BIO

Urodzona 13 maja 1918 w Gardzienicach (powiat Krasnystaw)[P] w rodzinie ziemiańskiej; córka Jana Iwańskiego, adwokata i poety, i Stanisławy z Miłkowskich, powieściopisarki i poetki. Dzieciństwo spędziła w majątkach rodziców: w Gardzienicach pod Lublinem i w Mikorzynie w Wielkopolsce. W 1930/31 uczyła się w państwowym gimnazjum w Ostrzeszowie; tu redagowała szkolne pismo „Nie traćmy humoru”. W 1931/32 uczęszczała do Gimnazjum im. generałowej J. Zamoyskiej w Poznaniu, a od 1933 do prywatnego Gimnazjum Wandy Szachtmajerowej w Warszawie, gdzie w 1936 zdała maturę. Debiutowała w 1935 wierszami Dwie maksymy o ostrożności, Serwatulowaty wiersz i Słowa o słowach, ogłoszonymi w „Okolicy Poetów” (nr 1). W 1936 podjęła studia filozoficzne na Uniwersytecie Warszawskim (UW). Rozwijając twórczość literacką publikowała wiersze w czasopiśmie „Wici Wielkopolskie” (1935-37) oraz w „Kamenie” (1937-39). W 1938 wyjechała na dalsze studia do Brukseli na Université Libre; była tu członkiem Międzynarodowego Koła Studentów. Do Polski powróciła pod koniec sierpnia 1939. W czasie okupacji niemieckiej, wysiedlona z Poznańskiego w marcu 1940, przebywała w Warszawie. Studiowała filozofię na tajnym UW i równocześnie przez rok prowadziła wykłady z historii etyki na konspiracyjnych kursach uniwersyteckich. W 1941 uzyskała magisterium z filozofii na tajnym seminarium UW u profesorów Tadeusza Kotarbińskiego i Władysława Tatarkiewicza. Pracowała zarobkowo w magistracie, w jadłodajni, w studiu fotograficznym. W styczniu 1942 wyszła za mąż za Jana Gralewskiego, filozofa i oficera Armii Krajowej (AK), który jako emisariusz Komendy Głównej AK dotarł w lipcu 1943 do generała Władysława Sikorskiego i zginął w katastrofie gibraltarskiej. Brała udział w działalności AK. Kontynuowała też twórczość poetycką (m.in. wiersz Wojna został wydrukowany anonimowo w antologii konspiracyjnej Słowo prawdziwe, Warszawa 1943). Walczyła w powstaniu warszawskim, służąc w Sztabie Dzielnicy Śródmieście-Południe. Po upadku powstania przez pewien czas przebywała w Stawisku u Jarosława Iwaszkiewicza. Od marca do października 1945 kontynuowała działalność polityczną w konspiracyjnej organizacji NIE (Niepodległość), przemianowanej wkrótce na WiN (Wolność i Niezawisłość). Z rozkazu organizacji zamieszkała w Poznaniu. Podjęła pracę w redakcji „Głosu Wielkopolskiego”, pełniła funkcję kierownika literackiego i raz na tydzień redagowała dodatek poświęcony literaturze i sztuce. Wiersze, fragmenty prozy oraz liczne artykuły publicystyczne ogłaszała m.in. w „Arkonie” (1945-46), „Głosie Wielkopolskim” (1945-46), „Odrodzeniu” (1945-46) oraz „Życiu Literackim” (1945-46) i „Twórczości” (1947). Zagrożona zdekonspirowaniem przeniosła się do Warszawy. Po uprawomocnieniu tajnych studiów na UW uzyskała w 1946 magisterium z filozofii. Jesienią 1946, zagrożona aresztowaniem przez Urząd Bezpieczeństwa, wyjechała do Stanów Zjednoczonych i tam rozpoczęła studia doktoranckie na Columbia University w Nowym Jorku, początkowo jako wolny słuchacz na wydziale filozofii, a od stycznia 1947 jako asystent na wydziale socjologii. Równocześnie w 1947-49 pracowała w polskim biurze POLPRESS, a w 1949 krótko w Polish Research Information Service. Wiosną 1949 zdała egzamin doktorski. W tymże roku wystąpiła o azyl polityczny. Wykładała socjologię i socjoantropologię również na kilku innych uniwersytetach i w college’ach amerykańskich: w Chicago (1950/51), w Atlancie (1952/53), w Talladega (1953/54). Kontynuując twórczość literacką publikowała prozę i poezję w paryskiej „Kulturze” (od 1952). W 1954/55 brała udział w pracy badawczej Slavonic Peoples' Project na Yale University, w wyniku której powstała polityczna i socjologiczna monografia Polski i Czechosłowacji. W 1955 wyszła za mąż za Philipa Wagnera, amerykańskiego geografa (rozwód w 1964). W 1955/56 otrzymała roczne stypendium Kellog Foundation i prowadziła badania socjologiczne wśród amerykańskich farmerów. W 1957 doktoryzowała się na Columbia University na podstawie rozprawy pt. Values in crisis situation – Nazi Concentration Camps, której podstawę stanowiły m.in. badania socjologiczne przeprowadzone wśród Polaków – byłych więźniów obozów koncentracyjnych, po wojnie zamieszkałych w USA. W tymże roku otrzymała azyl polityczny i prawo zamieszkania w USA. Podjęła wówczas pracę w studium pedagogicznym oraz jako visiting professor na wieczorowych seminariach dla dorosłych. W 1960 przyjęła obywatelstwo amerykańskie. W 1960/61 brała udział wraz z mężem w interdyscyplinarnym programie badawczym „Chiaps Project” pod auspicjami wydziału antropologii Chicago University i na terenie Meksyku, gdzie prowadziła badania socjologiczne wśród plemion Indian meksykańskich. W 1962 w związku z pracą męża mieszkała w Berkeley. W 1965 prowadziła wykłady w Sacramento State College na wydziale nauk społecznych. Od 1965 była profesorem na wydziale socjologii State University of New York w Albany. W 1968-69 była uczestniczką misji UNESCO w Chile jako socjolog ekspert w sprawach eksperymentów edukacyjnych. Po wydaniu w 1971 studium Purgatory and Utopia: a Mazahua Indian Village of Mexico cały dochód ze sprzedaży tej, a także następnej książki, przekazała na rzecz powołanego przez siebie w Meksyku Funduszu Kształcenia Dzieci Mazahua. Równocześnie rozwijała twórczość literacką, ogłaszając wiersze i fragmenty prozy w londyńskich czasopismach „Oficyna Poetów” (1967-68, 1980) i „Wiadomości” (1971-75, 1980). W 1974 otrzymała nagrodę Fundacji im. Kościelskich w Genewie. W 1980 została mianowana honorowym profesorem Polskiego Uniwersytetu na Obczyźnie (PUNO). Była członkiem Związku Pisarzy Polskich na Obczyźnie i Polskiego PEN Clubu. Od 1985 mieszkała w Londynie, gdzie jako emerytowany profesor kontynuowała pracę naukową w PUNO, w Instytucie Ameryki Łacińskiej Uniwersytetu Londyńskiego i w Brytyjskim Towarzystwie Estetycznym. Zmarła 26 września 1996 w Londynie; 18 czerwca 1997 jej prochy zostały złożone w kwaterze pułku „Baszta” na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach w Warszawie.

Twórczość

Oprócz licznych prac naukowych z zakresu socjologii i socjoantropologii (drukowanych po 1950 w języku angielskim i hiszpańskim) opublikowała następujące dzieła literackie:.

1. Wielokąty. [Wiersze]. Warszawa: F. Hoesick 1938, 43 s.

2. Wiersze. Warszawa: Wydawnictwo Płomienie 1941.

Wyd. konspiracyjne, autorka podpisana: Anna Przeniewska. (Informacja autorki w przedmowie do poz. ).

3. Świat przetłumaczony. [Powieść]. Paryż: Instytut Literacki 1968, 239 s.

4. Karnawały. [Powieść]. Londyn: Oficyna Poetów i Malarzy 1980, 112 s.

Druk fragmentów: „Kultura”, Paryż 1972 nr 5, 1973 nr 1/2; „Wiadomości”, Londyn 1973 nr 23, 1974 nr 26, 1975 nr 6, 31/32.

5. Wojenne odcinki. Warszawa 1940-1943. [Współautor:] J. Gralewski. Londyn: Oficyna Poetów i Malarzy 1982, 201 s. Wyd. 2 Warszawa: Oficyna Wydawnicza 1990.

Nagrody

Nagroda im. H. Naglerowej przyznana przez Związek Pisarzy Polskich na Obczyźnie w 1983.

Zawartość

Książka dokumentalno-wspomnieniowa, zawiera notatki, zapisy dziennikowe i listy A. Iwańskiej oraz jej męża z okresu okupacji niemieckiej, fragmenty esejów czytanych na tajnych seminariach filozoficznych Uniwersytetu Warszawskiego oraz powstałe w tym czasie wiersze A. Iwańskiej.

6. Ucieczki. [Powieść]. Londyn: Polska Fundacja Kulturalna 1983, 177 s.

7. Niezdemobilizowani. Poznań-Warszawa 1945-1946. Powieść. Warszawa: Wydawnictwo Głos* 1987, 99 s. Wyd. nast. Londyn: Polska Fundacja Kulturalna 1988.

8. Baśń amerykańska. [Powieść]. Londyn: Aneks 1988, 67 s.

9. Niektóre. [Wiersze]. Londyn: Polska Fundacja Kulturalna 1991, 36 s.

10. Właśnie tu! Rzecz o dziewiętnoastowiecznym Jean Marie Guyau i dwudziestowiecznej sobie samej. [Wspomnienia]. Londyn: Polska Fundacja Kulturalna 1992, 162 s.

11. Potyczki i przymierza. Pamiętnik 1918-1985. Warszawa: Gebethner i Ska 1993, 519 s.

12. Kobiety z firmy. Sylwetki pięciu kobiet z AK pracujących w wywiadzie i kontrwywiadzie. [Szkice biograficzno-wspomnieniowe]. Londyn: Polska Fundacja Kulturalna 1995, 122 s.

Zawartość

Biedronka” (Wanda Namysłowska-Michałowska); Zochna (Zofia Butrym); „Grażyna” (Danuta Knapp-Wrona); „Klima” (Maria Klementyna Łapińska-Jabłońska-Rozpędzihowska); Wacka (Wacława Zastocka).

13. Tylko trzynaście. Wojenne opowiadania. Londyn: Oficyna Poetów i Malarzy 1996, 163 s.

Druk bibliofilski.

Omówienia i recenzje

Ankieta dla IBL PAN 1993.

Autor o sobie

Alicja Iwańska o sobie. Magazyn Literacki 1995 nr 12/13.

Wywiady

Z Alicją Iwańską o „Wojennych odcinkach. [Rozm.] R. Wasiak. Pamiętnik Literacki”, Londyn 1983 t. 7 s. 87-91.
Firanka na twarzy. [Rozm.] E. Nowakowska. Polityka 1993 nr 44.

Słowniki i bibliografie

Literatura polska XX wieku. Przewodnik encyklopedyczny. T. 1. Warszawa 2000 (J.Z. Brudnicki).

Ogólne

Artykuły

M. Dobkowa: Socjologia sercem pisana. Kultura”, Paryż 1969 nr 4.
Z. Kozarynowa: Tajemnicze małżeństwo. Dziennik Polski i Dziennik Żołnierza” Londyn 1987 nr 89.
E.S. Urbański: Prof. dr Alicja Iwańska w Hispanoameryce. W tegoż: Sylwetki polskie w Ameryce Łacińskiej XIX-ego i XX-ego wieku. Stevens Point 1991.
D. Hiż: Wspomnienie o Alicji Iwańskiej. Kultura”, Paryż 1997 nr 4.
R. Tomicki: Prof. dr Alicja Iwańska (1918-1996). Etnografia Polska 1997 z. 1/2.
W. Witter: Niezgoda na emigrację. Literacka i naukowa spuścizna Alicji Iwańskiej. „Nowy Dziennik”, Nowy Jork dod. Przegląd Polski 1999 nr z 8 X.
A.D. Jadowska: Przygody kobiety niepokornej. „Nowy Dziennikdod. Przegląd Polski”, Nowy Jork 2006 nr z 3 XI.

Świat przetłumaczony

A. Czyżowski: Polski klucz do duszy meksykańskich Indian. „Dziennik Polski i Dziennik Żołnierza”, Londyn dod. Tydzień Polski 1968 nr 34.
M. Dobkowa: Socjologia sercem pisana. Kultura”, Paryż 1969 nr 4.
Z. Kozarynowa: Odkrycia i zdobycze. Wiadomości”, Londyn 1969 nr 41.
J. Katz: Jak być emigrantem? (- próba antropologii). Kultura”, Paryż 1972 nr 3.

Karnawały

M.E. Cybulska: Wędrowni sprzedawcy. „Dziennik Polski i Dziennik Żołnierza”, Londyn dod. „Tydzień Polski” 1986 nr 19 [dot. też: Ucieczki].

Wojenne odcinki

Z. Kozarynowa. „Dziennik Polski i Dziennik Żołnierza”, Londyn dod. „Tydzień Polski1982 nr 48.
J. Garliński: Wojenny dwugłos. Zeszyty Historyczne”, Paryż 1983 nr 65.

Ucieczki

A.C. Carlos. „World Literature Today”, Oklahoma 1984 nr 2.
J. Jurkszus-Tomaszewska: Różne ucieczki. Dziennik Polski i Dziennik Żołnierza”, Londyn 1984 nr 279.
M.E. Cybulska: Wędrowni sprzedawcy. „Dziennik Polski i Dziennik Żołnierza”, Londyn dod. Tydzień Polski”, Londyn 1986 nr 19 [dot. też: Karnawały].

Niezdemobilizowani

Z. Kozarynowa: Walka trwa. „Dziennik Polski i Dziennik Żołnierza”, Londyn dod. Tydzień Polski”, Londyn 1988 nr 48.
H. Wujek. „Orzeł Biały”, Londyn 1988 nr 1431.

Niektóre

L. Bobka. „Tydzień Polski”, Londyn 1991 nr 18.

Potyczki i przymierza

J.Z. Brudnicki: Ćwiczenia z wolności. Twórczość 1994 nr 2.
R. Habielski: Miejsca postoju, czyli biografia urozmaicona. Więź 1994 nr 8.