Irzykowski Karol

BIO

Urodzony 23 stycznia 1873 w Błaszkowej pod Pilznem w rodzinie ziemiańskiej; syn Czesława Irzykowskiego i Julii z Ławrowskich. Uczył się w gimnazjum w Brzeżanach, a następnie w Złoczowie i Lwowie, gdzie w 1889 uzyskał świadectwo dojrzałości w Gimnazjum im. Franciszka Józefa I. W 1889-93 studiował germanistykę na Uniwersytecie Lwowskim, po otrzymaniu absolutorium i tytułu kandydata Wydziału Filozofii przerwał studia z powodu trudnych warunków materialnych. Podczas studiów działał w Kółku Literackim, w którym w 1893 wystąpił z nowelą pt. Wycieczka w świat daleki. W 1894 przeniósł się do Brzeżan i przez rok uczył języka niemieckiego w tamtejszym gimnazjum. W tymże roku debiutował wierszem pt. Wśród nocy, opublikowanym w „Kronice Społecznej i Literackiej” (nr 4). W 1895 powrócił do Lwowa, gdzie w 1896 rozpoczął pracę dziennikarską w „Monitorze” i „Przeglądzie Politycznym, Społecznym i Literackim” (do 1904). Zarobkował też stenografią w sejmie galicyjskim. Kontynuując twórczość literacką, nawiązał kontakty i przyjaźnie m.in. z Leopoldem Staffem, Ostapem Ortwinem i Stanisławem Brzozowskim. Po przeniesieniu się w 1908 do Krakowa pracował jako urzędnik w Cesarsko-Królewskim Biurze Korespondencyjnym oraz w 1910-17 w redakcji „Nowej Reformy”. W 1909 występował w obronie S. Brzozowskiego, posądzanego o współpracę z rosyjską ochraną, m.in. uczestnicząc w sądzie partyjnym Polskiej Partii Socjalistycznej. W 1910 ożenił się z Antoniną Gnoińską. W 1918 rozpoczął systematyczną publikację recenzji teatralnych i literackich w „Maskach”. W 1919 przeniósł się do Warszawy. Pracował etatowo w Sejmie na stanowisku kierownika biura stenografów (1918-33). W tych latach łączył go związek uczuciowy z pisarką Haliną Marią Dąbrowolską. Od 1920 brał udział razem ze Stefanem Żeromskim w staraniach o utworzenie Akademii Literatury, wypowiadając się za projektem Polskiej Izby Literackiej. W 1922 otrzymał subwencję Departamentu Sztuki i Kultury na napisanie pracy na temat kina (Dziesiąta Muza, wyd. 1924). W 1922-34 współpracował jako recenzent teatralny z „Robotnikiem”, a w 1924-33 również z „Wiadomościami Literackimi.” W 1929-30 współredagował (z Janem Nepomucenem Millerem i Stanisławem Baczyńskim) czasopismo „Europa”. W 1933 został powołany do pierwszego składu Polskiej Akademii Literatury. W tymże roku przeniesiony na emeryturę, poświęcił się całkowicie pracy krytycznoliterackiej. W 1933-39 współpracował z redakcją „Pionu” oraz prowadził w „Roczniku Literackim” dział dramatu (1933-38), ponadto w 1935-39 publikował stale w „Prosto z mostu”. Był częstym gościem Klubu S. Współpracował z Polskim Radiem, omawiając nowości literackie. Po wybuchu II wojny światowej utracił podczas bombardowania Warszawy swój dom. W czasie okupacji niemieckiej utrzymywał się z wykładów stenografii polskiej i niemieckiej w Szkole Handlowej prowadzonej przez Jadwigę Warchołową oraz w Szkole Miejskich Zakładów Komunikacyjnych. Równocześnie brał czynny udział w konspiracyjnym życiu kulturalno-literackim Warszawy. Pracował nad dziełem podsumowującym całość dorobku krytycznoliterackiego Mosty, które ukończył w 1944. Pod koniec powstania warszawskiego został ranny, po tragicznej tułaczce i pobytach w prowizorycznych szpitalach zmarł 2 listopada 1944 w Żyrardowie, gdzie pochowano go na miejscowym cmentarzu. W 1981 prochy ekshumowano i złożono do grobu rodzinnego na Cmentarzu Rakowickim w Krakowie.

Twórczość

1. Pałuba. Sny Marii Dunin. [Powieść]. Lwów: B. Połoniecki 1903, 532 s. Wyd. nast.: wyd. 2 ze wstępem K. Wyki. Warszawa: Wiedza 1948; wyd. 3 Warszawa: Czytelnik 1957; wyd. nowe w oprac. A. Budreckiej Wrocław: Wydawnictwo Ossolineum 1981, XC, 481 s. Biblioteka Narodowa I, 240. Przedruk zob. poz. ↑ (t. 1).

Adaptacje

teatralne

[na podstawie wyjątków]: B. Schäffer: TIS MW 2 – kompozycja sceniczna. Dla aktora, mima, tancerki i 5 muzyków. Partytura. Wystawienie: Kraków 1964. Wyd. Kraków: Polskie Wydawnictwo Muzyczne 1972, [20] k.

filmowe

pt. Widziadło: Scenariusz: M. Nowicki. Ekranizacja 1983.

See Studies

2. Dobrodziej złodziei. Komedia w 5 aktach. [Współautor: W. Feigenbaum] H. Mohort. Prapremiera: Lwów, Teatr Miejski 1906. Wyd. Stanisławów: A. Staudacher i Sp. (M. Haskler) 1907, 195 s. Przedruk zob. poz. ↑ (t. 4).

Adaptacje

teatralne

Wybór i kompozycja: H. Litwiniec. Wystawienie: Wrocław, Teatr Kalambur 1967.

Oprac. tekstu: A. Ziembiński. Inscenizacja i scenografia: J. Szajna. Warszawa, Teatr Studio 1975.

radiowe

pt. Meteor. Scenariusz: N. Kazimierczak. Polskie Radio 1967.

3. Nowele. Stanisławów, Warszawa: A. Staudacher i Sp. 1906, 182 s. Wyd. 2 tamże 1907. Przedruk zob. poz. ↑, ↑.

Zawartość

Wycieczka w świat daleki; Diurnista; Wielki jeździec; Pogrzeb; Wróg i nieprzyjaciel; Czym jest Horla? (Rodzaj programu); Małżeństwo Maran; Okno; Metamorfozy Mojskiego. – Od autora.

4. Fryderyk Hebbel jako poeta konieczności. [Monografia]. Stanisławów: A. Staudacher i Sp. (M. Haskler), E. Wende i Sp. 1907, 215 s. Przedruk zob. poz. ↑ (t. 6).

5. Wiersze i dramaty. Stanisławów: A. Staudacher i Sp. (M. Haskler), J. Fiszer 1907, 229 s. Przedruk zob. poz. ↑ (t. 4).

Zawartość

Wiersze (1893-1897). – Dramaty: Scena z poematu dramatycznego pt. Modra płaszczyzna; Na pełnym morzu. Dramat; Zaraza w Bergamo. Libretto; Zwycięstwo. Komedia tryumfalna w dwóch aktach. – Od autora.

See Studies

6. Lemiesz i szpada przed sądem publicznym. W sprawie Stan. Brzozowskiego. [Współautor:] O. Ortwin. Lwów: Nakład Autorów 1908, 47 s. Przedruk zob. poz. ↑ (t. 6).

Broszura publicystyczna.

7. Czyn i słowo. Glossy sceptyka. [Rozprawy, eseje]. Lwów: B. Połoniecki; Warszawa: E. Wende i Sp. 1913, 404 s. Przedruk zob. poz. ↑ (t. 6).

Zawartość

Od autora; Dwie rewolucje; Czy mord może być koniecznością?; Z tajników bohaterszczyzny; Dostojny bzik tragiczności; Z kuźni bluźnierstw. Aforyzmy o czynie; Wychowanie woli; Glossy do współczesnej literatury polskiej; Świat pracy a świat emocji; Włażą w swoje korzenie!; Walka z mechanizmem; „Brońmy swojego Żyda”; W kształt linii spiralnej; Niezrozumialcy. (Teoria niezrozumiałości o ile można zrozumiale wyłożona); Stanisław Brzozowski; Obrona literatury sensacyjnej. (Dialog); Jeszcze jeden Hamlet. (Stanisław Antoni Mueller i Henryk Flis); Ocalenie „istoty rzeczy”. (Roman Jaworski: Historie maniaków); Powieść Nałkowskiej. (Kobiety. – Książę. – Biała Koteczka. – Rówieśnice); Ze szkoły Żeromskiego. Juliusz Kaden: Niezguła i Zawody; Próba krytyki „Dziejów grzechu”. Fragment; „Uroda życia”; Ostatnia powieść Brzozowskiego (Sam wśród ludzi. – Dębina); Zza kulis krytyki.

See Studies

8. Prolegomena do charakterologii. [Studium]. „Museion” 1913 nr 8. Wyd. osobne Lwów: Spółka Akcyjna Wydawnicza 1924, 40 s. Przedruk zob. poz. ↑ (t. 6).

9. W przestrzeniach czasu. Opowiadanie fantastyczne na tle krakowskich stosunków. Kraków: „Ilustrowany Kurier Codzienny”. 1913, 56 s. Przedruk zob. poz. ↑ (t. 5).

Podpisane: Jerzy Kowski.

10. W odzyskanym Białymstoku; Nieco o duchu żołnierza polskiego. „Ilustrowany Kurier Codzienny”. 1920 nr 241, 278-279. Wyd. w: Śladami bitwy warszawskiej 1920. [Autorzy:] S. Żeromski, K. Irzykowski, A. Grzymała-Siedlecki. Oprac.: M. Puchalska, Z. Stefanowska. Warszawa: Czytelnik 1990 s. 27-42.

11. Spod ciemnej gwiazdy. Nowele. Łódź: Księgarnia Polska 1922, 143 s. Por. poz. ↑, ↑ (t. 5).

Zawartość

z poz. 3: Wielki jeździec; Pogrzeb; Wróg i nieprzyjaciel; Okno; Metamorfozy Mojskiego, – oraz: Almanzor czyli zęby i ruptura; Dukat. Studium wyssane z palca; Arka. Szkic do powieści; Wagon astralny; Melodia Janki; Kowadło Morda; Pyriphlegethon czyli Niepokalane poczęcie. (Prolog do dramatu).

12. Dziesiąta Muza. Zagadnienia estetyczne kina. Kraków: Krakowska Spółka Wydawnicza 1924, 238 s. Wyd. nast.: wyd. 2 ze wstępem K. T. Toeplitza. Warszawa: Filmowa Agencja Wydawnicza 1957, tamże: wyd. 3 1969, wyd. 4 ze wstępem i przypisami J. Bocheńskiej 1977. Przedruk zob. poz. ↑ (t. 7).

13. Walka o treść. Studia z literackiej teorii poznania. I. Zdobnictwo w poezji. II. Treść i forma. Warszawa: Księgarnia F. Hoesicka 1929, 278 s. Przedruk zob. poz. ↑ (t. 3).

Zawartość

Autor się usprawiedliwia. – 1. Zdobnictwo w poezji. Rzecz o metaforze; Metaphoritis i złota plomba; Fantastyka. – 2. Treść i forma. Studium z literackiej teorii poznania. (Polemika ze Stanisławem Ignacym Witkiewiczem). Wstęp, – Cz. 1. Porcja Crocego; Croce a Witkiewicz; Arcyeksperyment; Fałszowanie Alrauny; Pisanie na wrażenie; Lekarstwo. (Uzasadnienie i reforma bebechizmu); Elektryka, – Cz. 2. Różne formy pojęcia formy; Uporządkowanie zagadnienia; Forma wewnętrzna: Hebbel; Forma etyczna: Brzozowski; Tendencja i dydaktyka a forma; Inne rehabilitacje (przeciw Morlokom); Obrona realizmu; Forma techniczna; Konfrontacje; Rzeźba formą; Dygresje; Opowiedzieć własnymi słowami, – Cz. 3. Walka z żywym trupem. (Napięcia dynamiczne przed ich użyciem); Chwycenie bykołaka za rogi. (Zajścia w sitku Crocego); Deformacje; Dynamika i hiperdynamika. Pro domo mea; Hierarchia i aktualność; Krytyka i kontrkrytyka; Twórczość Witkiewicza.

See Studies

14. Beniaminek. Rzecz o Boyu-Żeleńskim. Warszawa: Księgarnia F. Hoesicka 1933, 189 s. Przedruk zob. poz. ↑ (t. 3).

See Studies

15. Słoń wśród porcelany. (Studia nad nowszą myślą literacką w Polsce). Warszawa: Towarzystwo Wydawnicze Rój 1934, 355 s. Przedruk zob. poz. ↑ (t. 2).

Zawartość

Wstęp.– Ścięcie trzech Gorgon: 1. Programofobia; 2. Plagiatowy charakter przełomów literackich w Polsce; 3. Niezrozumialstwo. – Dwa F: Futuryzm a szachy; Uroki naturalizmu; Na Giewoncie formizmu. (Teoria p. Chwistka); Dadanaizm; Likwidacja futuryzmu. – Bziki teatrologów: Nieistotne eksperymenty; Uwagi o tzw. upadku twórczości dramatycznej w Polsce. – Przesądy i przesady krytyki: Z przesądów krytyki literackiej; O tragizmie. (Ustępy z artykułu z powodu „Południcy”); Tabuteria. ( Z artykułu pt. Spirytus flat ubi vult et quomodo vult); Charakterologia. Ustęp z rozprawy Prolegomena do charakterologii; Talent jako fetysz; Godność krytyki. – Pro domo sua: Imponderabilia czyli rzeczy „niepotrzebne”; „Walka o treść”. – Dwaj teoretycy: Doping, ramiarstwo i perspektywizm a merytoryzm; „Burmistrz marzeń niezamieszkanych”. – Jednostka na śledztwie społecznym: Piła marksistyczna; Prekursor tzw. estetyki proletariackiej; Literatura a socjalizm; Tajemnica nocy listopadowej. – Prawo serca: Nurt uczucia w „Trenach”.

16. Lżejszy kaliber. Szkice. – Próby dna. – Aforyzmy. Warszawa: Towarzystwo Wydawnicze Rój 1938, 254 s. Przedruk zob. poz. ↑ (t. 2).

Większość tekstów została ogłoszona w formie odczytów radiowych w 1934-1937.

Zawartość

Małżeństwa koleżeńskie. – Pierwsze dotknięcie wojny. (Odczyt radiowy na temat zadany przez ankietę Polskiego Radia). – Misterograf. Pożeracz łapiduchów. – Magik niesamowitości. (Po zgonie Stefana Grabińskiego). – Mgły na Parnasie. (Odczyt radiowy). – Jerzy milczący. (Prospekt dla sztuki pt. Krysia drukowany w miesięczniku Teatr przed premierą). – Każdy jest poetą. (Odczyt radiowy). – Moja biblioteka. (Pisarze z okazji Tygodnia Książki Polskiej). – Kłopoty krytyka. (Odczyt radiowy). – Uzasadnienie neopuryzmu. (Odczyt). – Harce diablika oratorskiego. (Odczyt radiowy). – Nowoczesny Tantal. (Ze wspomnień dziennikarza). – Sylwester Deptusia. (Szkic). – Złodziej. (Etiuda metafizyczna). – Vademecum wśród warszawskiej kniei literackiej. – Zmierzch samotności. (Rozmyślania człowieka, który nie mógł zasnąć). – Filozofia koralowa a religia. – Alchemia ciała. (Zagadnienie okrucieństwa). – Autobiografizm. – Aforyzmy.

17. Mosty. [Zbiór rozpraw]. Powst. 1944. Druk fragmentów w: H. M. Dąbrowolska: O Karolu Irzykowskim. Łódź 1947 s. 109-125.

Drukowane fragmenty: Przyjaźń; Samotność; Dziennik; Część indeksu; Skrucha; Metaliteratura; Do charakterologii.

Rękopis całości zaginął.

18. Cięższy i lżejszy kaliber. Krytyki i eseje. Wybrał, wstępem i przypisami opatrzył A. Stawar. Warszawa: Czytelnik 1957, 617 s.

Zawartość

Zawiera studia z tomów: z poz. ↑: Statyka i dynamika, – z poz. ↑: Od autora; Dwie rewolucje; Z tajników bohaterszczyzny (część pierwsza); Glosy do współczesnej literatury polskiej; Świat pracy a świat emocji; Obrona literatury sensacyjnej; Powieści Nałkowskiej; Ze szkoły Żeromskiego, – poz. ↑, – z poz. ↑: Autor się usprawiedliwia; Treść i forma (fragmenty). Z części pierwszej: Wstęp. Porcja Crocego. Croce a Witkiewicz. Pisanie na wrażenie. Lekarstwo; Z części drugiej: Różne formy pojęcia formy. Uporządkowanie zagadnienia. Tendencja a dydaktyka a forma. Obrona realizmu; Z części trzeciej: Deformacje. Twórczość Witkiewicza, – z poz. ↑: Jego legenda; Jak ja to robię; Jego kryteria; Jego epoka heroiczna: Zielony Balonik; Słówka; Spotkanie Boya z Irzykowskim, – z poz. ↑: Wstęp; Programofobia; Niezrozumialstwo; Futuryzm a szachy; Uroki naturalizmu; Dadanaizm; Talent jako fetysz; Godność krytyki; Imponderabilia, czyli rzeczy „niepotrzebne”; Literatura a socjalizm; Tajemnica nocy listopadowej, – z poz. ↑: Mgły na Parnasie; Moja biblioteka; Uzasadnienie neopuryzmu; Autobiografizm; Vademecum wśród warszawskiej kniei literackiej; Aforyzmy.

19. Spod ciemnej gwiazdy. Wybór nowel. [Wybór i wstęp:] J. Wilhelmi. Warszawa: 1958 Państwowy Instytut Wydawniczy, 214 s.

Zawartość

Wstęp. – Sny Marii Dunin. (Palimpsest) [poz. ↑], – z poz. ↑: Diurnista; Metamorfozy Mojskiego; Okno, – z poz. ↑: Almanzor czyli zęby i ruptura; Dukat. (Studium wyssane z palca); Wagon astralny; Melodia Janki; Pyriphlegethon czyli Niepokalane poczęcie. (Prolog do dramatu); Kowadło Morda, – z poz. ↑: Sylwester Deptusia; Złodziej. (Etiuda metafizyczna); Nowoczesny Tantal. (Ze wspomnień dziennikarza).

20. Notatki z życia, obserwacje i motywy. Wyboru dokonał A. Dobosz. Wstęp: S. Kisielewski. [Przypisy:] A. Podzielna. Warszawa: Czytelnik 1964, 547 s.

Zawartość

S. Kisielewski: O Karolu Irzykowskim. – Cz. I: Młodość. – Cz. II: Basia. – Cz. III: Okres międzywojenny. – Cz. IV: Wojna.

See Studies

21. Recenzje teatralne. Wybór i wstęp: J. Szpotański. Przypisy: B. Winklowa. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy 1965, 764 s.

See Studies

22. Myśli. Wybór i przedmowa: L.B. Grzeniewski. Warszawa: Czytelnik 1974, 142 s.

23. Aforyzmy. Wstęp i wybór: S. Lichański. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy 1975, 118 s.

24. Wybór pism krytycznoliterackich. Oprac. [i wstęp:] W. Głowala. Wrocław: Wydawnictwo Ossolineum 1975, L, 706 s. Biblioteka Narodowa I, 222.

Zawartość

Zawiera studia z tomów: z poz. ↑: Pantragizm; Samopoprawka; Kwietystyczny wydźwięk Hebblowskiego światopoglądu; Statyka i dynamika, – z poz. ↑: Dwie rewolucje; Dostojny bzik tragiczności; Świat pracy a świat emocji; W kształt linii spiralnej; Niezrozumialcy. (Teoria niezrozumiałości o ile można zrozumiale wyłożona); Stanisław Brzozowski; Ze szkoły Żeromskiego; Zza kulis krytyki, – z poz. ↑: „Walka o treść”; Zdobnictwo w poezji. Rzecz o metaforze; Uzupełnienia późniejsze; Treść i forma. Studium z literackiej teorii poznania. (Polemika ze Stanisławem Ignacym Witkiewiczem), – z poz. ↑: [Rozdz.] II; [Rozdz.] IV, – z poz. ↑: Programofobia; Plagiatowy charakter przełomów literackich w Polsce; Niezrozumialstwo; Uroki naturalizmu; Na Giewoncie formizmu. (Teoria p. Chwistka); Nieistotne eksperymenty; Z przesądów krytyki literackiej; Godność krytyki; „Burmistrz marzeń niezamieszkanych”; Literatura a socjalizm, – z poz. ↑: Aforyzmy; Kłopoty krytyka. (Odczyt radiowy); Autobiografizm, – nadto: Z czynów i słów rozproszonych: Fantastyka. Z powodu książki Stefana Grabińskiego; Cudowność jako materiał poetycki; JKB-demon; Kino a literatura; System „od-do”; Drogi sławy i drogi literatury; Od metafory do metonimiki; Literatura od wewnątrz; Materia poetica.

25. Pisma. Pod red. A. Lama. Informacje bibliograficzne: B. Winklowa. [T. 1-7]. Kraków: Wydawnictwo Literackie 1976-2001.

[T. 1]. Pałuba. Sny Marii Dunin. Tekst oprac.: J. Grodzicka. 1976, 596 s. Zob. poz. ↑.

[T. 2]. Słoń wśród porcelany; Lżejszy kaliber. Tekst oprac. i indeks: Z. Górzyna. 1976, 680 s. Zob. poz. ↑, ↑.

[T. 3]. Walka o treść; Beniaminek. Tekst oprac. i indeks: A. Lam. 1976, 606 s. Zob. poz. ↑, ↑.

[T. 4]. Wiersze; Dramaty. Oprac. tekstu: M. Wojtarska. 1977, 755 s.

Zawartość

poz. 4, – nadto: Dobrodziej złodziei [poz. ↑]. – wiersze i dramaty rozproszone: Kamerton śmierci. Dramat w 3 aktach. (Wyjątki); Człowiek przed soczewką, czyli sprzedane samobójstwo. Dramat w 1 akcie; Człowiek z pożaru. Dramat; Paweł zabija Gawła. Słuchowisko radiowe.

[T. 5]. Nowele. Oprac. tekstu: J. Grodzicka. Addenda do tomu Wiersze i dramaty: B. Winklowa. 1979, 397 s.

Zawartość

Nowele [poz. ↑]; W przestrzeniach czasu... [poz. ↑]; Spod ciemnej gwiazdy [poz. ↑].

[T. 6]. Czyn i słowo oraz Fryderyk Hebbel jako poeta konieczności; Lemiesz i szpada przed sądem publicznym; Prolegomena do charakterologii. Wstęp: A. Lam. Tekst i indeksy oprac. Z. Górzyna. 1980, 722 s. Zob. poz. ↑, ↑, ↑, ↑.

[T. 7]. Dziesiąta Muza oraz pomniejsze pisma filmowe. Tekst i indeksy: Z. Górzyna. 1982, 568 s. Zob. poz. ↑.

[T. 8-11]. Pisma teatralne. Recenzje i felietony, artykuły. Teksty zebrała J. Bahr. T. 1-4. 1995, 1997, 880 + 683 + 759 + 873 s.

T. 1. 1896-1926; T. 2. 1927-1929; T. 3. 1930-1933; T. 4. 1934-1939.

[T. 12-16]. Pisma rozproszone. Tekst zebrała i oprac. J. Bahr. T. 1-5. 1998-2001, 741 + 711 + 691 + 692 + 253 s.

T. 1. 1897-1922; T. 2. 1923-1931; T. 3. 1932-1935; T. 4. 1936-1939; Ze spuścizny rękopiśmiennej; T. 5. Artykuły w językach obcych; Uzupełnienia.

[T. 17]. Listy 1897-1944. Zebrała i oprac. B. Winklowa. 1999, 454 s.

[T. 18-19]. Dziennik. Tekst z rękopisu odczytali: S. Góra, Z. Irzykowska. Oprac.: B. Górska. Przekł. partii niemieckiej: A. Lam, I. Kania. T. 1-2. 2001, 761 + 671 s.

T. 1. 1891-1897; T. 2. 1916-1944.

See Studies

26. Alchemia ciała i inne szkice oraz aforyzmy. Wybrał W. Głowala. Wrocław: Towarzystwo Przyjaciół Polonistyki Wrocławskiej 1996, 158 s.

See Studies

Przekłady

1. F. Hebbel: Judyta. Tragedia w 5 aktach. Lwów, Złoczów: W. Zukerkandel 1908, 111 s. Wystawienie: Kraków, Teatr Miejski 1909.

2. F. Hebbel: Dzienniki. Wybrał i przeł.: K. Irzykowski. Lwów: B. Połoniecki 1911, 230 s. Wyd. nast. Warszawa: Czytelnik 1958.

See Studies

3. C. Sternheim: Snob. Komedia. Wystawienie: Kraków, Teatr Miejski im. J. Słowackiego 1914.

4. Juliusz Verne w piekle. [Wybór i wstęp: K. Irzykowski]. Lwów: Lektor-Polonia 1925, 180 s.

Ponadto w czasopismach sensacyjne nowele następujących pisarzy austriackich:T. H. Mayer, L. Heveti, O. Storzinger, P. Rohrer.

Prace edytorskie

1. S. Brzozowski: Stanisław Wyspiański. (Wydanie pośmiertne). Wyd. i wstęp: K. Irzykowski. Stanisławów: Księgarnia M. Haskler, E. Wende i Sp. 1912, XI, 177 s.

See Studies

2. S. Brzozowski: Legenda Młodej Polski. Studia o strukturze duszy kulturalnej. Oprac.: K. Irzykowski. (Dzieła wszystkie. T. 8). Warszawa: Wydawnictwo Instytutu Literatury 1937, 494 s.

Omówienia i recenzje

Autor o sobie

• K. Irzykowski: Wywiad na księżycu Karola Irzykowskiego z samym sobą. „Wiadomości Literackie” 1925 nr 5.

• K. Irzykowski: Odpowiedź na ankietę. Jak uczyli się współcześni wybitni pisarze polscy? „Wiadomości Literackie” 1926 nr 3.

• K. Irzykowski: Moja biblioteka. „Pion” 1933 nr 7.

Wywiady

• L. Templer: U autora „Pałuby”. „Nowy Dziennik” 1927 nr 194.

• S. Essmanowski: „Szukam ludzi bez przekonań”. „Pion” 1934 nr 16.

• „Rozmowa akademicka”. „Nowe Czasy” 1935 nr 7.

Słowniki i bibliografie

• Słownik współczesnych pisarzy polskich. T. 1. Warszawa 1963.

• Polski Słownik Biograficzny. T. 11 cz. 1-4. Wrocław 1964-1965 (K. Wyka).

• J. Sławiński: Irzykowski Karol. W: Filozofia w Polsce. Wrocław 1971.

• B. Winklowa: Karol Irzykowski. Życie i twórczość. T. 1-3. Kraków: Wydawnictwo Literackie 1987, 1992, 1994, 617 + 631 +529 s. [Zawiera kronikę życia i bibliografię (do 1992)].

• W. Głowala: Karol Irzykowski. W: Słownik polskich krytyków teatralnych. T. 1. Warszawa 1994.

• Literatura polska XX wieku. Przewodnik encyklopedyczny. T. 1. Warszawa 2000 (A. Lam).

Ogólne

Książki

• H. M. Dąbrowolska: O Karolu Irzykowskim wspomnienie biograficzne i komentarze do dzieł oraz Karola Irzykowskiego część niewydanych rękopisów. Łódź: W. Bąk 1947, 159 s.

• A. Kumor: Karol Irzykowski, teoretyk filmu. Warszawa: Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe 1965, 258 s. IS PAN.

• M. Głowala: Sentymentalizm i pedanteria. O systemie estetycznym Karola Irzykowskiego. Warszawa: Wydawnictwo Ossolineum 1972, 332 s. Wrocławskie Towarzystwo Naukowe.

• Klerk heroiczny. Wspomnienia o Karolu Irzykowskim. Oprac.: B. Winklowa. Kraków: Wydawnictwo Literackie 1976, 469 s.

• L. Wiśniewska-Rutkowska: Koncepcja człowieka twórczego w młodopolskim okresie twórczości Karola Irzykowskiego. Kielce: Wydział Zarządzania i Administracji Akademii Świętokrzyskiej 2002, 160 s.

Artykuły

• S. Brzozowski: Pamiętnik. Lwów 1913, passim.

• A. Stern: Emeryt merytoryzmu. „Skamander” 1922 z. 17.

• S. Baczyński: Pogromca absolutu. W tegoż: Sztuka walcząca. Lwów 1923, przedruk w tegoż: Pisma krytyczne. Warszawa 1963.

• K. Czachowski: Sumienie współczesnej literatury polskiej. „Tygodnik Ilustrowany” 1929 nr 37.

• J. E. Skiwski: Problemat Irzykowskiego. „Tygodnik Ilustrowany” 1933 nr 13, przedruk w tegoż: Na przełaj i inne szkice o literaturze i kulturze. Kraków 1999.

• L. Fryde: Utopia Irzykowskiego. „Droga” 1934 nr 10, przedruk w tegoż: Wybór pism krytycznych. Warszawa 1966.

• J.E. Skiwski: Polska choroba. „Pion” 1934 nr 41, przedruk w tegoż: Na przełaj i inne szkice o literaturze i kulturze. Kraków 1999.

• K. Troczyński: Dlaczego Irzykowski nie jest popularny? „Dziennik Poznański” 1934 nr 41, przedruk w tegoż: Pisma wybrane. T. 2. Kraków 1998.

• K. L. Koniński: Etyzm w krytyce literackiej. (O poglądach krytyckich Karola Irzykowskiego). „Zet” 1934/35 nr 23-24, 1935/36 nr 1-2, przedruk fragmentów w: Polska krytyka literacka 1919-1939. Warszawa 1966.

• K. Troczyński: Poeta czwartego wymiaru. Rzecz o Karolu Irzykowskim. „Dziennik Poznański” 1935 nr 9, przedruk w tegoż: Pisma wybrane. T. 2. Kraków 1998.

• J.E. Skiwski: Klerk-kibic. „Podbipięta” 1937 nr 42, przedruk w tegoż: Na przełaj i inne szkice o literaturze i kulturze. Kraków 1999.

• „Pion” 1938 nr 24/25 [numer specjalny poświęcony K. Irzykowskiemu; tu artykuły autorów: K. Czachowski, R. Kołoniecki, J. A. Król, B. W. Lewicki, S. Lichański, A. Łaszowski, T. Peiper, J. E. Skiwski, T. Terlecki].

• J.E. Skiwski: Licytacjonizm. „Pion” 1938 nr 24/25, przedruk w tegoż: Na przełaj i inne szkice o literaturze i kulturze. Kraków 1999.

• J.E. Skiwski: Ś.p. Karol Irzykowski. „Przełom” 1945 nr 1-2, przedruk w tegoż: Na przełaj i inne szkice o literaturze i kulturze. Kraków 1999.

• A. Grajewska: Irzykowski a puentylizm. „Życie i Myśl” 1965 nr 9.

• A. Mencwel: Teatr w teatrze Karola Irzykowskiego. „Dialog” 1965 nr 11.

• A. Werner: Człowiek, literatura, konwencje. Refleksja teoretycznoliteracka w „Pałubie” Karola Irzykowskiego. W: Z problemów literatury polskiej XX wieku. T. 1. Warszawa 1965.

• K. Wyka: Modernizm polski. Wyd. 2. Kraków 1968, passim.

• Z. Greń: Irzykowski. Sztuka jako gra. W tegoż: Rok 1900. Kraków 1969.

• Z. Żygulski: Karol Irzykowski a Friedrich Hebbel i Otto Ludwig. „Kwartalnik Neofilologiczny” 1970 nr 2.

• T. Burek: Cztery dyskusje Karola Irzykowskiego. W: Problemy literatury polskiej lat 1890-1939. Seria 1. Wrocław 1972.

• B. Rogatko: Irzykowski wśród pokoleń, czyli dramat sceptyka. W tegoż: Utopia Młodej Polski. Łódź 1972.

• B. Rogatko: Program estetyczny Karola Irzykowskiego a Młoda Polska. W: Studia z dziejów estetyki polskiej 1890-1918. Warszawa 1972 s. 237-260.

• Z. Czeczot-Gawrak: Szkice do portretu Irzykowskiego. „Przegląd Humanistyczny” 1976 nr 1.

• A. Lam: Uczestnictwo i gest samotnika. „Kultura” 1978 nr 36.

• B. Winklowa: „Dobrodziej złodziei”. „Miesięcznik Literacki” 1978 nr 36.

• B. Winklowa: Niemy wobec historii. (O pracy Karola Irzykowskiego w Sejmie). „Miesięcznik Literacki” 1979 nr 7.

• M. Podraza-Kwiatkowska: „Wesoła tragedia oryginalności” Karola Irzykowskiego, czyli próba wprowadzenia groteski. „Ruch Literacki” 1980 nr 5.

• Z. Pośpiechowa: Z literackiej korespondencji Karola Irzykowskiego i Macieja Szukiewicza. „Zeszyty Naukowe Wyższej Szkoły Pedagogicznej Opole Filologia Polska” 1981 z. 19.

• B. Rogatko: Przypomnienie Karola Irzykowskiego. „Życie Literackie” 1981 nr 42.

• J. Szulkowska-Typiak: Problemy „drugiego” bohatera w dzienniku Karola Irzykowskiego. „Zeszyty Naukowe Wydziału Humanistycznego Uniwersytetu Gdańskiego. Prace Historycznoliterackie” 1982 nr 7.

• J. Jakóbczyk: Wokół sporu Brzozowski – Irzykowski. „Ruch Literacki” 1985 nr 3.

• A. Łaszowski: O Karolu Irzykowskim – prywatnie... W tegoż: Literatura i styl życia Karola Irzykowskiego. Warszawa 1985.

• A. Z. Makowiecki: Boya i Irzykowskiego spór o koncepcję Młodej Polski. W tegoż: Wokół modernizmu. Warszawa 1985.

• A. Sulikowski: Projekt księgi: Irzykowski, Schulz, Flaszen. „Znak” 1986 nr 1, przedruk w: Biblia a literatura. Lublin 1986.

• S. Dąbrowski: Sprawa Irzykowskiego. „Pamiętnik Literacki” 1989 z. 1.

• S. Tomala: Karol Irzykowski w kręgu oddziaływania myśli niemieckiej. „Przegląd Humanistyczny” 1989 nr 4.

• B. Rogatko: Prawda i legenda. Rzecz o Karolu Irzykowskim (1873-1944). „Rocznik Jasielski” 1990 t. 3.

• M. Bukowska-Schielmann: Teatr i kino w krytyce Karola Irzykowskiego. „Dialog” 1991 nr 2, przedruk w: Krytycy teatralni XX w. Wrocław 1992.

• R. Nycz: Wynajdywanie porządku. Karola Irzykowskiego koncepcja krytyki i literatury. „Pamiętnik Literacki” 1992 z. 2.

• R. Matuszewski: O Karolu i Klubie „S” – bardzo osobiście. „Dekada Literacka” 1994 nr 9.

• W. Głowala. „Pamiętnik Literacki” 1995 z. 4 [rec.: B. Winklowa: Karol Irzykowski. Życie i twórczość].

• A. Wiedemann: Konceptualizm literacki Karola Irzykowskiego. Dzienniki, wiersze, dramaty. „Pamiętnik Literacki” 1995 z. 4.

• E. Baniewicz: Krytyk artysta. „Twórczość” 1996 nr 9.

• W. Bolecki: Poetycki model prozy w dwudziestoleciu międzywojennym. Kraków 1996, passim.

• K. Kłosiński: Trio autora: Irzykowskiego teoria stylizacji. „Śląsk” 1996 nr 9.

• K. Siatkowska-Callebat: Irzykowski pierwszym polskim postmodernistą. „Przegląd Humanistyczny” 1997 nr 4.

• H. Markiewicz: Strategie krytycznoliterackie Karola Irzykowskiego. „Ruch Literacki” 1998 nr 4, przedruk w tegoż: Polskie teorie powieści. Warszawa 1998.

• W.P. Szymański: Irzykowski. Garderoba duszy. W tegoż: Moje dwudziestolecie 1918-1939. Kraków 1998.

• J. Waligóra: Między groteską ekspresjonistyczną a parodystyczną. O „Metamorfozach Mojskiego” Karola Irzykowskiego. W: List; Nowela; Opowiadanie. Kraków 1998.

• B. Sienkiewicz: Zamiast wstępu; Irzykowski – krytyk Lessinga. W tejże: Między rewelacją a repetycją. Poznań 1999.

• A. Wiedemann: Pamflet na mistrza. „Znak” 2001 nr 2.

• H. Markiewicz: Karol Irzykowski a kultura niemiecka. „Ruch Literacki” 2002 nr 1.

• B. Pawłowska-Jędrzyk: Bezkształty sensu. Karola Irzykowskiego krytyka aforystyczności. W tejże: Sens i chaos w grotesce literackiej. Od „Pałuby” do „Kosmosu”. Kraków 2002.

• M. Bukowska-Schilman: Karol Irzykowski odczytany na nowo. W tejże: Tymczasowa rzeczywistość. Gdańsk 2004.

• J. Jakóbczyk: Intymizm według Irzykowskiego. W: Intymność wyrażona. Katowice 2006. „Prace Naukowe Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach”, 2471.

Pałuba

• S. Brzozowski: Cogitationes morosae. „Głos” 1903 nr 47.

• K.L. Koniński: Katastrofa wierności. Uwagi o „Pałubie” Karola Irzykowskiego. W tegoż: Pisma wybrane. Warszawa 1955, przedruk w: Kartografowie dziwnych podróży. Kraków 2004.

• R. Zengel: „Pałuba” po latach. „Twórczość” 1959 nr 12, przedruk w tegoż: Mit przygody. Warszawa 1970.

• P. J. Drozdowski: Pałuba 1980. „Poezja” 1980 nr 5.

• K. Obremski: „Pałuba”, groteska i pytania wokół koncepcji Santayany. „Przegląd Humanistyczny” 1982 nr 11.

• J. T. Baer: Some observations on the style and meaning of Irzykowski's „Pałuba”. „The Polish Review”, Nowy Jork 1984 nr 4.

• P. J. Drozdowski: „Pałuba” kłopotliwe arcydzieło polskiego modernizmu. „Poezja” 1986 nr 7/8.

• B. Pawłowska: Parodia i groteska w „Pałubie” Karola Irzykowskiego. „Przegląd Humanistyczny” 1995 nr 5.

• K. Siatkowska-Callebat: Trup – marionetka – pałuba. (O kategorii postaci w powieści Irzykowskiego). „Przegląd Humanistyczny” 2000 nr 3.

• H. Kałuszna: Gra, maska i konwencja w „Snach Marii Dunin” Karola Irzykowskiego. W: Gra z czytelnikiem. Toruń 2001.

• B. Pawłowska-Jędrzyk: Przeciw aforystyczności. Świadomość językowa w „Pałubie” Karola Irzykowskiego. „Teksty Drugie” 2001 nr 6.

• J. Stryjczyk: „Pałuba”, czyli sposób nieistnienia miłości. „Twórczość” 2001 nr 6.

• H. Markiewicz: Nazywanie „bezimiennego dzieła”. „Pamiętnik Literacki” 2003 z. 1.

• J. Beczek: Re-sakralizacja rzeczywistości. O „Pałubie” Karola Irzykowskiego. W: Dwudziestowieczność. Warszawa 2004.

• J. Franczak: „Sny Marii Dunin” Karola Irzykowskiego jako świadectwo nowoczesnego doświadczenia. „Teksty Drugie” 2006 nr 3.

• J. Pietrkiewicz: A Polish psychoanalytical novel of 1902. W tegoż: Polish literature from the European perspective. Łódź 2006.

Go back to position

Czyn i słowo

• L. Choromański: Czyn i słowo Karola Irzykowskiego. „Prawda” 1913 nr 15-16.

• H. Sulikowski: Początki krytyczne. „Twórczość” 1981 nr 11.

Go back to position

Walka o treść

• J. Przyboś: W walce z walką o treść. „Sztuka Współczesna” 1931 z. 3, przedruk w tegoż: Linia i gwar. T. 1. Kraków 1959.

• B. Rogatko: Walka o treść Irzykowskiego jako polemika z programem estetycznym S. I. Witkiewicza. „Pamiętnik Literacki” 1971 z. 2.

• P. Bratkowski: Walka o treść czy walka o styl. „Literatura” 1983 nr 6.

Go back to position

Beniaminek

• T. Boy-Żeleński: Brzydka książka. „Wiadomości Literackie” 1933 nr 29, przedruk w tegoż: Pisma. T. 6. Szkice literackie. Warszawa 1956.

• H. Markiewicz: Jak był zrobiony „Beniaminek”. W tegoż: Nowe przekroje i zbliżenia. Warszawa 1974, przedruk w tegoż: Prace wybrane. T. 2. Kraków 1996.

• D. Skórczewski: „Sprawa Irzykowskiego i Boya”. Wokół głośnego epizodu międzywojennego sporu o krytykę. „Teksty Drugie” 2002 nr 3.

Go back to position