IWAŃSKA Alicja

Urodzona 13 maja 1918 w Gardzienicach (powiat Krasnystaw)[P] w rodzinie ziemiańskiej; córka Jana Iwańskiego, adwokata i poety, i Stanisławy z Miłkowskich, powieściopisarki i poetki. Dzieciństwo spędziła w majątkach rodziców: w Gardzienicach pod Lublinem i w Mikorzynie w Wielkopolsce. W 1930/31 uczyła się w państwowym gimnazjum w Ostrzeszowie; tu redagowała szkolne pismo „Nie traćmy humoru”. W 1931/32 uczęszczała do Gimnazjum im. generałowej J. Zamoyskiej w Poznaniu, a od 1933 do prywatnego Gimnazjum Wandy Szachtmajerowej w Warszawie, gdzie w 1936 zdała maturę. Debiutowała w 1935 wierszami Dwie maksymy o ostrożności, Serwatulowaty wiersz i Słowa o słowach, ogłoszonymi w „Okolicy Poetów” (nr 1). W 1936 podjęła studia filozoficzne na Uniwersytecie Warszawskim (UW). Rozwijając twórczość literacką publikowała wiersze w czasopiśmie „Wici Wielkopolskie” (1935-37) oraz w „Kamenie” (1937-39). W 1938 wyjechała na dalsze studia do Brukseli na Université Libre; była tu członkiem Międzynarodowego Koła Studentów. Do Polski powróciła pod koniec sierpnia 1939. W czasie okupacji niemieckiej, wysiedlona z Poznańskiego w marcu 1940, przebywała w Warszawie. Studiowała filozofię na tajnym UW i równocześnie przez rok prowadziła wykłady z historii etyki na konspiracyjnych kursach uniwersyteckich. W 1941 uzyskała magisterium z filozofii na tajnym seminarium UW u profesorów Tadeusza Kotarbińskiego i Władysława Tatarkiewicza. Pracowała zarobkowo w magistracie, w jadłodajni, w studiu fotograficznym. W styczniu 1942 wyszła za mąż za Jana Gralewskiego, filozofa i oficera Armii Krajowej (AK), który jako emisariusz Komendy Głównej AK dotarł w lipcu 1943 do generała Władysława Sikorskiego i zginął w katastrofie gibraltarskiej. Brała udział w działalności AK. Kontynuowała też twórczość poetycką (m.in. wiersz Wojna został wydrukowany anonimowo w antologii konspiracyjnej Słowo prawdziwe, Warszawa 1943). Walczyła w powstaniu warszawskim, służąc w Sztabie Dzielnicy Śródmieście-Południe. Po upadku powstania przez pewien czas przebywała w Stawisku u Jarosława Iwaszkiewicza. Od marca do października 1945 kontynuowała działalność polityczną w konspiracyjnej organizacji NIE (Niepodległość), przemianowanej wkrótce na WiN (Wolność i Niezawisłość). Z rozkazu organizacji zamieszkała w Poznaniu. Podjęła pracę w redakcji „Głosu Wielkopolskiego”, pełniła funkcję kierownika literackiego i raz na tydzień redagowała dodatek poświęcony literaturze i sztuce. Wiersze, fragmenty prozy oraz liczne artykuły publicystyczne ogłaszała m.in. w „Arkonie” (1945-46), „Głosie Wielkopolskim” (1945-46), „Odrodzeniu” (1945-46) oraz „Życiu Literackim” (1945-46) i „Twórczości” (1947). Zagrożona zdekonspirowaniem przeniosła się do Warszawy. Po uprawomocnieniu tajnych studiów na UW uzyskała w 1946 magisterium z filozofii. Jesienią 1946, zagrożona aresztowaniem przez Urząd Bezpieczeństwa, wyjechała do Stanów Zjednoczonych i tam rozpoczęła studia doktoranckie na Columbia University w Nowym Jorku, początkowo jako wolny słuchacz na wydziale filozofii, a od stycznia 1947 jako asystent na wydziale socjologii. Równocześnie w 1947-49 pracowała w polskim biurze POLPRESS, a w 1949 krótko w Polish Research Information Service. Wiosną 1949 zdała egzamin doktorski. W tymże roku wystąpiła o azyl polityczny. Wykładała socjologię i socjoantropologię również na kilku innych uniwersytetach i w college’ach amerykańskich: w Chicago (1950/51), w Atlancie (1952/53), w Talladega (1953/54). Kontynuując twórczość literacką publikowała prozę i poezję w paryskiej „Kulturze” (od 1952). W 1954/55 brała udział w pracy badawczej Slavonic Peoples' Project na Yale University, w wyniku której powstała polityczna i socjologiczna monografia Polski i Czechosłowacji. W 1955 wyszła za mąż za Philipa Wagnera, amerykańskiego geografa (rozwód w 1964). W 1955/56 otrzymała roczne stypendium Kellog Foundation i prowadziła badania socjologiczne wśród amerykańskich farmerów. W 1957 doktoryzowała się na Columbia University na podstawie rozprawy pt. Values in crisis situation – Nazi Concentration Camps, której podstawę stanowiły m.in. badania socjologiczne przeprowadzone wśród Polaków – byłych więźniów obozów koncentracyjnych, po wojnie zamieszkałych w USA. W tymże roku otrzymała azyl polityczny i prawo zamieszkania w USA. Podjęła wówczas pracę w studium pedagogicznym oraz jako visiting professor na wieczorowych seminariach dla dorosłych. W 1960 przyjęła obywatelstwo amerykańskie. W 1960/61 brała udział wraz z mężem w interdyscyplinarnym programie badawczym „Chiaps Project” pod auspicjami wydziału antropologii Chicago University i na terenie Meksyku, gdzie prowadziła badania socjologiczne wśród plemion Indian meksykańskich. W 1962 w związku z pracą męża mieszkała w Berkeley. W 1965 prowadziła wykłady w Sacramento State College na wydziale nauk społecznych. Od 1965 była profesorem na wydziale socjologii State University of New York w Albany. W 1968-69 była uczestniczką misji UNESCO w Chile jako socjolog ekspert w sprawach eksperymentów edukacyjnych. Po wydaniu w 1971 studium Purgatory and Utopia: a Mazahua Indian Village of Mexico cały dochód ze sprzedaży tej, a także następnej książki, przekazała na rzecz powołanego przez siebie w Meksyku Funduszu Kształcenia Dzieci Mazahua. Równocześnie rozwijała twórczość literacką, ogłaszając wiersze i fragmenty prozy w londyńskich czasopismach „Oficyna Poetów” (1967-68, 1980) i „Wiadomości” (1971-75, 1980). W 1974 otrzymała nagrodę Fundacji im. Kościelskich w Genewie. W 1980 została mianowana honorowym profesorem Polskiego Uniwersytetu na Obczyźnie (PUNO). Była członkiem Związku Pisarzy Polskich na Obczyźnie i Polskiego PEN Clubu. Od 1985 mieszkała w Londynie, gdzie jako emerytowany profesor kontynuowała pracę naukową w PUNO, w Instytucie Ameryki Łacińskiej Uniwersytetu Londyńskiego i w Brytyjskim Towarzystwie Estetycznym. Zmarła 26 września 1996 w Londynie; 18 czerwca 1997 jej prochy zostały złożone w kwaterze pułku „Baszta” na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach w Warszawie.