CYWIŃSKI Stanisław

Urodzony 29 sierpnia 1887 w Mohylewie nad Dnieprem; syn Mariana Cywińskiego, lekarza wojskowego, i Julii z Gintowtów. Po ukończeniu w 1906 gimnazjum w rodzinnym mieście, podjął studia polonistyczne na Uniwersytecie Jagiellońskim. Od 1908 był członkiem związku Eleusis; na polecenie tej organizacji wyjeżdżał w czasie letnich wakacji na Śląsk i do Westfalii, gdzie wygłaszał odczyty dla ludności robotniczej. Debiutował w 1909 wierszami pt. Przyjdź !... i Topole, ogłoszonymi w „Łanie Młodzieży” (nr 1; wiersze podpisane S.C.); w tym samym piśmie opublikował artykuł pt. O Cyprianie Norwidzie słów kilka (nr 9-12). W 1910 ukończył studia i osiadłszy w Wilnie podjął pracę nauczyciela języka polskiego w miejscowych szkołach (w prywatnym gimnazjum męskim Winogradowa, rządowej szkole realnej, ośmioklasowej męskiej szkole handlowej). Był współtwórcą harcerstwa polskiego (1911), a potem jego działaczem. Jako krytyk literacki, historyk literatury i publicysta współpracował (używając też pseudonimów: A. Puch., A. Puchała, Julian Antoni Puchała, Wrzos) m.in. z pismami: „Słowo i Czyn” (1909-11), „Iskra” (1910-12), „Kurier Litewski” (1910-14; w 1910-12 stała rubryka pt. Teatr Polski). Po wybuchu I wojny światowej i zajęciu Wilna przez Niemców (1915) uczył w gimnazjach Stowarzyszenia Nauczycielstwa Polskiego: w gimnazjum męskim (które po 1919 przyjęło imię Zygmunta Augusta) oraz w gimnazjum żeńskim (po 1919 im. E. Orzeszkowej). Był jednym z założycieli i wykładowców na tzw. Kursach Naukowych kierowanych przez Adama Szelągowskiego. W 1919-22, w czasie okupacji Wilna przez wojska sowieckie, przebywał w Warszawie i kontynuował pracę w szkolnictwie, m.in. wespół z Zygmuntem Fedorowiczem zorganizował gimnazjum dla młodzieży wileńskiej przybyłej do stolicy (przy pomocy Kazimierza Kulwiecia i w gmachu jego szkoły). Jednocześnie kontynuował pracę publicystyczną, m.in. był stałym współpracownikiem tygodnika „Sprawa” (1919; także pod pseudonimami: Ant. Puchała, Antoni Puchała; m.in. artykuły publicystyczne w rubryce Szkodliwe komunały i przesądy). Powróciwszy do Wilna w 1922 podjął pracę w Gimnazjum im. Zygmunta Augusta oraz w Gimnazjum Sióstr Nazaretanek. W 1923 ożenił się ze Stanisławą Szemioth, nauczycielką. W 1924 na podstawie opracowania i edycji Wyboru poezji Cypriana Kamila Norwida otrzymał stopień doktorski na Uniwersytecie Stefana Batorego (USB). Habilitował się tamże w 1928, przedstawiając studium krytyczne o Samuelu Zborowskim Juliusza Słowackiego pt. Misterium genezyjskie o Polsce. Równocześnie został członkiem I Wydziału Towarzystwa Przyjaciół Nauk w Wilnie, a w 1931 współpracownikiem Komisji Historii Literatury Polskiej Polskiej Akademii Umiejętności. Wyniki swoich badań naukowych, recenzje i artykuły dotyczące bieżących wydarzeń literackich oraz teksty publicystyczne ogłaszał (także pod pseudonimami: Antoni Puchała, Orthodoxus, Quidam, Vilnensis) m.in. na łamach: „Słowa” (1922-26), „Dziennika Wileńskiego” (1924-31), „Myśli Narodowej” (1925-35), „Tygodnika Wileńskiego” (1925), „Ruchu Literackiego” (1927-31), „Źródeł Mocy” (1927-29), „Gazety Warszawskiej” (1930-34). W 1931 przeszedł z powodu choroby na wcześniejszą emeryturę. Kontynuował badania literackie oraz działalność publicystyczną. Współpracował m.in. z „Ruchem Literackim” (1933-37), „Nową Książką” (1934-38; stała rubryka pt.Historia i teoria literatury), drukował na łamach „Prosto z Mostu” (1936-38) i „Słowa” (1936-38; także pod pseudonimami: Puchała, Quidam). W lutym 1938, po oskarżeniu o obrazę czci marszałka Józefa Piłsudskiego (którego to czynu dopatrzono się w jego recenzji książki Melchiora Wańkowicza COP – ognisko siły opublikowanej w „Dzienniku Wileńskim” z 30 stycznia), został pobity przez oficerów garnizonu wileńskiego, a następnie aresztowany i osadzony w więzieniu na Łukiszkach w Wilnie, a potem w więzieniu na Mokotowie w Warszawie; równocześnie zawieszono go w obowiązkach docenta USB i przekazano jego sprawę do postępowania dyscyplinarnego. W kwietniu 1938 wyrokiem Sądu Okręgowego w Warszawie został skazany na karę trzech lat więzienia zmniejszoną przez Sąd Apelacyjny (czerwiec 1938) do półtora roku. Po wniesieniu skargi kasacyjnej uzyskał czasowe zwolnienie za kaucją. W kwietniu 1939 Sąd Najwyższy podtrzymał poprzedni wyrok (niewykonany przed wybuchem wojny). W tych latach (także w więzieniu) zajmował się twórczością Johanna Wolfganga Goethego i zbieraniem materiałów do studium o Fauście, którego nie zdążył napisać. Po wybuchu II wojny światowej i wkroczeniu armii sowieckiej do Wilna, został we wrześniu 1939 aresztowany przez Ludowy Komisariat Spraw Wewnętrznych Związku Socjalistycznych Republik Radzieckich (NKWD) (zwolniony po dwóch tygodniach). Aresztowany ponownie w połowie października, był więziony kolejno w Białymstoku, Wilejce, Mińsku, Olszy, Kotłasie i Kirowie (dawnej Wiatce). Zmarł 30 marca 1941 w obozie w Kirowie.