BIO
Urodzony 23 stycznia 1873 w Błaszkowej pod Pilznem w rodzinie ziemiańskiej; syn Czesława Irzykowskiego i Julii z Ławrowskich. Uczył się w gimnazjum w Brzeżanach, a następnie w Złoczowie i Lwowie, gdzie w 1889 uzyskał świadectwo dojrzałości w Gimnazjum im. Franciszka Józefa I. W 1889-93 studiował germanistykę na Uniwersytecie Lwowskim, po otrzymaniu absolutorium i tytułu kandydata Wydziału Filozofii przerwał studia z powodu trudnych warunków materialnych. Podczas studiów działał w Kółku Literackim, w którym w 1893 wystąpił z nowelą pt. Wycieczka w świat daleki. W 1894 przeniósł się do Brzeżan i przez rok uczył języka niemieckiego w tamtejszym gimnazjum. W tymże roku debiutował wierszem pt. Wśród nocy, opublikowanym w „Kronice Społecznej i Literackiej” (nr 4). W 1895 powrócił do Lwowa, gdzie w 1896 rozpoczął pracę dziennikarską w „Monitorze” i „Przeglądzie Politycznym, Społecznym i Literackim” (do 1904). Zarobkował też stenografią w sejmie galicyjskim. Kontynuując twórczość literacką, nawiązał kontakty i przyjaźnie m.in. z Leopoldem Staffem, Ostapem Ortwinem i Stanisławem Brzozowskim. Po przeniesieniu się w 1908 do Krakowa pracował jako urzędnik w Cesarsko-Królewskim Biurze Korespondencyjnym oraz w 1910-17 w redakcji „Nowej Reformy”. W 1909 występował w obronie S. Brzozowskiego, posądzanego o współpracę z rosyjską ochraną, m.in. uczestnicząc w sądzie partyjnym Polskiej Partii Socjalistycznej. W 1910 ożenił się z Antoniną Gnoińską. W 1918 rozpoczął systematyczną publikację recenzji teatralnych i literackich w „Maskach”. W 1919 przeniósł się do Warszawy. Pracował etatowo w Sejmie na stanowisku kierownika biura stenografów (1918-33). W tych latach łączył go związek uczuciowy z pisarką Haliną Marią Dąbrowolską. Od 1920 brał udział razem ze Stefanem Żeromskim w staraniach o utworzenie Akademii Literatury, wypowiadając się za projektem Polskiej Izby Literackiej. W 1922 otrzymał subwencję Departamentu Sztuki i Kultury na napisanie pracy na temat kina (Dziesiąta Muza, wyd. 1924). W 1922-34 współpracował jako recenzent teatralny z „Robotnikiem”, a w 1924-33 również z „Wiadomościami Literackimi.” W 1929-30 współredagował (z Janem Nepomucenem Millerem i Stanisławem Baczyńskim) czasopismo „Europa”. W 1933 został powołany do pierwszego składu Polskiej Akademii Literatury. W tymże roku przeniesiony na emeryturę, poświęcił się całkowicie pracy krytycznoliterackiej. W 1933-39 współpracował z redakcją „Pionu” oraz prowadził w „Roczniku Literackim” dział dramatu (1933-38), ponadto w 1935-39 publikował stale w „Prosto z mostu”. Był częstym gościem Klubu S. Współpracował z Polskim Radiem, omawiając nowości literackie. Po wybuchu II wojny światowej utracił podczas bombardowania Warszawy swój dom. W czasie okupacji niemieckiej utrzymywał się z wykładów stenografii polskiej i niemieckiej w Szkole Handlowej prowadzonej przez Jadwigę Warchołową oraz w Szkole Miejskich Zakładów Komunikacyjnych. Równocześnie brał czynny udział w konspiracyjnym życiu kulturalno-literackim Warszawy. Pracował nad dziełem podsumowującym całość dorobku krytycznoliterackiego Mosty, które ukończył w 1944. Pod koniec powstania warszawskiego został ranny, po tragicznej tułaczce i pobytach w prowizorycznych szpitalach zmarł 2 listopada 1944 w Żyrardowie, gdzie pochowano go na miejscowym cmentarzu. W 1981 prochy ekshumowano i złożono do grobu rodzinnego na Cmentarzu Rakowickim w Krakowie.
Twórczość
1. Pałuba. Sny Marii Dunin. [Powieść]. Lwów: B. Połoniecki 1903, 532 s. Wyd. nast.: wyd. 2 ze wstępem K. Wyki. Warszawa: Wiedza 1948; wyd. 3 Warszawa: Czytelnik 1957; wyd. nowe w oprac. A. Budreckiej Wrocław: Wydawnictwo Ossolineum 1981, XC, 481 s. Biblioteka Narodowa I, 240. Przedruk zob. poz. ↑ (t. 1).
Adaptacje
teatralne
filmowe
2. Dobrodziej złodziei. Komedia w 5 aktach. [Współautor: W. Feigenbaum] H. Mohort. Prapremiera: Lwów, Teatr Miejski 1906. Wyd. Stanisławów: A. Staudacher i Sp. (M. Haskler) 1907, 195 s. Przedruk zob. poz. ↑ (t. 4).
Adaptacje
teatralne
radiowe
3. Nowele. Stanisławów, Warszawa: A. Staudacher i Sp. 1906, 182 s. Wyd. 2 tamże 1907. Przedruk zob. poz. ↑, ↑.
Zawartość
4. Fryderyk Hebbel jako poeta konieczności. [Monografia]. Stanisławów: A. Staudacher i Sp. (M. Haskler), E. Wende i Sp. 1907, 215 s. Przedruk zob. poz. ↑ (t. 6).
5. Wiersze i dramaty. Stanisławów: A. Staudacher i Sp. (M. Haskler), J. Fiszer 1907, 229 s. Przedruk zob. poz. ↑ (t. 4).
Zawartość
6. Lemiesz i szpada przed sądem publicznym. W sprawie Stan. Brzozowskiego. [Współautor:] O. Ortwin. Lwów: Nakład Autorów 1908, 47 s. Przedruk zob. poz. ↑ (t. 6).
7. Czyn i słowo. Glossy sceptyka. [Rozprawy, eseje]. Lwów: B. Połoniecki; Warszawa: E. Wende i Sp. 1913, 404 s. Przedruk zob. poz. ↑ (t. 6).
Zawartość
8. Prolegomena do charakterologii. [Studium]. „Museion” 1913 nr 8. Wyd. osobne Lwów: Spółka Akcyjna Wydawnicza 1924, 40 s. Przedruk zob. poz. ↑ (t. 6).
9. W przestrzeniach czasu. Opowiadanie fantastyczne na tle krakowskich stosunków. Kraków: „Ilustrowany Kurier Codzienny”. 1913, 56 s. Przedruk zob. poz. ↑ (t. 5).
10. W odzyskanym Białymstoku; Nieco o duchu żołnierza polskiego. „Ilustrowany Kurier Codzienny”. 1920 nr 241, 278-279. Wyd. w: Śladami bitwy warszawskiej 1920. [Autorzy:] S. Żeromski, K. Irzykowski, A. Grzymała-Siedlecki. Oprac.: M. Puchalska, Z. Stefanowska. Warszawa: Czytelnik 1990 s. 27-42.
11. Spod ciemnej gwiazdy. Nowele. Łódź: Księgarnia Polska 1922, 143 s. Por. poz. ↑, ↑ (t. 5).
Zawartość
12. Dziesiąta Muza. Zagadnienia estetyczne kina. Kraków: Krakowska Spółka Wydawnicza 1924, 238 s. Wyd. nast.: wyd. 2 ze wstępem K. T. Toeplitza. Warszawa: Filmowa Agencja Wydawnicza 1957, tamże: wyd. 3 1969, wyd. 4 ze wstępem i przypisami J. Bocheńskiej 1977. Przedruk zob. poz. ↑ (t. 7).
13. Walka o treść. Studia z literackiej teorii poznania. I. Zdobnictwo w poezji. II. Treść i forma. Warszawa: Księgarnia F. Hoesicka 1929, 278 s. Przedruk zob. poz. ↑ (t. 3).
Zawartość
14. Beniaminek. Rzecz o Boyu-Żeleńskim. Warszawa: Księgarnia F. Hoesicka 1933, 189 s. Przedruk zob. poz. ↑ (t. 3).
15. Słoń wśród porcelany. (Studia nad nowszą myślą literacką w Polsce). Warszawa: Towarzystwo Wydawnicze Rój 1934, 355 s. Przedruk zob. poz. ↑ (t. 2).
Zawartość
16. Lżejszy kaliber. Szkice. – Próby dna. – Aforyzmy. Warszawa: Towarzystwo Wydawnicze Rój 1938, 254 s. Przedruk zob. poz. ↑ (t. 2).
Zawartość
17. Mosty. [Zbiór rozpraw]. Powst. 1944. Druk fragmentów w: H. M. Dąbrowolska: O Karolu Irzykowskim. Łódź 1947 s. 109-125.
18. Cięższy i lżejszy kaliber. Krytyki i eseje. Wybrał, wstępem i przypisami opatrzył A. Stawar. Warszawa: Czytelnik 1957, 617 s.
Zawartość
19. Spod ciemnej gwiazdy. Wybór nowel. [Wybór i wstęp:] J. Wilhelmi. Warszawa: 1958 Państwowy Instytut Wydawniczy, 214 s.
Zawartość
20. Notatki z życia, obserwacje i motywy. Wyboru dokonał A. Dobosz. Wstęp: S. Kisielewski. [Przypisy:] A. Podzielna. Warszawa: Czytelnik 1964, 547 s.
Zawartość
21. Recenzje teatralne. Wybór i wstęp: J. Szpotański. Przypisy: B. Winklowa. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy 1965, 764 s.
22. Myśli. Wybór i przedmowa: L.B. Grzeniewski. Warszawa: Czytelnik 1974, 142 s.
23. Aforyzmy. Wstęp i wybór: S. Lichański. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy 1975, 118 s.
24. Wybór pism krytycznoliterackich. Oprac. [i wstęp:] W. Głowala. Wrocław: Wydawnictwo Ossolineum 1975, L, 706 s. Biblioteka Narodowa I, 222.
Zawartość
25. Pisma. Pod red. A. Lama. Informacje bibliograficzne: B. Winklowa. [T. 1-7]. Kraków: Wydawnictwo Literackie 1976-2001.
[T. 1]. Pałuba. Sny Marii Dunin. Tekst oprac.: J. Grodzicka. 1976, 596 s. Zob. poz. ↑.
[T. 2]. Słoń wśród porcelany; Lżejszy kaliber. Tekst oprac. i indeks: Z. Górzyna. 1976, 680 s. Zob. poz. ↑, ↑.
[T. 3]. Walka o treść; Beniaminek. Tekst oprac. i indeks: A. Lam. 1976, 606 s. Zob. poz. ↑, ↑.
[T. 4]. Wiersze; Dramaty. Oprac. tekstu: M. Wojtarska. 1977, 755 s.
Zawartość
[T. 5]. Nowele. Oprac. tekstu: J. Grodzicka. Addenda do tomu Wiersze i dramaty: B. Winklowa. 1979, 397 s.
Zawartość
[T. 6]. Czyn i słowo oraz Fryderyk Hebbel jako poeta konieczności; Lemiesz i szpada przed sądem publicznym; Prolegomena do charakterologii. Wstęp: A. Lam. Tekst i indeksy oprac. Z. Górzyna. 1980, 722 s. Zob. poz. ↑, ↑, ↑, ↑.
[T. 7]. Dziesiąta Muza oraz pomniejsze pisma filmowe. Tekst i indeksy: Z. Górzyna. 1982, 568 s. Zob. poz. ↑.
[T. 8-11]. Pisma teatralne. Recenzje i felietony, artykuły. Teksty zebrała J. Bahr. T. 1-4. 1995, 1997, 880 + 683 + 759 + 873 s.
[T. 12-16]. Pisma rozproszone. Tekst zebrała i oprac. J. Bahr. T. 1-5. 1998-2001, 741 + 711 + 691 + 692 + 253 s.
[T. 17]. Listy 1897-1944. Zebrała i oprac. B. Winklowa. 1999, 454 s.
[T. 18-19]. Dziennik. Tekst z rękopisu odczytali: S. Góra, Z. Irzykowska. Oprac.: B. Górska. Przekł. partii niemieckiej: A. Lam, I. Kania. T. 1-2. 2001, 761 + 671 s.
26. Alchemia ciała i inne szkice oraz aforyzmy. Wybrał W. Głowala. Wrocław: Towarzystwo Przyjaciół Polonistyki Wrocławskiej 1996, 158 s.
Przekłady
Ponadto w czasopismach sensacyjne nowele następujących pisarzy austriackich:T. H. Mayer, L. Heveti, O. Storzinger, P. Rohrer.