”, Paryż 1993 nr 3.
• W. Karpiński: Siła pisarstwa Józefa Czapskiego. „Kresy” 1993 nr 16.
• P. Kosiewski: Opisywanie Czapskiego. „Znak” 1993 nr 7.
• A. Nowakowski: „Pasja ściszonej syntezy”. O Józefie Czapskim. „NaGłos” 1993 nr 11.
• „Nowe Książki” 1993 nr 5 [zawiera m.in.: M. Klecel: Oko i pamięć Józefa Czapskiego [dot.: Wyrwane strony]; B. Mansfeld: Malować najważniejsze; J. Pollakówna: Józef Czapski – malarstwo i życie; J. Sochoń: Ścieżki sztuki i cierpienia].
• J. Pasierb: Józef Czapski – Polak, artysta, chrześcijanin. „Więź” 1993 nr 3.
• M.A. Supruniuk: Trzy „podróże” Józefa Czapskiego do Polski. „Kultura,” Paryż 1993 nr 4.
• Twórcza osobowość. Wokół Józefa Czapskiego. „Kresy” 1993 nr 16 [materiały z sesji w Lublinie 26-28 V; tu m.in.: W. Karpiński: Siła pisarstwa Józefa Czapskiego; Czapski był niezwykłym zjawiskiem. Z W. Karpińskim rozmawiają M. Kitowska-Łysiak i P. Kosiewski; J. Marciniak: Trzy listy Józefa Czapskiego; J. Bolewski: Józef Czapski „złym katolikiem”?; Tajemne paradoksy. Dyskusja o twórczości Józefa Czapskiego; A. Osęka: Kim był Czapski dla mnie i dla takich jak ja. Przyczynek do recepcji dzieła Czapskiego w Peerelu].
• „Zeszyty Literackie” 1993 nr 44 [numer poświęcony J. Czapskiemu; zawiera teksty pisarza oraz m.in.: M. Heller: Człowiek przeszłości i przyszłości. Przeł. J. Juryś; W. Karpiński: Słowa żywe; F. Krance: Józio, – nadto pt. „Wypisy fragmentów” wypowiedzi różnych osób o J. Czapskim].
• B. Białokozowicz: D.S. Merežkovskij i A.M. Remizov v vospriâtii i hudožestvennom soznanii Juzefa Ćapskogo. „Przegląd Rusycystyczny” 1994 z. 1/2.
• J. Bolewski: Obrazy religijności Józefa Czapskiego. „Przegląd Powszechny” 1994 nr 1.
• W. Karpiński: Twoje oblicze pełne było marzeń. „Zeszyty Literackie” 1994 z. 48.
• A. Zagajewski: Piłowanie i błysk. „Zeszyty Literackie” 1994 nr 46, przedruk w tegoż: Obrona żarliwości. Kraków 2002.
• „Zeszyty Literackie” 1994 nr 45 [numer częściowo poświęcony J. Czapskiemu; krótkie artykuły, wspomnienia, wybór wypowiedzi J. Czapskiego].
• B. Białokozowicz: Józef Czapski i tiumwirat literacki. (Dymitr Mereżkowski, Zinaida Gippius i Dymitr Fiłosofow). W: Kresy i pogranicza. Olsztyn 1995.
• J. Domagalski: Proust w literaturze polskiej do 1945 r. Warszawa 1995 [m.in. o J. Czapskim].
• W. Karpiński: Muzeum Czapskiego. „Zeszyty Literackie” 1995 nr 50.
• W. Karpiński: Skarby. „Zeszyty Literackie”, 1995 nr 52.
• W. Karpiński: Twarda mowa. „Zeszyty Literackie” 1995 nr 49.
• N. Lebiediewa: Jeńcy polscy w obozach NKWD. Przypadek Józefa Czapskiego. Przeł. I. Grzymała-Siedlecka. „Zeszyty Literackie” 1995 nr 50.
• P. Siemaszko: Moja szczupła mądrość. „Metafora” 1995 nr 18/19.
• T. Wójcik: Józef Czapski. W tegoż: Pisarze polscy XX wieku. Warszawa 1995.
• A. Bagłajewski: „Dziennik nie na pokaz pomyślany...” „Tytuł” 1996 nr 1/2.
• J.Z. Maciejewski: Czapski wobec literatury. W: Z pogranicza literatury i sztuk. Toruń 1996.
• M.A. Supruniuk: Emigracyjny księgozbiór prywatny Józefa Czapskiego i jego znaczenie w badaniach bibliograficznych. „Acta Universitatis Nicolai Copernici. Nauki Humanistyczno-Społeczne. Bibliologia” 1996 z. 1 (306).
• B. Deptuła: Czapski antynarodowy? „Res Publica Nowa” 1997 nr 3.
• M. Żarczyńska:„[...] żeby z mowy zrodziły się czyny”. Echa liturgii w twórczości Józefa Czapskiego. W: Tekst sakralny. Tekst inspirowany liturgią. Łódź 1997.
• J. Jarzębski: Pożegnanie z emigracją. Kraków 1998, passim.
• J. Timoszewicz: Fiłozofow – Czapski – Stempowski. „Kultura”, Paryż 1998 nr 4.
• Z. Mańkowski: Dlaczego Czapski czyta Rozanowa? „Topos” 1999 nr 5/6.
• K. Nowosielski: Z zachwytu, z utrudzenia... (Józefa Czapskiego pytania o piękno i prawdę). „Topos” 1999 nr 5/6, przedruk w: Powroty w zapomnienie. Kraków 2001.
• Z. Mańkowski: Filozofia twórczego oka. „Widzenie życia Józefa Czapskiego”. „Topos” 2000 nr 5/6.
• G. Herling-Grudziński: Dialog [z J. Czapskim] o Dowódcy [gen. W. Andersie]; Nasz powrót z ZSRR; Twórcza siła. W tegoż: Eseje. (Pisma wybrane. T. 3). Warszawa 2001.
• S. Rodziński: „I te obrazy nie wiadomo skąd”. Rozważania o Józefie Czapskim; J. Sochoń: „Msza i Komunia – tak wiele i tak mało”. Religijne powroty Józefa Czapskiego. W: Od Brzozowskiego do Kołakowskiego. Lublin 2001.
• M.A. Jurek: „Nie wybiegać poza wspomnienie”. O funkcjonalności retrospekcji w szkicach Józefa Czapskiego. „Pamiętnik Literacki” 2002 z. 2.
• M. Jurek: Parawany emigracyjnej oczywistości. Wymiary wygnania w pismach Józefa Czapskiego. W: Pisarz na emigracji. Warszawa [2005].
• R. Sowińska: „Zachować spokój wewnętrzny i pracować nad sobą...” – filozofia twórcza Józefa Czapskiego. W: Pisarz na emigracji. Warszawa [2005].
• W. Bolecki: Józef Czapski. W tegoż: Inna krytyka. Kraków 2006.
• M. Jurek: Pamięć opowiedziana – o współczesnym podmiocie w roli historyka, w prozie Józefa Czapskiego i Czesława Miłosza. W: Podmiot i tekst w literaturze XX wieku. Warszawa 2006.

Józef Pankiewicz

• M. Kitowska-Łysiak: Oko. „Znak” 1993 nr 7.
Go back to position Wróć do pozycji

Na nieludzkiej ziemi

• M.A. Jurek: Narracyjna ekonomia precedensu. Józefa Czapskiego „Na nieludzkiej ziemi”. W: Czytane na nowo. Warszawa 2004.
Go back to position Wróć do pozycji

Tumult i widma

• M. Zagańczyk: „Podwójne widzenie”. „Kultura Niezależna” 1990 nr 60.
Go back to position Wróć do pozycji

Dzienniki, Wspomnienia, Relacje

• [M. Dernałowicz] M. Prawdzicka: Otwarcie na świat. „Kultura Niezależna” 1990 nr 63.
• M. Janion: „Dziwaczny wzrost”. „Res Publica Nowa” 1993 nr 11, przedruk w tejże: Żyjąc tracimy życie. Warszawa 2001 oraz w: Czapski i krytycy. Lublin 1996 [dot. wydania pt. Wyrwane strony].
Go back to position Wróć do pozycji

Czytając

• J. Zieliński: Kolejność ważności. (Pomyślane jako wstęp do tomu esejów literackich Józefa Czapskiego pt. „Czytając”). „Twórczość” 1986 nr 8.
• A. Bagłajewski: Józef Czapski – czytanie jako poznanie. „Twórczość” 1991 nr 2.
• M. Bieniasz: Żyjąc. „Tygodnik Powszechny” 1991 nr 14.
• J. Jastrzębski: Czytając Czapskiego. „Odra” 1991 nr 7/8.
Go back to position Wróć do pozycji

Rozproszone

• J. Zieliński: Pokochać przedmiot. „Nowy Dziennik”, Nowy Jork dod. „Przegląd Polski” 2005 nr z 19 VIII.
Go back to position Wróć do pozycji
Print
LICENCE_INFO