Jaworski Stanisław

BIO

Urodzony 12 września 1934 w Częstochowie; syn Leona Jaworskiego, inżyniera elektryka, i Marii z Janowskich. W 1948-51 uczęszczał do Liceum Ogólnokształcącego im. S. Żeromskiego w Zawierciu. Następnie studiował polonistykę na Uniwersytecie Jagiellońskim (UJ) w Krakowie, w 1956 uzyskał magisterium. W 1954-55 opublikował kilka wierszy w dwutygodniku UJ „Wiadomości Uniwersyteckie” i jego kontynuacji „Kierunek Natarcia.” Od 1956 pracował jako asystent przy Katedrze Literatury Polskiej UJ. W tymże roku był współzałożycielem i redaktorem literackim pisma „Zebra”, wychodzącego w Krakowie. Wiersze, artykuły literackie i recenzje publikował w „Lewarach” (1956-57), „Poglądach” (1956-57), „Wektorze” (1956-58), „Życiu Literackim” (1956-58, 1970-80) i „Ruchu Literackim” (1962-93, z przerwami). W 1961 ogłosił w „Zeszytach Naukowych UJ” (nr 36) pierwszy szkic naukowy pt. Krytyka literacka i artystyczna w «Zwrotnicy». W 1965 uzyskał stopień doktora nauk humanistycznych na podstawie rozprawy pt. Tadeusz Peiper – pisarz i teoretyk, napisanej pod kierunkiem prof. Henryka Markiewicza, i stanowisko adiunkta. W 1966-69 był wykładowcą na uniwersytecie w Grenoble. W 1976 habilitował się na podstawie pracy pt. Między awangardą a nadrealizmem. Główne kierunki przemian poezji polskiej w latach trzydziestych na tle europejskim, po czym kontynuował pracę jako docent UJ. Od tegoż roku (1976) był członkiem redakcji „Ruchu Literackiego”, a później w 1984-89 jego redaktorem naczelnym. Liczne recenzje i artykuły literackie publikował w „Nadodrzu” (1974-79, z przerwami), „Literaturze” (1977-79) oraz „Piśmie” (1981, 1983). Ponownie wykładał na uniwersytetach francuskich: w 1981-82 w Nancy, a w 1988-92 w Lyonie. W 1987 uzyskał tytuł profesora nadzwyczajnego. W 1989 został członkiem Stowarzyszenia Pisarzy Polskich. Odznaczony m.in. Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski (1987). Zmarł 15 lutego 2018 w Krakowie; pochowany tamże na Cmentarzu Rakowickim.

Twórczość

1. Podstawy światopoglądowe krakowskiej awangardy. [Warszawa 1963], 23 s., powielone.

Referat wygłoszony na konferencji naukowej Instytutu Badań Literackich Polskiej Akademii Nauk poświęconej poezji polskiej XX wieku, Warszawa 28-30 XI 1963.

2. U podstaw awangardy. Tadeusz Peiper, pisarz i teoretyk. [Monografia historycznoliteracka]. Kraków: Wydawnictwo Literackie 1968, 301 s. Wyd. 2 przejrzane i uzupełnione tamże 1980.

Rozprawa doktorska.

See Studies

3. Między awangardą a nadrealizmem. Główne kierunki przemian poezji polskiej w latach trzydziestych na tle europejskim. Kraków: Wydawnictwo Literackie 1976, 230 s.

Rozprawa habilitacyjna.

Nagrody

Nagroda „Miesięcznika Literackiego” w 1977.

Zawartość

Od autora. – Propozycje i możliwości: W strefie przejściowej; Wśród nowych wzorów; Dwie propozycje; Parę uściśleń. – Doświadczenie nadrealizmu: Poetyka nadrealizmu. (Przesłanki); Między automatyzmem a dyskursem; Pokrewieństwa i zbieżności. – Dalsze dzieje awangardy: W poszukiwaniu nowej formuły awangardyzmu. – Poezja -„dynamika osobowości”. – Zakończenie. [Obszerniej o twórczości autorów: J. Brzękowski, T. Peiper, J. Przyboś, A. Ważyk, A. Breton, G. Apollinaire, P. Eluard].

See Studies

4. Odnajdywanie świata. [Szkice]. Kraków: Wydawnictwo Literackie 1984, 157 s.

Zawartość

I. Awangarda po latach; Milczenie Tadeusza Peipera; Bez udziału mitu; Lektury Albina [dot. A. Ważyka]; Przyboś – „nadmiar świata”; Podejrzany o herezję [dot. J. Brzękowskiego]; Mit Ziemi, mit Miasta; „Góry niepokonane”; Znak zapytania; Podróże i powroty; Poezja futurystów [dot. J. Kurka]; Czerwona seria „Generacji” [dot. M. Czuchnowskiego]; Spotkania [dot. L. Piwowara]; Nowa poetka dwudziestolecia [dot. M. Elin]; Koncepcje człowieka w poezji awangardy; Poezja własna [dot. M. Jachimowicza]; Doktryna a wrażliwość; Poeta: malarz czy muzyk? – II. Umieć słuchać śpiewu świata [dot. J. Giono]; Julien Green – katastrofista; „Zaprzeczyć nicości” [dot. A. Malraux]; Labirynt nieufności [dot. M. Butora].

See Studies

5. Słownik szkolny. Terminy literackie. Warszawa: Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne 1990, 158 s. Wyd. 2 tamże 1991.

See Studies

6. Awangarda. Warszawa: Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne 1992, 435 s. Biblioteka „Polonistyki”.

See Studies

7. „Piszę, więc jestem”. O procesie twórczym w literaturze. [Studium]. Kraków: Universitas 1993, 130 s.

See Studies

8. Podręczny słownik terminów literackich. Kraków: Universitas 2000, 231 s. Wyd. nast. tamże: wyd. 2 2000, wyd. 3 2001.

9. Zakręty i przełomy. Studia o literaturze XX wieku. Kraków: Collegium Columbinum 2003, 204 s.

Zawartość

Literatura wobec zmian a zmiany w literaturze; Strategia obcego w prozie lat dwudziestych; Doświadczenie awangardy; Słowo jako przedmiot; Niespodzianki awangardy; Gmachy [dot. M. Czuchnowskiego]; Julian Przyboś – między teorią a pisaniem; Słowacki awangardy [dot. T. Peipera]; Marian Czuchnowski – zmiana ról, zmiana dyskursów; „Widzę tam na dnie” [dot. Cz. Miłosza]; „Topielec z rzeki snu” [J. Pleśniarowicz]; „Spojrzenie” Krzysztofa Kamila Baczyńskiego; Między doświadczeniem a nadzieją [dot. A. Rudnickiego]; Graffiti uczniowskie a graffiti polityczne; Marian Czuchnowski: poetyka codzienności; Najpiękniejsza jest rzeczywistość...; Maski i twarze. Proza polska lat 90-tych i autobiografizm; Mówić o sobie i milczeć [dot. K. Brandysa i J. Kotta]; O pożytkach własnych płynących z pisania [dot. Z. Nałkowskiej, W. Dichtera, J.P. Sartre'a, I. Filipiak, A. Camusa].

Artykuły w czasopismach i książkach zbiorowych, m.in.

• Krytyka literacka i artystyczna w „Zwrotnicy”. „Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego” 1961 nr 36 s. 107-145.

• Antyestetyzm w poezji lat dwudziestych. W: Wiersz i poezja. Wrocław 1966 s. 33-46.

• Od „Drogi” do „Pionu”. (O kształtowaniu się sanacyjnego „upaństwowienia” literatury). „Rocznik Komisji Historycznoliterackiej” 1967 s. 105-146.

• Pięćdziesiąt lat surrealizmu. „Ruch Literacki” 1970 nr 5 s. 310-317.

• Pisarz społecznej pasji – Jalu Kurek. W: Prozaicy dwudziestolecia międzywojennego. Warszawa 1972 s. 413-441.

• Poetyka surrealizmu [cz. 1-2]. „Ruch Literacki” 1974 nr 3 s. 157-166, nr 5 s. 287-301.

• „Wezbrawszy do samych krawędzi”. (J. Przyboś: Poezje wybrane); Sklepikarz i poeta. („Pożegnanie z Marią” T. Borowskiego). W: Literatura polska w szkole średniej. Warszawa 1975 s. 417-456.

• Dalsze dzieje awangardy. „Rocznik Komisji Historycznoliterackiej” 1975 s. 135-159.

• Literatura lat 1918-1939. W: Historia literatury polskiej w zarysie. Warszawa 1978 s. 386-446.

• Awangarda. („Zwrotnica” 1922-1923, 1926-1927; „Linia” 1931-1933). W: Literatura polska w okresie międzywojennym. T. 1. Warszawa 1979 s. 179-212.

• Tadeusz Peiper o teatrze młodopolskim. W: Jan August Kisielewski i problemy teatru młodopolskiego. Rzeszów 1980 s. 139-143.

• Gebrauchstexte in der zeitgenössischen polnischen Lyrik. W: Gebrauchtsliteratur. Frankfurt am Main, Bern 1982 s. 81-88.

• Dialektyka okresu literackiego; Słownik terminów literackich. W: Okresy literackie. Warszawa 1983 s. 5-16, 353-383.

• Między doświadczeniem a nadzieją. „Ruch Literacki” 1984 nr 4 s. 255-270 [dot. A. Rudnickiego].

• Mit autobiograficzny w poezji Emila Zegadłowicza. W: Szkice o twórczości Emila Zegadłowicza. Rzeszów 1985 s. 23-32.

• Co to jest arcydzieło literackie. W: Arcydzieła literatury polskiej. T. 1. Rzeszów 1987 s. 7-16.

• The Cracow Avant-garde. „Literary Studies in Poland”, Wrocław T. 21: 1989 s. 7-19.

• Narcyz. W: Mit – człowiek – literatura. Warszawa 1992 s. 133-149.

See Studies

• O autointerpretacji. „Ruch Literacki” 1992 z. 4 s. 335-346.

• Tadeusz Peiper. 1891-1969; Adam Ważyk. 1905-1982. W: Obraz literatury polskiej XIX i XX wieku. Seria 6 t. 3. Kraków 1993 s. 209-234; 235-266.

Prace edytorskie i redakcyjne

1. T. Peiper: Tędy; Nowe usta. Oprac. i red.: T. Podoska. Przedmowa, komentarz, nota biograficzna: S. Jaworski. (T. Peiper: Pisma).Kraków: Wydawnictwo Literackie 1972, 442 s.

2. T. Peiper: O wszystkim i jeszcze o czymś. Artykuły, eseje, wywiady (1918-1939). Przedmowa, komentarz, bibliografia: S. Jaworski. (T. Peiper: Pisma).Oprac. tekstu: T. Podoska. Kraków: Wydawnictwo Literackie 1974, 676 s.

3. Odpowiem ci przestrzenią. Poeci Awangardy o Tatrach. [Wybór:] S. Jaworski. Kraków: Wydawnictwo Literackie 1976, 93 s.

4. J. Kurek: Wiersze awangardowe. Retrospektywa. Wybór i wstęp: S. Jaworski. Kraków: Wydawnictwo Literackie 1977, 158 s.

See Studies

5. T. Peiper: Powieści. Ma lat 22; Krzysztof Kolumb odkrywca. Przedmowa i komentarz: S. Jaworski. Oprac. tekstu: T. Podoska. (T. Peiper: Pisma). Kraków: Wydawnictwo Literackie 1977, 616 s.

6. T. Peiper: Pisma wybrane. Oprac. S. Jaworski. Wrocław, Kraków: Wydawnictwo Ossolineum 1979, LXXX, 386 s. Biblioteka Narodowa I, 235.

See Studies

7. T. Peiper: Poematy i utwory teatralne. Przedmowa, oprac. tekstu, komentarz: A. K. Waśkiewicz. Utwory „Z dróg wojennych” oprac. i komentarz: S. Jaworski. (T. Peiper: Pisma). Kraków: Wydawnictwo Literackie 1979, 821 s.

8. J. Brzękowski: Wiersze awangardowe. Wybór, słowo wstępne i nota wydawcy: S. Jaworski. Kraków: Wydawnictwo Literackie 1981, 130 s.

See Studies

9. Studia o narracji. Referaty na XVIII konferencję teoretycznoliteracką, Baranów Sandomierski 2-7 lutego 1979. Red.: J. Błoński, S. Jaworski, J. Sławiński. Wrocław: Wydawnictwo Ossolineum 1982, 312 s. Polska Akademia Nauk Instytut Badań Literackich.

10. T. Peiper: Pierwsze trzy miesiące. Przedmowa, komentarz: S. Jaworski. Oprac. tekstu, aneks edytorski: S. Góra. Kraków: Wydawnictwo Literackie 1991, 497 s.

See Studies

11. Świat nowej prozy. Pod red. S. Jaworskiego. Kraków: Universitas 2001, 175 s.