BIO
Urodzony 10 listopada 1909 w Symbirsku nad Wołgą; syn Mikołaja Beynara, agronoma i muzyka, i Heleny z Maliszewskich. Po powrocie w 1920 do Polski uczył się kolejno w gimnazjach w Warszawie, Opatowie i Grodnie, gdzie w 1928 zdał maturę. Następnie studiował historię na Uniwersytecie Stefana Batorego w Wilnie. W okresie studiów należał do Akademickiego Klubu Włóczęgów Wileńskich, w którym nosił przydomek Bachus herbu Flacha. W 1930 był współzałożycielem Klubu Intelektualistów o charakterze liberalno-demokratycznym, wyodrębnionego z Klubu Włóczęgów. Po uzyskaniu dyplomu w 1932 i ukończeniu Dywizyjnego Kursu Podchorążych przez rok służył w Wilnie w 1. pułku piechoty legionów. W 1934 ożenił się z Władysławą z Adamowiczów, chemiczką z wykształcenia (zmarła w 1965). W 1934 ogłosił, jako pierwszą publikację, fragment pracy magisterskiej Rola i działalność Aleksandra Oskierki w 1863 r. w Księdze pamiątkowej Koła Historyków Uniwersytetu Stefana Batorego w Wilnie. W 1934-37 pracował jako nauczyciel historii w gimnazjum w Grodnie, a w 1937 został spikerem w Rozgłośni Wileńskiej Polskiego Radia. Po wybuchu II wojny światowej brał udział w kampanii wrześniowej jako dowódca plutonu. Wzięty do niewoli niemieckiej uciekł z obozu jenieckiego i powrócił do Wilna, gdzie działał od 1940 w konspiracyjnej grupie skupionej wokół ks. Henryka Hlebowicza. Po włączeniu Litwy do Związku Socjalistycznych Republik Radzieckich w 1940, a następnie w czasie okupacji niemieckiej (od 1941) był członkiem Związku Walki Zbrojnej, a później Armii Krajowej (AK) i działał m.in. w miejscowości Jasienica (stąd pseudonim publicystyczny); prowadził szkolenie wojskowe, brał udział w tajnym nauczaniu uniwersyteckim, współpracował z podziemną prasą. Jesienią 1942 wraz ze Stanisławem Stommą zakładał tajny uniwersytet powszechny, który działał do wiosny 1944. W tymże roku objął funkcję redaktora konspiracyjnego pisma „Pobudka”, wydawanego przez Biuro Informacji i Propagandy Okręgu Wileńskiego AK. W lipcu tegoż roku brał udział w walkach z Armią Czerwoną, wkraczającą na Wileńszczyznę, po czym z resztkami oddziałów AK przebywał w puszczach Rudnickiej i Ruskiej. W sierpniu 1944, w trakcie przedzierania się do walczącej Warszawy, został zatrzymany przez władze radzieckie i odstawiony do jednostki Ludowego Wojska Polskiego, skąd zbiegł i zgłosił się do oddziału majora Zygmunta Szyndzielarza (Łupaszki), złożonego z pozostałych żołnierzy 5. Brygady Wileńskiej AK. Pełnił funkcję adiutanta, a pod koniec działalności zastępcy dowódcy. Po rozwiązaniu oddziału, we wrześniu 1944 zamieszkał w Krakowie i zajął się pracą publicystyczną. Od 1946 był członkiem redakcji „Tygodnika Powszechnego”; w piśmie tym, a także w „Tygodniku Warszawskim” i w „Dziś i jutro” publikował artykuły i recenzje literackie. W maju 1948 otrzymał nagrodę literacką im. T. Pietrzaka. W lipcu 1948 został aresztowany w sprawie wileńskiej organizacji AK. Zwolniony po dwóch miesiącach śledztwa, dzięki interwencji Bolesława Piaseckiego, kontynuował współpracę z „Tygodnikiem Powszechnym” (do 1950), „Dziś i jutro” (do 1953) oraz z dziennikiem „Słowo Powszechne” (1949-51). W 1950 przeniósł się do Warszawy. W 1953 mieszkał we Wrocławiu. Artykuły, reportaże i recenzje ogłaszał m.in. w „Życiu Warszawy” (1951-59), „Nowej Kulturze” (1952-59), „Przeglądzie Kulturalnym” (1952-57), „Twórczości” (1952-58), „Po prostu” (1955-57). Od 1951 należał do Związku Literatów Polskich (ZLP); w 1959-62 pełnił funkcję wiceprezesa Zarządu Głównego. Był członkiem tymczasowego zarządu Stowarzyszenia Caritas. Był ostatnim prezesem Klubu Krzywego Koła (rozwiązanego w 1962). W 1961 został członkiem Polskiego PEN Clubu (w 1966-70 pełnił funkcję wiceprezesa Zarządu Głównego). W 1964 należał do sygnatariuszy Listu 34 pisarzy i uczonych w obronie wolności słowa. W 1965 otrzymał nagrodę Fundacji A. Jurzykowskiego w Nowym Jorku. Za czynne poparcie młodzieży akademickiej podczas wydarzeń marcowych 1968 stał się obiektem napaści politycznych ze strony władz i działaczy partyjnych; Podstawowa Organizacja Partyjna Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej oraz Koło Zjednoczonego Stronnictwa Ludowego przy Oddziale Warszawskim ZLP przyjęły 2 kwietnia 1968 uchwałę zwracającą się do Zarządu Głównego ZLP o wydalenie go ze Związku; jego twórczość zaś została objęta zakazem publikacji. W 1969 ożenił się z Zofią z Darowskich primo voto O'Bretenny (od 1965 była informatorką Służby Bezpieczeństwa na temat działalności pisarza). Został odznaczony Krzyżem Walecznych (1944) oraz Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski (1956). Zmarł 19 sierpnia 1970 w Warszawie; pochowany na Cmentarzu Powązkowskim w Warszawie.
W 1980 XXI Walny Zjazd ZLP uchwalił specjalną rezolucję przeciw zarzutom i zniesławieniu pisarza w 1968.
Twórczość
1. Zygmunt August na ziemiach dawnego W. Ks. Litewskiego. [Wilno:] „Dziennik Urzędowy Kuratorium Okręgu Szkolnego Wileńskiego” [1935], 31 s.
2. Ziemie północno-wschodnie Rzeczypospolitej za Sasów. Wilno: „Dziennik Urzędowy Kuratorium Okręgu Szkolnego Wileńskiego” 1939, 55 s.
3. Po kataklizmie. [Reportaże z Ziem Odzyskanych]. Powst. przed 1948.
4. Wisła pożegna zaścianek. Warszawa: Instytut Wydawniczy „PAX" 1951, 254 s.
5. Świt słowiańskiego jutra. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy 1952, 381 s. Wyd. 2 tamże 1954.
6. Biały front. [Powieść]. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy 1953, 288 s.
7. Opowieści o żywej materii. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy 1954, 287 s.
8. Zakotwiczeni. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe 1955, 335 s.
9. Archeologia na wyrywki. Reportaże. Warszawa: Książka i Wiedza 1956, 239 s.
Zawartość
10. Chodzi o Polskę. Warszawa: Polonia 1956, 70 s.
11. Kraj nad Jangtse. [Reportaże z Chin]. Warszawa: Czytelnik 1957, 237 s.
12. Ślady potyczek. Warszawa: Czytelnik 1957, 403 s.
13. Dwie drogi. O powstaniu styczniowym. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy 1960, 410 s. Wyd. nast.: tamże: wyd. 2 przejrzane i uzupełnione 1963, [wyd. 3] 1988; wyd. 4. Warszawa: Czytelnik 1992.
14. Myśli o dawnej Polsce. Warszawa: Czytelnik 1960, 291 s. Wyd. nast. tamże: wyd. 2 1961, wyd. 3 1977, wyd. 4 1985, wyd. 5 1990.
15. Polska Piastów. Wrocław: Wydawnictwo Ossolineum 1960, 390 s. Wyd. nast.: wyd. 2 tamże 1961, wyd. 3 Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy 1966, tamże: wyd. 4 1967, wyd. 5 1974, wyd. 6 1979, wyd. 7 1983, wyd. 8 1985, [wyd. 8 dodruk] 1986, wyd. 5 [!] 1989, wyd. 6 1990, wyd. 6 [!] dodruk 1992; wyd. 7 [!] Warszawa: Czytelnik 1996, tamże wyd. 8 1996.
Przekłady
angielski
16. Słowiański rodowód. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy 1961, 432 s. Wyd. nast. tamże: wyd. 2 1965, wyd. 3 z posłowiem A. Gieysztora 1978.
17. Tylko o historii. Warszawa: Iskry 1962, 282 s. Wyd. 2 Warszawa: Czytelnik 1992.
18. Polska Jagiellonów. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy 1963, 451 s. Wyd. nast. tamże: wyd. 2 1965, wyd. 3 1967, wyd. 4 1975, wyd. 5 1979, wyd. 6 1983, wyd. 7 1985, [wyd. 7 dodruk] 1986, wyd. [8] 1989, wyd. 6 w tej edycji 1990, wyd. 6 [!] w tej edycji dodruk 1992; wyd. 7 [!] Warszawa: Czytelnik 1996.
Nagrody
Przekłady
angielski
19. Trzej kronikarze. Wybrane fragmenty kronik w tłum. [z języka łacińskiego]: Thietmara: M.Z. Jedlicki; Galla: R. Grodecki; Kadłubka: A. Józefczyk, M. Studziński. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy 1964, 457 s. Wyd. nast.: wyd. 2 Warszawa: Czytelnik 1992, wyd. 3 tamże 1993.
20. Ostatnia z rodu. Warszawa: Czytelnik 1965, 325 s. Wyd. nast. tamże: wyd. 2 1967, wyd. 3 1975, wyd. 4 1984, wyd. 5 1988.
Przekłady
estoński
21. Rzeczpospolita Obojga Narodów. Cz. 1-31967, 1972.
Przekłady
angielski
Cz. 1. Srebrny wiek. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy 1967, 499 s.
Cz. 2. Calamitatis regnum. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy 1967, 416 s.
Cz. 3. Dzieje agonii. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy 1972, 597 s.
Wyd. nast. łączne cz. 1-3: tamże: wyd. 2 1982, wyd. 3 1985, wyd. 3 dodruk [właśc. wyd. 4] 1986, wyd. 5 1989, wyd. 6 1990, wyd. 6 dodruk 1992; [wyd. 8] Warszawa: Czytelnik 1996, tamże 1999.
Przekłady
angielski
22. Rozważania o wojnie domowej. Druk fragmentów Warszawa: Niezależna Oficyna Wydawnicza NOWA* 1978, 61 s. [Wyd. 2] tamże 1979, 61 s. Inne wyd.: [Wrocław:] Pro-Za* [1980 lub 1981]. Wyd. całości: Kraków, Wrocław: Wydawnictwo Literackie 1985, 125 s. Wyd. nast.: wyd. 2 [!] tamże 1989; wyd. 4 [!] Warszawa: Czytelnik 1993.
Przekłady
węgierski
23. Pamiętnik. Druk fragmentów pt. Strzępy wspomnień. „Przegląd Katolicki” 1986 nr 1 – 51/52 [z przerwami]. Wyd. osobne całości: [B.m.w.* 1986]; [Warszawa:] Międzyzakładowa Struktura Solidarności „V”* [1986]. Wyd. nast.: Kraków: Społeczny Instytut Wydawniczy „Znak” 1989, 143 s.; wyd. 2 Warszawa: Czytelnik 1993,.
24. Polska anarchia. [Szkice z historii XVII-XIX w.] Kraków: Wydawnictwo Literackie 1988, 173 s. Wyd. nast.: tamże wyd. 2 1989; wyd. 3 Warszawa: Czytelnik 1993.
Zawartość
Omówienia i recenzje
• Ankieta dla IBL PAN 1966, 1967.
