BIO

Urodzony 14 kwietnia 1884 we Lwowie w rodzinie mieszczańskiej; syn Piotra Czapczyńskiego, kuśnierza. Ukończył IV Gimnazjum we Lwowie i od 1903 studiował filologię polską i klasyczną na Uniwersytecie Lwowskim. W 1904-06 był stypendystą Zakładu Narodowego im. Ossolińskich, a także pracował w Muzeum Lubomirskich. Brał czynny udział w życiu młodzieży akademickiej jako członek Akademickiego Klubu Ludowców (1903-07), prezes Koła Kościuszki Towarzystwa Szkoły Ludowej (1905), prezes Stowarzyszenia Młodzieży Postępowej Życie (1906). Redagował czasopismo „Maszynista” (1905), czasopismo akademickie „Hasła” (1905-1906/7), miesięcznik antyalkoholowy „Przyszłość dla Ludu” (1905-14). Po złożeniu egzaminu nauczycielskiego pracował w 1907-18 w Gimnazjum I i w Gimnazjum Żeńskim ss. Urszulanek w Stanisławowie. Prowadził też akcję oświatową i intensywną walkę z alkoholizmem. W 1918-19 był nauczycielem gimnazjalnym w Płocku, a w 1920/21 dyrektorem Gimnazjum im. P. Skargi w Pułtusku. Następnie zamieszkał w Łodzi, gdzie objął stanowisko naczelnika Wydziału Szkolnictwa Średniego w Kuratorium Okręgu Szkolnego Łódzkiego. Rozwijał aktywną działalność jako organizator i pedagog. W 1921 założył Instytut Nauczycielski Towarzystwa Nauczycieli Szkół Wyższych, w 1925 Państwową Centralną Bibliotekę Pedagogiczną, którą kierował do 1929. Był żonaty z Janiną Święcicką, nauczycielką. Od 1929 pracował w prywatnym Gimnazjum i Liceum Żeńskim (od 1935 Janiny Czapczyńskiej) jako jego dyrektor. Nadto wykładał (1927-39) metodykę nauczania języka polskiego, a także stylistykę i poetykę w Oddziale Łódzkim Wolnej Wszechnicy Polskiej. Należał do komitetu redakcyjnego „Prac Polonistycznych” (1937-39). Był przewodniczącym Koła Polonistów i Towarzystwa Miłośników Języka Polskiego, członkiem Towarzystwa Przyjaciół Nauk w Łodzi. Po wybuchu II wojny światowej wysiedlony przez niemieckie władze okupacyjne z Łodzi przebywał w Krakowie i uczestniczył w tajnym nauczaniu. Po wojnie powrócił do Łodzi i kontynuował pracę pedagogiczną, początkowo jako dyrektor Gimnazjum J. Czapczyńskiej, a w 1948/49 jako dyrektor XVI Państwowej Szkoły Ogólnokształcącej. Od października 1950 był dyrektorem Biura Łódzkiego Towarzystwa Naukowego. Zajmował się pracą badawczą, współpracował głównie z „Pracami Polonistycznymi”. Został powołany na członka nadzwyczajnego Łódzkiego Towarzystwa Naukowego. Odznaczony Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski (1958). Zmarł 23 października 1958 w Łodzi; pochowany tamże na Starym Cmentarzu.

Works

1. Walerian Łukasiński. Stanisławów: Księgarnia R. Jasielskiego 1913, 35 s.

2. Twórczość pisarska Józefa Weyssenhoffa. (Jednostronna analiza wewnętrznej konstrukcji). Stanisławów: Księgarnia R. Zawilskiego 1914, 29 s.

3. Wieszczom cześć! Ku uczczeniu wskrzeszenia Polski, obraz dramatyczny na tle wypadków listopadowych 1918 r. Płock: Inspektorat Harcerstwa Polskiego 1919, 13 s.

Autor podpisany: Wojciech Kosa.

4. Metodyczny rozbiór „Pana Tadeusza” w formie pytań. Warszawa: Gebethner i Wolff; Kraków: G. Gebethner [1920], 178 s. Wyd. nast.: wyd. 2 poprawione tamże [1921]; wyd. 3 zmienione i poprawione z podtytułem: Do użytku w szkołach powszechnych, średnich i seminariach nauczycielskich, tamże 1925.

5. Ćwiczenia w mówieniu. Przyczynek do metodyki języka polskiego. Warszawa: Ministerstwo Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego 1922, 128 s.

6. Metodyczny rozbiór powieści „Ogniem i mieczem” Henryka Sienkiewicza. Warszawa: Gebethner i Wolff [1922], 235 s.

7. Nowa stodoła. Sztuka w 1 akcie na tle stosunków kaszubskich. Przedmowa: Z. Olboy-Olszewski. Puck: Księgarnia Polska 1922, 31 s.

8. Metodyka ćwiczeń stylistycznych w szkole powszechnej i średniej. Podręcznik dla nauczycieli. Lwów: K. S. Jakubowski 1929, 127 s.

9. Pamiętam... (Poezje). Łódź: Księgarnia S. Seipelt 1937, 46 s.

Autor podpisany: Jan Czata.

10. Książka trochę nowa, trochę stara o Magdzie, mące, kluskach i zegarach. Kraków: S. A. Krzyżanowski 1942, 79 s. Wyd. nast. tamże 1943.

11. Aleksander Fredro. [Warszawa:] Czytelnik 1947, 15 s.

12. Idzie sobie bobas mały... Łódź: Kultura Polska 1947, [8] s.

13. Życie i twórczość Aleksandra Fredry. Łódź: Księgarnia Łódzkiego Wydawnictwa Czytaj 1947, 49 s.

14. Hugo Kołłątaj. [Warszawa:] Czytelnik 1948, 16 s.

15. Pan Balcer w Brazylii” jako poemat emigracyjny. Łódź: Wydawnictwo Ossolineum 1957, 56 s. Łódzkie Towarzystwo Naukowe.

16. Tułacze lata Marii Konopnickiej. Przyczynki do biografii. Łódź: Wydawnictwo Ossolineum 1957, 149 s. Łódzkie Towarzystwo Naukowe.

Artykuły w czasopismach i książkach zbiorowych, m.in.

Nauka moralna w systemie wychowawczym ks. H. Kołłątaja. (Próba konstrukcyjna). „Sprawozdanie Dyrektora cesarsko-królewskiego Gimnazjum I z polskim językiem wykładowym w Stanisławowie” za r. 1909/1910, Stanisławów 1910, odbitka 37 s.
Druga reforma Akademii Krakowskiej przez ks. Hugona Kołłątaja. „Sprawozdanie Gimnazjum Żeńskiego SS. Urszulanek”, Stanisławów 1912 i odbitka 14 s.
Marian Piechal. Prace Polonistyczne Seria 1: 1937 s. 109-154.
Wypracowania piśmienne w świetle poglądów niemieckich (1911-1930). Karta z historii zagadnienia. Prace Polonistyczne Seria 2: 1938 s. 329-350, Seria 3: 1939 s. 363-382.
Ze studiów nad pieśnią o Piłsudskim. Prace Polonistyczne Seria 3: 1939 s. 207-241.
Materiały do genezy „Nocy i dni. Prace Polonistyczne Seria 4: 1940/1946 s. 93-115.
Kompozycja „Nocy i dni” Marii Dąbrowskiej. Pamiętnik Literacki 1947 s. 150-165.
Dramaty Marii Dąbrowskiej. Prace Polonistyczne Seria 6: 1948 s. 159-168.
Świt” pod redakcją Marii Konopnickiej. Materiały do twórczości. Prace Polonistyczne Seria 10: 1952 s. 235-282.
Towarzystwo Przyjaciół Nauk w Łodzi — Łódzkie Towarzystwo Naukowe (1936-1951). Przegląd Nauk Historycznych i Społecznych 1952 s. 336-344.
Maria Konopnicka wobec spraw społecznych i narodowych w świetle korespondencji z lat 1888-1910. Przegląd Nauk Historycznych i Społecznych 1954 s. 433-482.
Maria Dąbrowska. Tygodnik Powszechny 1955 nr 40, 41, 43.
O genezie niektórych nowel Marii Konopnickiej. (Z materiałów do twórczości). Prace Polonistyczne Seria 12: 1955 s. 325-330.
Rok 1905 w twórczości Marii Konopnickiej. Przegląd Nauk Historycznych i Społecznych 1955 s. 252-264.

Prace popularnooświatowe oraz z zakresu pedagogiki i organizacji szkolnictwa

Precz z karczmą i szynkiem! (Śladem referatu wygłoszonego dnia 11 X 1908 na wiecu publicznym we Lwowie). Napisał T. Czapczyński. redaktor „Przyszłości Ludu”. Stanisławów: Księgarnia R. Jasielskiego 1909, 23 s.
Tajemnica szklanki piwa. Stanisławów: Księgarnia R. Jasielskiego 1909, 16 s.
Tajemnica kieliszka. Stanisławów: Księgarnia R. Jasielskiego 1913, 16 s.
Obowiązki moje jako ucznia. Łódź: Nasza Księgarnia [1923], 7 s. Wyd. nast. [Łódź:] Księgarnia Państwowa 1931.
Wskazania dla starszej młodzieży szkół średnich. Łódź: Nasza Księgarnia [1924], 8 s. Wyd. nast. Łódź: Drukarnia Państwowa 1930.
Obowiązki moje jako uczennicy. Łódź: Nasza Księgarnia [1926], 12 s. Wyd. nast. [Łódź:] Drukarnia Państwowa [1930].
Stan i potrzeby szkolnictwa w chwili obecnej. [Łódź:] Drukarnia Państwowa 1927, 128 s.
Autor podpisany: Tadeusz Antoni Nik.
Szkolnictwo średnie ogólnokształcące w okręgu szkolnym łódzkim. Łódź: Rada Szkolna Okręgowa Łódzka 1929, 15 s.
Wskazania dla starszej młodzieży szkolnej. [Łódź:] Drukarnia Państwowa [1931], 15 s.
[Czterdzieści trzy] 43 lata pracy pedagogicznej. Rękopis [1957].
Wyróżnienie w konkursie Polskiej Akademii Nauk w 1957.

Prace redakcyjne

1. Co można dostać za 10 groszy? Daty zestawił M. Westwalewicz. Rysunki: L. Dołżycki. Oprac. i wyd.: T. Czapczyński. Stanisławów: Druk S. Chowaniec 1914, 1 tabl. + 1 k. z objaśnieniami. Wydawnictwo Tablic Przeciwalkoholowych.
2. Regulaminy dla szkół średnich ogólnokształcących. Ułożyli: K. Bzowski, T. Czapczyński, F. Śliwiński. Łódź: Drukarnia Państwowa [1925], 40 s.
3. Zbiór regulaminów dla dyrektorów, kierowników, rad pedagogicznych, wychowawców i młodzieży w publicznych szkołach powszechnych, w państwowych i prywatnych szkołach średnich ogólnokształcących i w seminariach nauczycielskich. Zebrali: T. Czapczyński, F. Śliwiński. Łódź: Drukarnia Państwowa 1930, 101 s.
4. M. Konopnicka: Mendel Gdański. Oprac.: T. Czapczyński. Wrocław: Wydawnictwo Ossolineum 1951, 48 s. Wyd. nast. tamże: wyd. 2 1952, wyd. 3 uzupełnione 1954.

Analyses and reviews

Ankieta dla IBL PAN 1951.

Słowniki i bibliografie

Słownik współczesnych pisarzy polskich. T. 1. Warszawa 1963.
Sprawozdanie z Czynności i Posiedzeń Łódzkiego Towarzystwa Naukowego R. 19: 1965.

Ogólne

Artykuły

S. Skwarczyńska: Tadeusz Czapczyński. Prace Polonistyczne Seria 16: 1960.

Metodyczny rozbiór „Pana Tadeusza”

F. Bielak. Ruch Pedagogiczny 1922 nr 9/10.
E. Cyniak: Zagadnienie analizy utworu literackiego na przykładzie „Metodycznego rozbioru Pana Tadeusza” [A. Mickiewicza] Tadeusza Czapczyńskiego. Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Łódzkiego 1974 nr 104.

Metodyczny rozbiór powieści „Ogniem i mieczem” Henryka Sienkiewicza

J. Krzyżanowski: Słów kilka w sprawie nauki o literaturze. Przegląd Warszawski 1923 nr 22.

Metodyka ćwiczeń stylistycznych w szkole powszechnej i średniej

F. Bielak. Ruch Pedagogiczny 1930 nr 1.

„Pan Balcer w Brazylii” jako poemat emigracyjny

J. Spytkowski. Pamiętnik Literacki 1959 z. 1 [dot. też: Tułacze lata Marii Konopnickiej].

Tułacze lata Marii Konopnickiej

J. Spytkowski. Pamiętnik Literacki 1959 z. 1 [dot. też: „Pan Balcer w Brazylii” jako poemat emigracyjny].