Print

BIO

Urodzony 22 czerwca 1904 w Jelizawetgradzie na Ukrainie; syn Konstantego Choromańskiego, mikrobiologa (zginął w 1918 od wybuchu bomby), i Aleksandry z Rogasskich. W 1921 ukończył gimnazjum w Jelizawetgradzie; w tymże roku uczył się w technikum ekonomicznym. Następnie studiował pedagogikę i psychologię, pracując jednocześnie w piekarni. W 1923 zachorował na gruźlicę kości. Zaniechawszy nauki, podjął pracę w szpitalu, gdzie był sanitariuszem, potem pomocnikiem intendenta. Następnie został nauczycielem rysunku w klubie żołnierskim Armii Czerwonej i kierownikiem literackim klubu robotniczego. W tym czasie ogłaszał w języku rosyjskim pierwsze swoje utwory. W 1924 wrócił wraz z matką i siostrą do kraju. Leczył się w Rudce, Druskiennikach i Zakopanem, gdzie od 1927 mieszkał na Harendzie. Wyjeżdżał także na kurację do Szwajcarii i Francji. Uczył się języka polskiego i tłumaczył na rosyjski poezję polską; pierwszą publikacją był w 1929 przekład tomu poezji Kazimierza Wierzyńskiego. Jako prozaik debiutował powieścią Biali bracia, wydaną w marcu 1931. Utwory prozatorskie, wiersze, reportaże i korespondencje zamieszczał w następnych latach w wielu czasopismach, m.in. w „Gazecie Polskiej” (1932-36), „Kurierze Porannym” (1932-39), „Wiadomościach Literackich” (1932-39), „Pionie” (1932-39). W 1937-38 odbył podróż do Argentyny i Afryki Zachodniej. Był członkiem Polskiego PEN Clubu. W 1939 ożenił się z Ruth Elly Abramovitch (pseudonim Ruth Sorel), tancerką opery w Essen i Berlinie. Po wybuchu II wojny światowej, wyjechał w marcu 1940 wraz z żoną do Rzymu, skąd po kilku miesiącach udał się przez Francję, do Londynu. We wrześniu wyjechał do Brazylii. Przebywał początkowo w Rio de Janeiro, potem w schronisku dla uchodźców w Niteroi, od lipca 1941 w Sao Paulo, a od września tegoż roku w Kurytybie. W 1943 przeniósł się do Kanady i zamieszkał w Montrealu. W maju 1948 został wybrany na członka korespondenta Polskiego Instytutu Naukowego w Ameryce, i wkrótce objął kierownictwo Komisji Literackiej Instytutu. W 1957 powrócił do Polski i osiadł na stałe w Warszawie. Od 1958 był członkiem Związku Literatów Polskich, a w 1962 został reaktywowany w prawach członka Polskiego PEN Clubu. W 1960-67 współpracował z czasopismem „Przekrój”, w którym m.in. od 1964 publikował cykl pt. Memuary. Odznaczony Krzyżem Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski (1970). Zmarł nagle 24 maja 1972 w Warszawie; pochowany tamże na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach.

Twórczość

1. Biali bracia. [Powieść]. Kraków: Wydawnictwo Literacko-Naukowe 1931, 181 s. Wyd. nast.: wyd. 2 Warszawa: Gebethner i Wolff 1933; [wyd. 3] Poznań: Wydawnictwo Poznańskie 1990.

Przekłady

niemiecki

[Przeł.] H. Koitz. Breslau 1935.

szwedzki

Valkoiset veljet. [Przeł.] V. Hämeen-Antilla. Hämeenlinna 1938.

włoski

I fratelli bianchi. [Przeł.:] E. Bocca, G. Severi. [Włochy] 1946.

2. Zazdrość i medycyna. Powieść. Warszawa: Gebethner i Wolff [1933], 323 s. Wyd. nast.: wyd. 2 tamże 1933; Poznań: Wydawnictwo Poznańskie 1957, 281 s., tamże: wyd. 2 1958, wyd. 3 1966, wyd. 4 1972, wyd. 5 1973, wyd. 6 1979, wyd. 7 1984, wyd. 8 1990; [wyd. 11] Kraków: Wydawnictwo Literackie 1994; Warszawa: Świat Książki 1995; Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy 1997.

Nagrody

Nagroda Młodych Polskiej Akademii Literatury w 1933.

Przekłady

angielski

Jealousy and medicine. [Przeł.] E. A. Arthurton[-Baker]. London 1946, wyd. nast. [b.m.] 1964.

czeski

Lekař a žarlivost. [Przeł.] J. Bečka. Praha 1934.
Žarlivost a medicina. [Przeł.] J. Vlašek. Praha 1980.

francuski

Médicine et jalousie. [Przeł.] J. de France de Tersant i J. A. Teslar. Paris [1934].

hiszpański

Celos. [Przeł.] L.B.C. de Varela. Buenos Aires 1947.

łotewski

Armukadedus ja meditsin. [Przeł.] B. Linde. Tartus 1937.

niderlandzki

Het doktersgeheim. [Przeł.] S. van Praag. Amsterdam 1935.

niemiecki

Eifersucht und Medizin. [Przeł.] H. Koitz. Breslau 1934, wyd. nast.: Breslau 1935; Hamburg 1954; pt. Die Eifersüchtigen. [Przekład przejrzał:] P. Künzel. Stuttgart 1964.
Eifersucht und Medizin. [Przeł.] Ch. Eckert. Berlin 1987, [wyd. 2] Berlin 1988.

rumuński

Gelozie şi medicina. [Przeł.] G. Nandriş. Bucureşti 1935.
Gelozie şi medicina. [Przeł.] O. Zaicik. [Bucureşti] 1991.

serbsko-chorwacki

Ljubomora i medicina. [Przeł.] M. Krukowska. Zagreb 1971.

słowacki

Žarlivost'. [Przeł.] M. Wlachovská. Bratislava 1976.

szwedzki

Svartsjuka och medicin. [Przeł.] G. Gunnarson. Stockholm 1934.

węgierski

Orvasok és betegek. [Przeł.] G. Sárközi. Budapest [1935], wyd. nast. pt. Féltékenység. Budapest 1975.

włoski

Gelosia e medicina. [Przeł.] G. Prampolini. Milano 1935, wyd. nast. tamże: wyd. 2 1937, wyd. 3 1941, wyd. 4 [ok. 1950], [wyd. 5] 1960.

Adaptacje

teatralne

Adaptacja: M. Szacki. Wystawienie: Warszawa, Teatr Ateneum 1937.
Adaptacja: W. Aleksandrowicz. Wystawienie: Londyn, Teatr Polski 1954.
Adaptacja: A. Powalska. Wystawienie: Poznań, Teatr Nowy 1961.

filmowe

Scenariusz: J. Majewski. Ekranizacja 1973.
See Studies Zobacz szczegóły pozycji

3. Opowiadania dwuznaczne: Opowiadanie banalne; Opowiadanie cyniczne; Opowiadanie nieprawdopodobne; Opowiadanie wariackie. Warszawa: Gebethner i Wolff 1934, 257 s. Przedruk zob. poz. ↑, ↑.

Przekłady

niderlandzki

Spookgestalten. [Przeł.] S. van Praag. Amsterdam [1936].

niemiecki

Eine verrückte Geschichte. [Przeł.] H. Koitz. Breslau 1935.

Wyd. osobne utworu Opowiadanie wariackie. Kraków: Wydawnictwo Literackie 1979, 72 s.

4. Skandal w Wesołych Bagniskach. [Powieść]. „Gazeta Polska” 1934 nr 1-66. Wyd. osobne Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy 1993, 149 s.

5. Człowiek czynu. Sztuka w 3 aktach. Wystawienie: Warszawa, Teatr Nowy 1935. Druk fragmentów „Wiadomości Literackie” 1935 nr 19 s. 2.

See Studies Zobacz szczegóły pozycji

6. Szpital Czerwonego Krzyża. Powieść. „Czas” 1937 nr 129-217. Wyd. osobne Poznań: Wydawnictwo Poznańskie 1959, 390 s. Wyd. 2 tamże 1987.

7. Cyrk siedmiu grzechów. [Libretto baletu]. Muzyka: M. Kondracki. Wystawienie: Warszawa , Teatr Wielka Rewia 1939.

8. Szkoła marmuru. Sztuka w 4 aktach. Powst. 1941. Druk w tomie zob. poz. ↑. Wystawienie: Warszawa, Teatr Narodowy 1961.

Wersja francuska: Quand le marbre s'anime. [Przeł. M. Choromański]. Montreal: B.D. Simpson 1946, 171 s.

9. Noce bez tchu. [Utwór dramatyczny]. „Polska Walcząca”, Londyn 1945 nr 36, 38-41.

Nagrody

I nagroda w konkursie Związku Artystów Scen Polskich w Londynie w 1944.

10. Prolegomena do wszelkich nauk hermetycznych. [Powieść]. Warszawa: Instytut Wydawniczy „PAX” 1958, 181 s.

11. Cztery sztuki bez znaczenia. Warszawa: Instytut Wydawniczy „PAX” 1959, 493 s.

Zawartość

Malatuli. Komedia w 3 aktach; Syrenie miasto. Komedia patetyczna w 3 aktach; Szkoła marmuru. Sztuka w 4 aktach [poz. ↑]; Przechadzka między dobrem a złem. Komedia dydaktyczna w kilku aktach i odsłonach [Telewizja Polska 1961].

12. Kobieta i mężczyzna. Opowiadania. Poznań: Wydawnictwo Poznańskie 1959, 358 s. [Wyd. 2] Bydgoszcz: Świadectwo 1997.

Zawartość

Kobieta i mężczyzna; Dziwny wypadek z chustką; Wstyd; Roztargnienie; Niesamowita historia; Sprawozdanie poufne; Śmierć Czesława Kostyńskiego; Uwiąd; Ludzka rzecz; Pożyczka; Inne słowicze życie; Wielka dusza i małe ciało; Prawo młodości, – oraz opowiadania z tomu poz. ↑.

13. Largactil. Rzecz o czystości w 2 aktach. „Dialog” 1961 nr 4 s. 5-33. Prapremiera: radiowa: Polskie Radio 1980; telewizyjna: Telewizja Polska 1980; teatralna: Gdynia, Teatr Dramatyczny 1989.

14. Lament. [Utwór dramatyczny]. Prapremiera: Poznań, Teatr „Pięciu” 1963.

See Studies Zobacz szczegóły pozycji

15. Memuary. „Przekrój” 1964 nr 982-1025, 1965 nr 1031-1078, 1966 nr 1084-1092. Wyd. osobne z posłowiem W. Sadkowskiego. Poznań: Wydawnictwo Poznańskie 1976, 179 s.

16. Warianty. Opowiadania. Poznań: Wydawnictwo Poznańskie 1964, 186 s.

Zawartość

Mała galeria; Tryptyk chuligański; Krzyżówka; Łokcie; Radość; Córka Ewy; Gra przyrody; Konrad przez C.

Adaptacje

radiowe

opowiadań: Krzyżówka; Łokcie: Adaptacja: A. W. Piotrowski. Polskie Radio 1974.
See Studies Zobacz szczegóły pozycji

17. Dygresje na temat kaloszy. [Powieść]. Poznań: Wydawnictwo Poznańskie 1966, 223 s. Wyd. 2 tamże 1989.

Przekłady

niemiecki

Die Affären des Leutnants Z. [Przeł.] C. Rymarowicz. Berlin 1979.

18. Schodami w górę, schodami w dół. [Powieść]. Poznań: Wydawnictwo Poznańskie 1967, 397 s. Wyd. nast.: wyd. 2 Warszawa: Czytelnik 1977; Poznań: Wydawnictwo Poznańskie 1986.

19. W rzecz wstąpić. [Powieść]. Poznań: Wydawnictwo Poznańskie 1968, 514 s. Wyd. nast.: wyd. 2 tamże 1973; wyd. 3 Warszawa: Wiedza Powszechna 1982.

Przekłady

niemiecki

Es oder der Einstieg. [Przeł.] H. Bereska. Berlin 1986.
See Studies Zobacz szczegóły pozycji

20. Makumba czyli Drzewo gadające. Powieść. Poznań: Wydawnictwo Poznańskie 1969, 142 s. Wyd. 2 tamże 1971.

21. Słowacki wysp tropikalnych. [Powieść]. Poznań: Wydawnictwo Poznańskie 1969, 542 s. Wyd. nast. tamże: wyd. 2 1971, wyd. 3 1990.

Przekłady

rosyjski

Pevec tropičeskich ostrovov. [Przeł.] G. Jazykova, K. Strosielska, Moskva 1984, wyd. 2 1985.

Adaptacje

radiowe

Głos z dalekiego brzegu. Adaptacja: Z. Zawadzka. Polskie Radio 1978.

22. Kotły beethovenowskie. Powieść. Poznań: Wydawnictwo Poznańskie 1970, 469 s. Wyd. nast. tamże 1988.

See Studies Zobacz szczegóły pozycji

23. Różowe krowy i szare skandalie. Powieść. Poznań: Wydawnictwo Poznańskie 1970, 447 s. Wyd. nast. Warszawa: Czytelnik 1988.

Przekłady

niemiecki

Rosa Kühe und graue Skandale. [Przeł.] H. Bereska. Berlin 1976.
See Studies Zobacz szczegóły pozycji

24. Głownictwo, moglitwa i praktykorze. Powieść. T 1-2. Poznań: Wydawnictwo Poznańskie 1971, 332 + 315 s.

Przekłady

niemiecki

Die Blassgrüne Loge. [Przeł.] C. Rymarowicz. Berlin 1975.

Adaptacje

radiowe

Adaptacja: W. Brydak. Polskie Radio 1974.

25. Miłosny atlas anatomiczny. [Powieść]. Posłowie: W. Sadkowski. Poznań: Wydawnictwo Poznańskie 1974, 348 s. Wyd. nast. [poprawione i uzupełnione] tamże 1987.

26. Polowanie na Freuda. [Opowiadania]. Poznań: Wydawnictwo Poznańskie 1976, 196 s.

Zawartość

Pani Wisia Trzbilowa; Polowanie na Freuda; Gusła w pociągu; Makumba, Zabawa; Sylwester; W hotelowym lobby; Zmęczony; Nieporozumienie; Okno; Śmiech; Koncert; Gotyk; Po latach. – Opowiadania dwuznaczne [poz. ↑]: Naukowiec czyli nieudane eksperymenty; Zoopsychologia; Muzyka; Nudy; Wamp; Rycerz [poz. ↑].

Przekłady

1. J. Kasprowicz: Mój świat. Pieśni na gęśliczkach i malowanki na szkle. Przekł. powst. ok. 1928.
Rękopis w Muzeum J. Kasprowicza na Harendzie w Zakopanem.
See Studies Zobacz szczegóły pozycji

na język rosyjski

na język rosyjski.

• K. Wierzyński: Olimpijski lavr. [Wiersze]. [Berlin]: Petropolis 1929, 35 s.
• Sovremennyje polskie poety w očerkah S. Kułakovskogo i w perevodach M. Horomanskogo. [Antologia]. Berlin: Petropolis 1929, 243 s.

Omówienia i recenzje

Słowniki i bibliografie

• „Rocznik Literacki 1972” wyd. 1974 (P. Grzegorczyk).
• Słownik współczesnych pisarzy polskich. T. 1. Warszawa 1963.
• Literatura polska XX wieku. Przewodnik encyklopedyczny. T. 1. Warszawa 2000 (Redakcja).

Ogólne

Książki

• S. Wysłouch: Proza Michała Choromańskiego. Wrocław: Wydawnictwo Ossolineum 1977, 171 s. Polska Akademia Nauk. Komitet Nauk o Literaturze Polskiej.
• A. Konkowski: Michał Choromański. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy 1980, 201 s.
• M. Sołtysik: Świadomość to kamień. Kartki z życia Michała Choromańskiego. Poznań: Wydawnictwo Poznańskie 1989, 303 s.
• A. Siwiec: Nazwy własne w prozie Michała Choromańskiego. Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej 1998, 191 s.

Artykuły

• I. Fik: Literatura choromaniaków. „Tygodnik Artystów” 1935 nr 15, przedruk w tegoż: Wybór pism krytycznych. Warszawa 1961, polemika: W. Gombrowicz: Trudna literatura i pro domo mea. „Kurier Poranny” 1935 nr 307.
• E. Krassowska: Technika „tajemniczości” w powieści Choromańskiego. „Alma Mater Vilniensis” 1935 z. 12.
• S. Lichański: Michał Choromański. „Tygodnik Kulturalny” 1963 nr 3.
• W. Natanson: Niezwykłości Choromańskiego. „Życie Literackie” 1968 nr 11; przedruk w tegoż: Moje przygody literackie. Poznań 1972, Hierarchie i sylwety. Warszawa 1985.
• W. Natanson: Choromański. „Twórczość” 1970 nr 9.
• S. Wysłouch: Choromański i mimesis. „Nurt” 1971 nr 2.
• J. Krzysztoń: Wspomnienie o Michale Choromańskim. „Więź” 1972 nr 9.
• H. Zaworska: Michał Choromański. „Twórczość” 1972 nr 8.
• J. Czyżkowski: Choromańskiego kłopoty z dramatem. „Dialog” 1973 nr 7.
• H. Kirchner: Diabli wiedzą co, czyli Choromański. „Teksty” 1973 nr 4.
• R. Chodźko: Prolegomena do powieści Choromańskiego. „Miesięcznik Literacki” 1974 nr 11, przedruk w tegoż: Strefy konfesji i kreacji. Białystok 1992.
• S. Wysłouch: Twórczość Choromańskiego wobec międzywojennego psychologizmu. „Pamiętnik Literacki” 1975 z. 1.
• M. Sprusiński: Wszyscy byli podejrzani. „Literatura” 1976 nr 18.
• S. Wysłouch: Czytelnik w pole wyprowadzony czyli o prozie Michała Choromańskiego. W: Problemy odbioru i odbiorcy. Wrocław 1977.
• S. Burkot: Od psychoanalizy klinicznej do literackiej. „Rocznik Naukowo-Dydaktyczny Wyższej Szkoły Pedagogicznej w Krakowie” 1979 nr 68.
• A. Kochańczyk: Strategia narracji w powieściach Michała Choromańskiego. „Akcent” 1980 nr 3.
• A. Baranowska: Sprawozdanie poufne (Michał Choromański). W tejże: Perły i potwory. Warszawa 1986.
• A. Konkowski: Michał Choromański. W: Literatur Polens 1944 bis 1985. Berlin 1990.
• E. Ihnatowicz: Stolica polskości – Dzierzbiłłowice. W: Kategoria narodu w kulturach słowiańskich. Warszawa 1993.
• M. Dąbrowski: Michała Choromańskiego powieść jako gra. W tegoż: Polska awangarda prozatorska. Warszawa 1995.
• M. Sołtysik: Ostatni pisarz Młodej Polski. „Gazeta Wyborcza” 1999 nr z 10/11 VII.
• A. Górnicka-Boratyńska: „Pustka na kanapie”, czyli o kobiecie w twórczości Michała Choromańskiego. W: Krytyka feministyczna. Wrocław 2000.
• R. Sorel-Choromańska: Spotkanie na całe życie. Cz. 1-18. Oprac.: P. Rzepecki. „Akant” 2001 nr 4-12, 2002 nr 1-8, 2003 nr 1-11 [z przerwami].
• E. Ihnatowicz: Młodopolski palimpsest w powieściach Michała Choromańskiego. W: Modernistyczne źródła dwudziestowieczności. Warszawa 2003.
• S. Musienko: Literaturnyje mistifikacji Michaila Horomanskogo. W tejże: Realističeskij roman v pol'skoj litieraturie mežvojennogo dvadcat'letia. Grodno 2003.
• P. Rzepecki: Michał Choromański w rocznicę urodzin. „Akant” 2004 nr 7.
• A. Frajlich: Zazdrość, płeć i charakter. Michał Choromański i Otto Weininger. W: Polonistyka po amerykańsku. Warszawa 2005.
• K. Krasuski: Gry Michała Choromańskiego. W tegoż: Dylematy współczesności literackiej. Katowice 2005.

Zazdrość i medycyna

• W. Gombrowicz: Postawa nowych autorów. Choromański, Gombrowicz, Rudnicki. „Kurier Poranny” 1933 nr 328, przedruk w tegoż: Varia. T. 10. Kraków 2004.
• [O. Katzenellenbogen] O. Ortwin. „Lwowskie Wiadomości Muzyczne i Literackie” 1933 nr 74, przedruk w tegoż: Próby przekrojów. Lwów 1936, Żywe fikcje. (Pisma krytyczne. T. 2). Warszawa 1970.
• S. Piasecki: O „Zazdrości i medycynie”. „ABC Literacko-Artystyczne” 1933 nr 67, przedruk w tegoż: Prosto z mostu. Kraków 2003.
• J.E. Skiwski. „Tygodnik Ilustrowany” 1933 nr 10, przedruk w tegoż: Na przełaj i inne szkice o literaturze i kulturze. Kraków 1999.
• K. Wyka: Choromański i Gunnarson. „Pion” 1934 nr 8, przedruk w tegoż: Stara szuflada. Kraków 1967.
• M. Jasińska: Rola czasu w kompozycji powieści Andrzejewskiego „Ład serca” i Choromańskiego „Zazdrość i medycyna”. „Roczniki Humanistyczne” 1950/51 t. 2/3.
• J. Sławiński: „Zazdrość i medycyna” po wielu latach. „Twórczość” 1957 nr 12.
• M. Łuczko: O związkach między „Niekochaną” Adolfa Rudnickiego a „Zazdrością i medycyną” Michała Choromańskiego. „Rocznik Komisji Historycznoliterackiej Polskiej Akademii Nauk” 1973 t. 11.
• A. Kochańczyk: Wybrane problemy „Zazdrości i medycyny” Michała Choromańskiego. „Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska. Nauki Filozoficzne i Humanistyczne” 1975 t. 30.
• S. Schultze: Choromański jealousy and medicine. „The International Fiction Review”, Fredericton, New Brunswick 1983 nr 1.
• W. Maciąg: Człowieczeństwo uwięzione w ograniczoności. „Zazdrość i medycyna” Choromańskiego. W tegoż: Nasz wiek XX. Wrocław 1992.
• B. Umińska: Michał Choromański: „Zazdrość i medycyna”. Pornograficzna Rebeka. W tejże: Postać z cieniem. Warszawa 2001.
Go back to position Wróć do pozycji

Człowiek czynu

• Michała Choromańskiego nieznane listy o nieznanym dramacie. Oprac.: M. Bezkowska. „Kresy” 1998 nr 1.
Go back to position Wróć do pozycji

W rzecz wstąpić

• A. Siwiec: Nazewnictwo powieści „W rzecz wstąpić” Michała Choromańskiego. „Onomastica” 1995.
Go back to position Wróć do pozycji

Kotły beethovenowskie

• M. Woźniakiewicz-Dziadosz: Kategorie muzyczne w strukturze tekstu narracyjnego. (Na przykładzie „Kotłów beethovenowskich” Choromańskiego i „Martwej pasieki” Iwaszkiewicza). „Pamiętnik Literacki” 1979 nr 4, przedruk w: Muzyka w literaturze. Kraków 2002.
• J. Leociak: Angażowanie nieporozumień jako strategia komunikacyjna. (Na przykładzie „Kotłów beethovenowskich” Choromańskiego). „Pamiętnik Literacki” 1982 z. 3/4.
• R. Chodźko: „Kotły beethovenowskie” Michała Choromańskiego. W: Konfesja podmiotowa w polskiej prozie kreacyjnej. T. 2. Białystok 1993.
Go back to position Wróć do pozycji

Różowe krowy i szare skandalie

• B. Ciecierska: „Scandalie” pana Michała Choromańskiego. „Wiedza i Życie” 1971 nr 2.
Go back to position Wróć do pozycji
Print
LICENCE_INFO