BIO

Born on 10 May 1947 in Gdansk; daughter of the journalist Zdzisław Stańczak, and Jadwiga, née Strancman, who was a journalist and later a poet and author of autobiographical prose. She and her parents moved to Warsaw in 1951. She attended the Klementyna Tańska Hoffmanowa Grammar School no. IX in the city, completing her advanced secondary education there in 1965. She then studied English philology at the University of Warsaw (UW). She graduated with a master's degree in 1970 and subsequently worked as an English language teacher at the Romuald Traugutt Grammar School no. XLV in Warsaw until 1972. She made her debut in 1969 with a translation of Tom Hopkinson's prose piece The Boy who went to Work, which appeared in Polish as Chłopiec, który poszedł do pracy in the student periodical "Itd" (no. 3). She made her debut as a literary critic in 1970 with an article on the difficulties of translating literary texts, Pegaz i wędzidło (Pegasus and the Bridle), which appeared in "Itd" (no. 38). Her articles, essays and reviews subsequently appeared in a number of periodicals, including "Nowy Wyraz" (1972 and 1974-75), "Kultura" (1972-75), "Nowe Książki" (intermittently from 1973) and "Twórczość" (intermittently from 1979). Between 1974 and 1977, she was a doctoral researcher at the Institute of Literary Research of the Polish Academy of Sciences (IBL PAN). After completing the doctoral programme, she was appointed assistant at IBL's Department of the History of Contemporary Literature (later the Department of Twentieth and Twenty-First Century Literature and then from 2012 the Department of Contemporary Literature and Social Communication). She was awarded a doctoral degree in 1978 for her dissertation Polska proza psychologiczna lat czterdziestych XX wieku (Polish Psychological Prose of the 1940s), which was supervised by Prof. Michał Głowiński. She was appointed lecturer at IBL in 1979. Her research focused on contemporary literature, especially the questions of psychologism, the evolution of genres in twentieth-century prose, comparative literature, and the relationship between artistic forms and religious consciousness. In 1981, she spent six months on a research fellowship at the Sorbonne in Paris. During the 1980s, she gave lectures on literature and religious studies as part of the illegal Flying University. During this period, she also became involved in the activities of the Main Committee of the Olympiad in Polish Literature and Language that is based at IBL PAN. She joined the Polish Writers' Association (SPP) in 1990. From the early 1990s, she was actively involved in the cultural and social work, publishing activities, and in numerous conferences in Poland and abroad, related to associations supporting disabled people. She was involved in the Polish Association For Persons with Intellectual Disability (Polskie Stowarzyszenie na rzecz Upośledzonych Umysłowo) from 1990 and the Association of Families and Carers of People with Down Syndrome Bardziej Kochani ("More Loved", from 1994). She also edited the latter association's quarterly, "Bardziej Kochani", and collaborated regularly with the magazine "Integracja". She was also actively involved in the Iskra (Spark) Association for Disable People from 1994. She collaborated with Polish Radio (PR) and Polish Television (TVP) on literary and social programmes that discussed educational issues and the integration of disabled people. She remained active as a researcher and literary critic, publishing articles and reviews in periodicals and newspapers including "Res Publica" (from 1988) and then in "Res Publica Nowa" (from 1993), "Odra" (intermittently from 1992), "Tygodnik Powszechny" (intermittently from 1995) and "Gazeta Wyborcza" (intermittently from 2005). In 1992, she was a research fellow at the Institut für die Wissenschaften vom Menschen (Institute for Human Sciences) in Vienna. That year she was awarded a habilitation degree from IBL PAN for her study Mistyka dnia powszedniego. Poetyka doświadczeń wewnętrznych w prozie i poezji współczesnej (Mysticism Today: The poetics of internal experiences in contemporary prose and poetry). Likewise in 1992, she joined the Polish Council of Christians and Jews, participating in its conferences, its annual Jewish Book Days, and giving lectures. In 1995, she was again a research fellow in Paris, while in 1998 she received a fellowship from the Royal Swedish Academy of Sciences in Stockholm. From 1996, she was involved in the organization of the annual "Mironalia" festival that takes place on Tarczyńska Street to celebrate the life and work on Miron Białoszewski, with whom she, her husband Tadeusz Sobolewski and her mother Jadwiga Stańczakowa were friends. In 1998, she was appointed senior lecturer at IBL PAN. That year she also became a member of the Salzburg Seminar. In 2000, she was made state-appointed professor and in 2001 full professor at IBL PAN. From March to June 2001, she was a lecturer in Polish literature at the Hebrew University in Jerusalem. In 2002, she started teaching courses in film studies at the Cardinal Stefan Wyszyński University (UKSW) in Warsaw. In 2005, she joined The Open Republic (Otwarta Rzeczpospolita): Association against Anti-Semitism and Xenophobia. During this period, she started publishing in the psychology monthly "Charaktery". She retired from IBL PAN in 2017. She twice travelled to India, in 2005 and 2007. She married the film critic Tadeusz Sobolewski in 1972. She has two daughters, the literary critic Justyna (b. 1972), and Cecylia (b. 1989). Sobolewska lives in Warsaw.

Twórczość

1. Polska proza psychologiczna (1945–1950). [Monografia]. Wrocław: Wydawnictwo Ossolineum 1979, 137 s. Instytut Badań Literackich Polskiej Akademii Nauk. Z Dziejów Form Artystycznych w Literaturze Polskiej, t. 52.

Rozprawa doktorska.

2. Mistyka dnia powszedniego. [Szkice]. Warszawa: Open 1992, 221 s.

Rozprawa habilitacyjna.

Zawartość

Od autorki. – Poetyka doświadczeń wewnętrznych; Ja – to ktoś znajomy. O późnej twórczości Mirona Białoszewskiego; Antynomie życia i twórczości. Epifanie Jarosława Iwaszkiewicza; Od magii do mistyki. Powieści inicjacyjne Janusza Korczaka; W przestrzeni mitu. Współczesna powieść inicjacyjna Tadeusza Konwickiego, Hugha Walpole, Tarjei Vesaasa; Kabalista z Czarnohory. Tematy żydowskie w twórczości Stanisława Vincenza; Ostatnia nitka wiary. Poszukiwanie religijne w powieściach Juliana Stryjkowskiego; Czytanie kabały.

3. Maksymalnie udana egzystencja. Szkice o życiu i twórczości Mirona Białoszewskiego. Warszawa: Wydawnictwo Instytut Badań Literackich 1997, 125 s. Instytut Badań Literackich Polskiej Akademii Nauk.

4. Cela. Odpowiedź na zespół Downa. Warszawa: W.A.B. 2002, 249 s. Wyd. nast.: wyd. 2 poprawione i uzupełnione tamże 2009, 300 s.; Warszawa: W.A.B. – Grupa Wydawnicza Foksal 2015.

Opowieść o doświadczeniach związanych z urodzeniem i wychowaniem dziecka z zespołem Downa.

Nagrody

Nagroda „Książka Wiosny 2002”, przyznana przez „Poznański Przegląd Nowości Wydawniczych” w 2002, nominacja do Nagrody Literackiej Nike w 2003, Grand Prix konkursu literackiego tygodnika „Newsweek Polska” za najlepszą książkę z zakresu literatury faktu – „Podporiusz” w 2003.

5. Maski Pana Boga. Szkice o pisarzach i mistykach. Kraków: Wydawnictwo Literackie 2003, 334 s.

Nagrody

Wyróżnienie w Konkursie Literackim Fundacji Kultury w 2004.

Zawartość

Sztuka i niewyrażalne: Poeci wobec niewyrażalnego; Rzecznik potępionych. Dwa moralitety Juliana Stryjkowskiego; „Kompleks polski” Tadeusza Konwickiego, czyli alchemia Peerelu; „…bo przecież życie się nie kończy”. Kornela Filipowicza proza doświadczeń wewnętrznych; Przyroda i pustka w sztuce i myśli Wschodu; Konstrukcja istnienia. Kino Zbigniewa Rybczyńskiego; Jak sen jest zrobiony? Poetycka materia snów. – Pogoda dla mistyków: „Nic prócz wszystkiego”. Pogoda dla mistyków; Człowiek z marginesu. Pisma ostatnie Thomasa Mertona; Ojca de Mello poszukiwanie jedności; Otwarta brama. Wokół „Dramatu nadziei zbawienia” księdza Wacława Hryniewicza; Martin Buber i zapomniane słowo: Bóg; Komu potrzebny jest Bóg?; „Bóg jako ja”. Anioł Ślązak wobec mistyki Wschodu; Maski Pana Boga.

Przekłady

angielski

Wersja angielska artykułu Maski Pana Boga: Mask of God. W: Social definitions of disability. Stockholm 1997, toż w: Faith communities and inclusion of people with development al disabilities. Syracuse 1998 s. 286-303.

6. Mapy duchowe współczesności. Co nam zostało z Nowej Ery? [Eseje]. Warszawa: W.A.B. 2009, 380 s. Seria z Wagą.

Inne formy wydań

Wyd. jako dokument elektroniczny: Warszawa: W.A.B. 2019, plik w formacie PDF.

Zawartość

Wstęp. – Bóg jest modny. Kontrduchowość masowa; Co nam zostało z Nowej Ery?; Indie świeckie i mistyczne; Rytuały i doświadczenia inicjacyjne w Indiach współczesnych; Od magii miłosnej do mistyki; Maski śmierci. Śmierć ciemna i jasna w poezji współczesnej; Tysiąc imion Wisznu. Mythos i logos w poezji staroindyjskiej; Mythos i logos w twórczości Aleksandra Wata; Między rozumem a wiarą. Czesław Miłosz przeciwko krytyce niezrozumiałej; Na skrzyżowaniu Zachodu i Wschodu.

7. Paryż bez ulic. Jocz, Niemiec, Urbanowicz i inni. [Wywiady]. Paris: Éditions Yot-art 2015, 95 s. Recogito, 4.

8. Mistyka i mistyfikacje. [Eseje]. Lusowo: Wydawnictwo Wolno 2019, 308 s.

Felietony z 2008-2017 publikowane w czasopiśmie „Charaktery” oraz teksty niedrukowane.

Zawartość

Od Autorki. – Hotel Polonia: Epoka felietonu; Złoty cielec z worków na śmieci; Hotel Polonia; Czarny Wąż; Modlitwa Polaka; Rzeczywistość nie istnieje; Pęknięta wuwuzela. – Cuda powszednie: Mapy duchowe; Uciec z duszą na listek…; W labiryncie; Cuda powszednie; Złoty skarabeusz; Podróż na Wschód; Déjà vu; Magia kamieni; Domek duszy; Domek ze światła; Koło czasu. – Nieutulona zgoda: „Nieutulona zgoda”; Ta sama chwila; Samotnik z Lublina; Krucyfiks z lodu; Diamentowa droga; Inka; Ciemny las; Sny o dzieciństwie; Tata ze snu; Owalne okienko; Parkowa 14; Album wujka Józia; W przedziale kolejowym; Nostalgia; Ani strachu, ani śmierci; Wieczna przemienność. – Rodzina człowiecza: – Głos niepoprawny politycznie: Głos niepoprawny politycznie; Królestwo pani; Duchowość w wannie; Sen o dwóch kuchniach; Księgi cudów; Na marginesie Armagedonu; Nierzeczywistość; Zmierzch epoki dziecka; Dignitas; Świat bez starości; Archetypy doktora Frankensteina; Panny głupie; Dwa w jednym; Infinitas. – Miejsca magiczne: Turyści w Stambule; Wiosna na Majorce; Trzy rytuały; Atlas motyli; Martwe motyle; Magiczna dolina; Archeologia wakacji; Pechowe lato; Jasna Polana; Ludzka fauna; Okna bez zasłon; Praga do góry nogami; Święto Świateł; Uśmiechnięty Budda. – Świątynia wszystkich religii: Świątynia wszystkich religii; Skarbiec dziesięciu tradycji; Wigilia jest, kiedy chcemy; Zupa z dyni; Zaduszki; Piekło dla wszystkich; Kult demonów; Pogromcy wampirów; Duchy i szamani; Sklepik wielobranżowy; Jak być Bunemem?; Waza obfitości; Pro publico bono; Kabalista z Nowego Jorku; Mistyka i mistyfikacje; Dziesięć tysięcy istnieć.

Artykuły w czasopismach i książkach zbiorowych, m.in.

Pisarze w krainie czarów. Nowy Wyraz 1974 nr 12 s. 56-66.
Piekło oglądane przez dziurkę od klucza. Nowy Wyraz 1976 nr 5 s. 35-43 [dot. problemów narracji niewiarygodnej].
Pracownie krawieckie ludzkości. Teksty 1978 nr 5 s. 49-64. [dot.Sartora ResartusaT. Carlyle’a, „Operetki” W. Gombrowicza i „Krawca” S. Mrożka].
Babel języków i idei. (Wokół polskiego tłumaczenia [S. Wiśniowskiego] „Sartora Resartusa” Thomasa Carlyle’a). Literatura na Świecie 1981 nr 8 s. 270-295, przedruk w: Wielojęzyczność literatury i problemy przekładu artystycznego. Wrocław 1984.
Teatr jednego autora (Problemy psychologiczne w najnowszej powieści polskiej). Teksty 1981 nr 3 s. 35-60.
Antynomia życia i wolności. (Konstrukcja i psychologia bohatera w prozie Jarosława Iwaszkiewicza). W: O twórczości Jarosława Iwaszkiewicza. Wrocław 1983 s. 149-167.
Estetyka współczesnej prozy psychologicznej. Studia Estetyczne 1983-1984 t. XX-XXI s. 77-104.
The Scandinavia of Jarosław Iwaszkiewicz. W: Polish – Swedish literary contacts. Stockholm 1988 s. 81-91, toż w języku polskim pt. Skandynawia Jarosława Iwaszkiewicza. W: Zwierciadła północy. Warszawa 1991.
Tryptyk biblijny Juliana Stryjkowskiego. Przegląd Powszechny 1990 nr 7/8 s. 160-176.
Psychologiczna problematyka w literaturze polskiej XX wieku, psychologizm. W: Słownik literatury polskiej XX wieku. Warszawa 1992 s. 885-897.
Kobieta albo człowiek. „Res Publica Nowa1994 nr 1 s. 44-47.
Księgi wieczyste” Henryka Grynberga. W: Sporne postaci polskiej literatury współczesnej. Następne pokolenie. Warszawa 1995 s. 73-89.
The mysticism of everyday. Renascence”, Milwaukee, WI 1996 nr 3 s. 225-241.
Żydowski kosmos w Warszawie. „Nowolipie” Józefa Hena jako dokument pamięci. W: Literackie portrety Żydów. Materiały z międzynarodowej konferencji naukowej Lublin–Nałęczów, listopad 1993. Lublin 1996 s. 45-56.
Proza pamięci i wyobraźni. W: Sporne sprawy polskiej literatury współczesnej. Warszawa 1998 s. 341-366.
Regionalizm, kultura, wychowanie. Pedagogika Społeczna 2002 nr 2 s. 56-66.
Przeciw krytyce niezrozumiałej. Miłosz jako krytyk. W: Sporne postaci polskiej literatury współczesnej. Krytycy. Warszawa 2003 s. 7-25.
Die Grenzen der Biotechnologie, die Grenzen der Menschheit. W: Biopolitik grenzenlos. Stimmen aus Polen. Herbolzheim 2005 s. 123-154.
Czy powieść psychologiczna jest dzisiaj możliwa? Proza najnowsza między stylizacją a naturalizmem. W: Co dalej literaturo? Warszawa 2008 s. 309-348.
Niepełnosprawni umysłowo w sztuce filmowej. Bardziej Kochani 2008 nr 4 s. 35-42.
Fantastyka między cybernetyką a polityką. Mity polskiej fantastyki. W: Obraz literatury w komunikacji społecznej po roku’89. Warszawa 2013 s. 155-189.
Kto mi pisze to życie?” Gra o tożsamość bohaterów filmów i sztuk teatralnych Marka Koterskiego. W: Gry o tożsamość w czasach wielkiej zmiany. Warszawa 2013 s. 90-123.
Kabaliści z Nowego Jorku. Colloquia Communia 2015 t. 2 s. 23-33.
Paradoksy dokumentu kreacyjnego. Fikcja i niefikcja we współczesnym filmie dokumentalnym. W: Między sztuką a codziennością. W stronę nowej syntezy. (1). Warszawa 2016 s. 134-183.
Projekty uczłowieczania dzikich zwierząt. Idealizm i bezduszność. Akcent 2016 nr 2 s. 152-161.
Demontaż systemu. Filmy dokumentalne o PRL. W: Debaty po roku 1989. Literatura w procesach komunikacji. Warszawa 2017 s. 149-162;.
Nieskończoność zdegradowana. Przedstawienia nieskończoności w filmie współczesnym. W: Nieskończoność. Badania interdyscyplinarne – studia. Warszawa 2017 s. 369-382.
Paradoksy dokumenty kreacyjnego. Fikcja i niefikcja we współczesnym filmie dokumentalnym… W: Między sztuką a codziennością. Warszawa 2017 s. 134-183.
• „Wiwarium” Jarosława Kamińskiego – kraj w cieniu katastrofy. W: Debaty po roku 1989. Literatura w procesach komunikacji. Warszawa 2017 s. 396-410.
Beksiński: Biografia czy autobiografia?. W: Literatura bez fikcji. Między sztuką a codziennością. W stronę nowej syntezy. (3). Warszawa 2018 s. 285-328.
Mieszkanie jako centrum świata. Miron Białoszewski w sztuce filmowej. W: MiroFor 2020. T. 1. Gdańsk [2020] s. 189-218.
Z dziennika czasu zarazy. Początek. „Podgląd2020 nr 4 s. 43-57.
Czarownice, egzorcyści i sędziowie Trybunału. „Czas Kultury2021 nr 2 s. 68-72.
Pisanie po ciemku. „Dziennik we dwoje” Jadwigi Stańczakowej. W: MiroFor 2021. T. 2. Gdańsk 2021 s. 180-204.
Archeologia codzienności (2). Pocztówka z Zakopanego. „Konteksty2022 nr 3 s. 249-254.
Jutro będzie wolne. Subiektywne doświadczenia czasu w życiu codziennym, w literaturze i filmie. „Konteksty2022 nr 1/2 s. 157-163.
Materia miasta w Pamiętniku z powstania warszawskiego. „Mirofor2024 t. 4 s. 122-131.

Prace redakcyjne

1. Zwierciadła północy. Związki i paralele literatur polskiej i skandynawskiej. [T. 1]. Pod red. M. Janion, N.A. Nilssona i A. Sobolewskiej. Wprowadzenie: M. Janion. Chotomów: Verba 1991, 228 s.
2. Słownik literatury polskiej XX wieku. Zespół red.: A. Brodzka, M. Puchalska, M. Semczuk, A. Sobolewska, E. Szary-Matywiecka. Wrocław: Wydawnictwo Ossolineum 1992, 1432 s. Instytut Badań Literackich Polskiej Akademii Nauk. Vademecum Polonisty..
3. Oniryczne tematy i konwencje w literaturze polskiej XX wieku. Praca zbiorowa. Pod red. I. Glatzel, J. Smulskiego i A. Sobolewskiej. Toruń: Wydawnictwo Uniwersytetu Mikołaja Kopernika 1999, 390 s.

Omówienia i recenzje

Ankiety dla IBL PAN 2009, 2011.

Wywiady

Pół lew, pół człowiek. Rozm. A. Górnicka-Boratyńska. Gazeta Wyborcza 2002 nr 20 dod. „Wysokie Obcasy” [dot.: Cela].
Nie tacy sami. Życie z dzieckiem niepełnosprawnym. Rozm. A. Mateja. Tygodnik Powszechny 2004 nr 3.
Umarł i żyje. Co nam zostało z Nowej Ery? Rozm. K. Bielas. „Gazeta Wyborczadod. Duży Format 2009 nr 98 [dot.: Mapy duchowe współczesności].

Słowniki i bibliografie

Współcześni uczeni polscy. Słownik biograficzny. T. 4. Warszawa 1996.

Ogólne

Artykuły

E. BALCERZAN: Anna Sobolewska. Poezja a powaga dosłowności. W tegoż: Pochwała poezji. Mikołów 2013.

Polska proza psychologiczna (1945–1950)

H. GOSK: Nie tylko o prozie psychologicznej. Przegląd Humanistyczny 1980 nr 5.
A. STOFF: Psychologizm w tyglu historii. Miesięcznik Literacki 1980 nr 7.
J. WRÓBEL. „Ruch Literacki1981 nr 6.

Maksymalnie udana egzystencja

P. ŚLIWIŃSKI: Tańczyć Mozarta, umierać. Nowe Książki 1998 nr 5.
T. KOMENDANT: Mironia. Twórczość 1999 nr 5.
M. ŁUKASZUK–PIEKARA. „Pamiętnik Literacki1999 z. 3.

Cela

M. BARANOWSKA: Lubię myśleć. Gazeta Wyborcza 2002 nr 131.
W. BONOWICZ: „Mam uwagę! Proszę się kochać” „Tygodnik Powszechny" 2002 nr 27.
K. KUBISIOWSKA: Unikany świat. Film i książka o ludziach z zespołem Downa. „Gaz. Wybor. 2002 nr 176 [dot. także filmu B. Lankosza „Rozwój”].
A. LEGEŻYŃSKA: Świat według Celi. Polonistyka 2002 nr 8.
M. ŁOPATKOWA: Bardziej kochane. Nowe Książki 2002 nr 10.
J. OLECH: Nadmiar. Tyg. Powsz. 2002 nr 27.
W. KOT: Dziecko gorszego Boga. Newsweek 2003 nr 21.
M. NOSZCZYK. „Auxiliary Society2003 nr 1.
M. WRÓBLEWSKA. „Odra2003 nr 12.
M. ŁUKASIEWICZ: Habeas corpus. Znak 2005 nr 9.
S. GAJOWNIK: Cela w świecie książek i zabaw. Guliwer 2008 nr 2.

Zob. też Wywiady.

Maski Pana Boga

J. BECZEK: Mistyczny krąg. Nowe Książki 2003 nr 6.
W. LIPOWSKI: Drogi poznania. O esejach Anny Sobolewskiej. Tygodnik Powszechny 2003 nr 36.
R. RUTKOWSKI: Przygody człowieka wewnętrznego. Borussia 2005 nr 36.

Mapy duchowe współczesności

Z. BIDAKOWSKI: Anny Sobolewskiej podróż do Indii. Rzeczpospolita 2009 nr 132.
M. CIELECKI: Mapa wiecznych bezdroży. Więź 2009 nr 5/6.
K. DOROSZ: Cięte kwiaty. Tygodnik Powszechny 2009 nr 35.
M. FUGIEL-KUŹMIŃSKA: Kto się boi Nowej Ery?Tygodnik Powszechny2009 nr 23.
A. KOMOROWSKI: Gunga Din pilnie poszukiwany. Twórczość 2009 nr 9.
A. KRZEMIŃSKA: Supermarket wierzeń. Polityka 2009 nr 14.
M. MOSTEK: Duchowość w czasach popkultury. Res Publica Nowa 2009 nr 6.
M. RABIZO-BIREK: Wyznania podróżniczki Wschodu. Nowe Książki 2009 nr 7.

Zob. też Wywiady.

Mistyka i mistyfikacje

A. BIELIK-ROBSON: Co, jeśli Kasandra jest dobra, wrażliwa i sama pełna lęku?Książki. Magazyn do Czytania2020 nr 6.
A. DZIEDZIC: Przestrzeń wielokrotnej koniunkcji. „Znak2020 nr 7/8.
S. GIBASZEK: Filozofia, mistyka i mistyfikacje. „Twórczość2021 nr 3.
S. GIBASZEK: Odkrywając wartości. „Odra2021 nr 11.