Print

BIO

Urodzony 15 października 1886 we wsi Zaborów pod Brzeskiem (Krakowskie) w rodzinie chłopskiej; syn Jana Cierniaka i Rozalii z Mucków. W 1893-1900 uczył się w szkole ludowej w Zaborowie, a następnie w gimnazjum w Bochni; w 1908 uzyskał świadectwo dojrzałości. W trakcie nauki gimnazjalnej rozpoczął pracę w tajnych kółkach samokształceniowych; organizował w Zaborowie odczyty i przedstawienia ludowe, zajmował się też pracą oświatową. W sierpniu 1908 wygłosił w Borzęcinie pierwszy odczyt pt. Piastowie i ich znaczenie. Od tegoż roku studiował polonistykę i jednocześnie filologię klasyczną na Uniwersytecie Jagiellońskim w Krakowie. Brał udział w pracach kulturalno-artystycznych Akademickiego Koła Towarzystwa Szkoły Ludowej. Należał nadto do Drużyny Strzeleckiej. W 1913 ukończył studia i złożył egzamin nauczycielski. W 1914 zgłosił się jako ochotnik do Legionów Polskich i brał udział w I wojnie światowej; początkowo pracował w intendenturze, potem przeszedł do służby frontowej w I Brygadzie. W 1916 ożenił się z Zofią Langier, późniejszą nauczycielką łaciny. Po tzw. kryzysie przysięgowym w Legionach, zagrożony wcieleniem do wojska austriackiego, wyjechał w 1917 nielegalnie do Warszawy i podjął pracę nauczyciela polskiego i łaciny w Gimnazjum Adama Chmielewskiego. W 1918-29 był polonistą, a następnie wicedyrektorem w Gimnazjum męskim pod wezwaniem Świętego Wojciecha (tzw. Gimnazjum Wojciecha Górskiego). Równolegle kontynuował swoje zainteresowania teatrem amatorskim; gromadził zbiór strojów ludowych, wygłaszał odczyty o teatrze szkolnym, organizował przedstawienia młodzieżowe, z którymi m.in. wyjeżdżał za granicę. Debiutował w 1923 artykułem Widowisko «Dziadów» w teatrze ludowym, ogłoszonym w „Poradniku Teatrów i Chórów Włościańskich” (nr 4/5). Od tegoż roku (do 1939) był redaktorem naczelnym pisma „Teatr Ludowy”, organu Związku Teatrów Ludowych (tu też liczne artykuły). W 1926 został wiceprezesem Związku Teatrów Ludowych. W latach następnych prowadził liczne wykłady na kursach teatralnych, organizowanych przez Związek Młodzieży Wiejskiej i Związek Nauczycielstwa Polskiego (ZNP). W 1928 został przewodniczącym komitetu organizacyjnego Instytutu Teatrów Ludowych. Od stycznia 1929 był wizytatorem oświaty pozaszkolnej w Ministerstwie Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego, objął także opiekę nad uniwersytetami ludowymi. W 1934 wszedł do zarządu Małopolskiego Związku Teatrów i Chórów Ludowych. Od września 1934 do 1935 wspólnie z Henrykiem Ładoszem, redagował miesięcznik ZNP „Teatr w Szkole”. Od 1935 był stałym współpracownikiem czasopisma „Praca Oświatowa”. W 1935 otrzymał Srebrny Wawrzyn Polskiej Akademii Literatury za szerzenie zamiłowania do literatury polskiej. W czasie okupacji niemieckiej przebywał w Warszawie. Pracował w szkole powszechnej na Targówku, oficjalnie jako nauczyciel niemieckiego, faktycznie uczył języka polskiego i historii. Równocześnie uczył na tajnych kompletach Gimnazjum Wojciecha Górskiego. Brał udział w konspiracyjnej pracy kulturalnej, m.in. od 1940 przewodniczył konspiracyjnemu zarządowi Ludowego Instytutu Oświaty i Kultury. Pracował też w Komisji Oświatowej Ruchu Ludowego, współuczestnicząc w opracowaniu koncepcji powojennej polityki kulturalno-oświatowej. Aresztowany przez gestapo 24 kwietnia 1941, został osadzony na Pawiaku. Zginął 2 marca 1942 rozstrzelany w zbiorowej egzekucji w nieznanym miejscu; jego symboliczny grób znajduje się na cmentarzu w Palmirach pod Warszawą .

Twórczość

1. Szopka krakowska. Prymitywne widowisko kolędowe z tekstami, nutami i rycinami na podstawie polskich źródeł etnograficznych. Warszawa: Związek Teatrów Ludowych 1926, 94 s. Por. poz. ↑.

Wystawienie w styczniu 1927 przez zespół szkolny w szkołach i organizacjach w Warszawie.

Zawartość

Krótka historia szopki; Szopka krakowska (teksty i melodie); Rady dotyczące wystawienia szopki; Drukowane źródła do polskiej szopki.

Adaptacje

teatralne

Montaż fragmentów. „Szopki krakowskiej” i „Pastorałki” L. Schillera pt. Jasełka. Oprac.: J. Ukleja. Wystawienie: Kraków, Teatr Rozmaitości 1966.
pt. Po kolędzie (Szopka krakowska) wg J. Cierniaka i O. Kolberga. Oprac.: Z. Miklińska. Wystawienie: Słupsk, Teatr Lalki „Tęcza” 1981.

2. Wesele krakowskie. Inscenizacje obrzędów ludowych, opracowane z zespołem młodzieży szkolnej przez J. Cierniaka. Warszawa: Związek Teatrów Ludowy 1926, 77 s. Przedruk zob. poz. ↑.

Zawartość

Prace przedwstępne; Teksty „spraw” weselnych; Melodie weselne; Próba dramatyzacji; Układ przestrzeni, obrazy dekoracyjne, stroje; Słowo o wykonaniu; Wnioski.

Adaptacje

radiowe

Na weselu. Oprac.: J. Cierniak. Polskie Radio 1931.

3. Kolęda. Inscenizacja: J. Cierniak. Prapremiera: Warszawa, Gimnazjum św. Wojciecha 1927. Druk „Poradnik dla Pracowników Świetlic Żołnierskich”, Londyn 1944 nr 50 s. 223-227.

4. Teatry ludowe w Polsce. Dotychczasowy rozwój ruchu, możliwości ideowe i organizacyjne na przyszłość. [Współautor:] A. Bień. Warszawa: Związek Teatrów Ludowych 1928, 122 s.

Zawartość

Spojrzenie w przeszłość; Zamierzenia na przyszłość; Środowiska pracy; Życie organizacyjne zespołów: A. Stosunek zespołów do idei organizacyjnego związku wszystkich zespołów, B. Wewnętrzne życie organizacyjne zespołów; Rozplanowanie prac zespołów; Strona fachowa pracy zespołów: A. Dotychczasowy stan przygotowania fachowego, B. Najważniejsze potrzeby zespołów w zakresie wiadomości fachowych, C. Źródła porad fachowych; Strona techniczna pracy zespołów: A. Sztuki teatralne, B. Kostiumy teatralne, C. Dekoracje teatralne, D. Przybory do charakteryzacji teatralnej; Strona ideowa pracy zespołów: A. Inscenizacje, B. Widowiska na wolnym powietrzu; Uwagi ogólne.

5. Franusiowa dola. Obrazkowe widowisko w świetlicy. „Teatr Ludowy” 1930 nr 1-12. Prapremiera: Puławy 1931. Wystawienie następne: Kraków, Teatr im. J. Słowackiego 1934. Wyd. osobne Lwów: [b. w.] 1934, 20 s. Przedruk zob. poz. ↑.

Wystawienie w lipcu 1931 na kursie teatralnym dla nauczycieli.

6. W słonecznym kręgu. Widowisko cykliczne (w 6 obrazach) oparte na zwyczajach i obrzędach z żywobyciem wiejskiego człeka w dorocznym obiegu słońca związanych. Prapremiera: Lublin 1930. Wyd.: Przedmowa: Z. Kwieciński. Inscenizacja: J. Mierzejewska, B. Lubicz-Nycz. Muzyka: J. Kolasiński. Bibliografię oprac. J. Czarnecka. Warszawa: Sztuka 1948, 158 s. Przedruk zob. poz. ↑.

Wystawienia następne

Wystawienie 14 XII 1930 na kursie dla reżyserów teatrów ludowych, zorganizowanym przez Lubelski Związek Teatrów i Chórów Ludowych.

7. Hanusine wesele. Widowisko obrzędowe. Powst. ok. 1932. Prapremiera: Kraków 1932.

Wystawienie w wykonaniu Koła Młodzieży Wiejskiej z Czulic pod Krakowem na uroczystości Święta Młodej Wsi w Teatrze Miejskim.

8. Pieśń o życiu i chlebie. [Widowisko; współautor:] E. Poreda. Prapremiera: Warszawa 1934.

Wystawienia następne

Wystawienie 7 VIII 1934 przez zespół teatralny z Królowej Woli pod Spałą na uroczystości z okazji II Zjazdu Polaków z Zagranicy w Teatrze w Pomarańczarni.

9. Wieś Zaborów i Zaborowski Dom Ludowy. Opowiedział J. Cierniak. Zaborów: Towarzystwo Domu Wioski Zaborowa 1936, 181 s. Por. poz. ↑, ↑.

Wydanie zbiorowym kosztem wszystkich żyjących Zaborowiaków.

10. Zaborowska nuta. Oprac.: J. Zawieyski. Wstępem poprzedzili S. Pigoń i J. Zawieyski. Warszawa: Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza 1956, 419 s. Wyd. 2 tamże 1988.

Zawartość

S. Pigoń: J. Cierniak, jego umiłowania i prace; J. Zawieyski: O Jędrzeju Cierniaku – Cz. I. Wybór pism o kulturze wsi i teatrze ludowym: O kulturze wsi: Słowo o kulturze chłopa polskiego; Z dumań nad przyszłością wsi polskiej; Wieś Zaborów i Zaborowski Dom Ludowy [poz. ↑]; O „uziemieniu” oświaty pozaszkolnej, – Podstawy ideowe teatru ludowego: U podstaw ideowych teatru ludowego w Polsce; O treść teatru chłopskiego; Problematyka teatru ludowego w Polsce; Co to jest teatr?; Co to jest teatr ludowy?; Wiejskie uroczystości obrzędowe jako właściwy teatr ludowy; Teatr jako wyraz artystycznych potrzeb wsi; Nie marnujmy wytworów samorodnej sztuki ludowej; O tzw. „folklorze” w teatrze ludowym; O „styl” w teatrze ludowym; Nasz cel i nasze drogi, – Metoda pracy w zespole teatralnym: Praca artystyczna w zespole; Życie w zespole teatralnym; Wychowawcze wartości pracy w zespole; Jak czytać utwory teatralne; Jak prowadzić próby teatralne; Czytanie utworów dramatycznych; Rozbiór dramatu w teatrze; Archiwum zespołu teatralnego; Biblioteczka w zespole teatralnym; Jak obchodziłem swój własny jubileusz teatralny, – O teatrze szkolnym: O prawo obywatelstwa dla teatru szkolnego; Cele i zadania teatru młodzieży szkolnej; Próba teatru dla dzieci, opartego na czytanej bajce Mickiewicza; Mała aktorka. – Cz. II. Wybór inscenizacji: Wesele krakowskie [poz. ↑]; W słonecznym kręgu [poz. ↑]; O żołnierzu, co poszedł w świat.

11. Źródła i nurty polskiego teatru ludowego. Wybór pism, inscenizacji i listów. Oprac. i słowo wstępne: A. Olcha. Warszawa: Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza 1963, 446 s.

Zawartość

A. Olcha: J. Cierniak i jego dzieło. – I. Idea i organizacja teatru ludowego w Polsce: Nasz cel i nasze drogi [poz. ↑]; Teatry ludowe w Polsce; Czym winien być Związek Teatrów Ludowych; Instytut Teatrów Ludowych; Przed ważnymi naradami; Po ważnych naradach; O tzw. „folklorze” w teatrze ludowym; Cele i zadania teatru młodzieży szkolnej; O prawo obywatelstwa dla teatru szkolnego [poz. ↑]; O „uziemieniu” oświaty pozaszkolnej, czyli od form pracy oświatowej do środowiska [poz. ↑]; O treść teatru chłopskiego [poz. ↑]; Problematyka teatru ludowego w Polsce [poz. ↑]; Jak żyją Związki i Instytut Teatrów Ludowych; O „styl” w teatrze ludowym [poz. ↑]; U podstaw ideowych teatru ludowego w Polsce [poz. ↑]. – II. Źródła teatru ludowego: Konik Zwierzyniecki; Szopka Krakowska [poz. ↑]; Rady dotyczące odegrania szopki; Jak urządzić kulig; Wesele jedzie; Opowieść o żołnierzu tułaczu (wyjaśnienie wstępne); O żołnierzu wędrowcu, kiesce złotodajce, lulce niewykurce i o worze samochwycie; O żołnierzu z cudownymi skrzypkami i torbą; Uo jednym kowolu; O żołnierzu-tułaczu; Jak to żołnierz wypędził diabłów; Sobótka; Obrzędowa pieśń o jabłoneczce; Po żniwach na dożynki; Franusiowa dola [poz. ↑]. – III. Wieś Zaborów i Zaborowski Dom Ludowy [poz. ↑]: Od autora wyboru; Szkoła; Gmina; Życie społeczne; Dom Ludowy; Chrzestnoojcowe wskazania. – IV. Z korespondencji J. Cierniaka.
See Studies Zobacz szczegóły pozycji

12. Wiersze. Tarnów: Muzeum Okręgowe 1986, [12] s.

See Studies Zobacz szczegóły pozycji

Omówienia i recenzje

Słowniki i bibliografie

• J. Słomczewska: Bibliografia prac Jędrzeja Cierniaka i o Jędrzeju Cierniaku. „Praca Oświatowa” 1946 nr 2.
• Bibliografia [J. Cierniaka za lata 1929-1946]. W: J. Cierniak: Zaborowska nuta. Warszawa 1956, wyd. 2 1988.
• J. Czarnecka: Bibliografia prac Jędrzeja Cierniaka i prac o nim. W: J. Cierniak: Źródła i nurty polskiego teatru ludowego. Warszawa 1963.
• [J. Krzyżanowski] jk: Jędrzej Cierniak. W: Słownik folkloru polskiego. Warszawa 1963.
• Słownik współczesnych pisarzy polskich. T. 1. Warszawa 1963.
• Słownik badaczy literatury polskiej. T. 6. Łódź 2003 (J. Starnawski).

Ogólne

Książki

• Wspomnienia o Jędrzeju Cierniaku. Wybór i oprac.: Z. Mazurowa i L. Wyszomirska. Warszawa: Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza 1982, 309 s.

Artykuły

• S. Pigoń: Zawzięty entuzjasta. Kilka słów o budowniczym i o wymiarach ideowych Teatru Ludowego. W tegoż: Na drogach i manowcach kultury ludowej. Lwów 1939.
• S. Młodożeniec: Jędrzej Cierniak. W: Straty kultury polskiej 1939-1945. T. 1. Glasgow 1945.
• S. Iłowski: Jędrzej Cierniak. „Praca Oświatowa” 1946 nr 2 [o J. Cierniaku jako redaktorze pisma „Teatr Ludowy”].
• I. Korpała: O nowoczesny teatr ludowy. „Listy z Teatru” 1946 nr 4.
• J. Wiktor: Jędrzej Cierniak. „Oświata i Kultura” 1946 nr 9.
• J. Zawieyski: Jędrzej Cierniak (15 X 1886 – 2 III 1942). „Teatr Ludowy” 1946 nr 1/2.
• F. Mleczko: Ze wsią swoją rodzinną żyj. (Działalność Jędrzeja Cierniaka). „Zielony Sztandar” 1957 nr 8.
• J. Zawieyski: O Jędrzeju Cierniaku. W tegoż: Próby ognia i czasu. Poznań 1958, przedruk w tegoż: Dobrze, że byli. Warszawa 1974.
• A. Oleszczuk: Jędrzej Cierniak i jego teatr ludowy. „Teatr Ludowy” 1959 nr 11/12.
• A. Oleszczuk: Muzyka i śpiew w teatrze ludowym Jędrzeja Cierniaka. „Śpiew w Szkole” 1960 nr 1.
• S. Pigoń: Jędrzej Cierniak. „Przegląd Historyczno-Oświatowy” 1962 nr 4.
• F. Popławski: Jędrzej Cierniak. „Tygodnik Kulturalny” 1962 nr 14.
• A. Olcha: Jędrzej Cierniak. W tegoż: Żywe ogniwa. Warszawa 1965.
• B. Nycz: Z inspiracji Cierniaka. „Teatr Ludowy” 1966 nr 1/2.
• S. Pigoń: Cierniakowa nuta. W tegoż: Drzewiej i wczoraj. Kraków 1966, przedruk w tegoż: Na drogach kultury ludowej. Warszawa 1974.
• S. Adamczyk: Teatr Jędrzeja Cierniaka. „Tygodnik Kulturalny” 1967 nr 10; przedruk zmieniony pt. Amatorski ruch artystyczny. W tegoż: Twórcy i współtwórcy. Warszawa 1970.
• B. Lubicz-Nycz: Instytut Teatrów Ludowych (1929-1939). „Przegląd Historyczno-Oświatowy” 1967 nr 1.
• S. Iłowski: O Cierniaku inaczej. „Teatr Ludowy” 1968 nr 5.
• J. Szczawiej: Wielki twórca teatru. W tegoż: Krzesanie ognia. Warszawa 1969.
• S. Adamczyk: Tendencje rozwoju amatorskiego ruchu artystycznego. „Kultura i Społeczeństwo” 1970 nr 2.
• J. Zięba: Kształtowanie się i rozwój koncepcji teatru ludowego w dwudziestoleciu; Dzieje organizacji; Współtwórcy ruchu; „Teatr Ludowy”. W tegoż: Ruch teatralny na wsi 1918-1939. Warszawa 1976.
• J. Szczawiej: W kręgu przyjaźni z ziemią; Wielki twórca teatru. W tegoż: Laur i cierń. Warszawa 1977.
• J. Sutyła: Jędrzej Cierniak (1886-1942). „Oświata Dorosłych” 1982.
• S. Łysiak: Teatr ludowy w koncepcji Jędrzeja Cierniaka. „Studia Filologiczne” 2004 t. 3.

Źródła i nurty polskiego teatru ludowego

• S. Gąssowski: Monumentalny teatr Jędrzeja Cierniaka. „Nowe Książki” 1964 nr 13.
• Z. Kwieciński: Na drogach teatru ludowego. „Teatr Ludowy” 1964 nr 5.
Go back to position Wróć do pozycji
Print
LICENCE_INFO