JELEŃSKI Konstanty Aleksander

Urodzony 2 stycznia 1922 w Warszawie w rodzinie ziemiańskiej; syn Konstantego Jeleńskiego, dyplomaty, urzędnika Ministerstwa Spraw Zagranicznych, i Teresy ze Skarżyńskich, późniejszej tłumaczki; cioteczny wnuk antropologa Stefana Czarnowskiego. W dzieciństwie, w związku z pracą ojca na polskich placówkach dyplomatycznych (Madryt, Bukareszt, Wiedeń, Królewiec, Monachium), często przebywał za granicą. Naukę rozpoczął w internacie oo. dominikanów w Ouchy pod Lozannną. W 1933-36 uczęszczał do Gimnazjum im. Stefana Batorego w Warszawie, a następnie uczył się w Liceum im. Sułkowskich w Rydzynie, w 1939 uzyskał świadectwo dojrzałości. Po wybuchu II wojny światowej opuścił wraz z matką kraj w grudniu 1939 (na skutek interwencji w Berlinie włoskich przyjaciół ojca) i przebywał początkowo w Rzymie, gdzie był prywatnym sekretarzem ambasadora gen. Bolesława Wieniawy-Długoszowskiego. W kwietniu 1940 udał się do Francji i wstąpił do Wojska Polskiego (przydzielony do artylerii przeciwlotniczej w Saint Nazaire). Po klęsce Francji i ewakuacji do Anglii był krótko tłumaczem w kwaterze polowej gen. Władysława Sikorskiego w Gask House, a następnie, po ukończeniu podchorążówki artylerii, został przydzielony do 1. Pułku Artylerii Motorowej. W 1941 uzyskał stypendium British Council i do 1943 studiował ekonomię i nauki polityczne na uniwersytecie w Saint Andrews; uzyskał stopień Master of Arts. W 1944 kontynuował studia w zakresie historii nowożytnej w Pembroke College w Oxfordzie. Od czerwca 1944 uczestniczył w kampanii 1. Dywizji Pancernej kolejno w Normandii, Belgii i Holandii. Awansował do stopnia podporucznika, został odznaczony Krzyżem Walecznych, Medalem Wojska i Srebrnym Krzyżem Zasługi. Od końca 1944 do 1946 był członkiem redakcji „Dziennika Żołnierza 1. Dywizji Pancernej” (w 1946 redaktor naczelny) oraz współpracował z miesięcznikiem 1. Dywizji „Salamandra”; w pismach tych publikował artykuły na tematy polityczne, kulturalne i literackie. W 1946 został przydzielony do polskiej placówki wojskowej przy Ambasadzie Brytyjskiej w Rzymie. Po demobilizacji w 1947 pracował kolejno w International Refugee Organization w Neapolu a od 1948 w wydziale ekonomicznym Food and Agricultural Organization of the United Nations w Rzymie. Od 1951 był związany z włoską malarką Leonor Fini. W 1952 przeniósł się do Paryża, gdzie podjął pracę w sekretariacie generalnym Kongresu Wolności Kultury (Congrès pour la Liberté de la Culture), trwającą do 1973. Równocześnie rozwijał twórczość krytyczną i przekładową, współpracując stale z miesięcznikiem „Kultura” (liczne artykuły i recenzje też pod pseudonimami: KAJ, a.n., A.N., m.in. w 1953-55 przegląd zachodnich czasopism oraz cykl Notatki wydawnicze podpisywany (j)). Po nawiązaniu kontaktu z Witoldem Gombrowiczem w 1952 zajął się szczególnie zapoznawaniem zachodnich czytelników z twórczością tego pisarza (pierwszy artykuł o W. Gombrowiczu ogłosił w „Preuves” w 1953 nr 34). Przekładał także na język francuski utwory Gombrowicza oraz innych współczesnych pisarzy polskich. W 1955 wraz z Ignazio Silone i Danielem Bellem założył Comité d'Écrivains et d'Éditeurs pour une Entraide Européenne, przekształcony następnie w Fondation Européenne pour une Entraide Intellectuelle. W 1965 został członkiem komitetu redakcyjnego miesięcznika „Preuves”. W 1973-76 był dyrektorem administracyjnym Centre Royaumont pour une Science de l'Homme, a następnie doradcą w Institut National de l'Audiovisuel (do przejścia na emeryturę w 1987). Od 1982 był członkiem powstałego w Paryżu Komitetu Wykonawczego Funduszu Pomocy Niezależnej Literaturze i Nauce Polskiej. Liczne szkice, artykuły i recenzje poświęcone zwłaszcza literaturze i sztukom plastycznym ogłaszał w wielu czasopismach obcych: francuskich („Preuves”, „Arguments”, „Les Lettres Nouvelles”, „La Quinzaine Littéraire”, „Le Monde”, „Connaissance des Arts”, „L'Oeil”, „L'Arche”), angielskich („Encounter”, „Survey”, „The University and Left Review”), niemieckich („Der Monat”, „Merkur”), włoskich („Tempo Presente”), amerykańskich („Arts”, „The New Leader”, „Partisan Review”, „Tri-Quarterly”). Za przekłady utworów polskich na język francuski otrzymał nagrodę Fundacji A. Jurzykowskiego w Nowym Jorku (1967), nagrodę Fundacji im. Kościelskich w Genewie (1969) i nagrodę Polskiego PEN Clubu (1981); w 1982 otrzymał nadto nagrodę „Kultury” im. Z. Hertza. Zmarł 4 maja 1987 w Paryżu; pochowany w Saint-Dyé-sur-Loire pod Chambord.
W 1989 została ufundowana w Paryżu z inicjatywy paryskiej „Kultury” nagroda dla tłumaczy literatury polskiej im. K.A. Jeleńskiego.