BIO
Urodzona 6 sierpnia 1888 w Wilnie (data urodzenia w dokumentach: 19 sierpnia 1892); córka nieślubna Klemensa Zana, adwokata, i Barbary Iłłakowiczówny, nauczycielki (w dokumentach jako rodzice figurują brat i bratowa matki: Jakub i Eugenia ze Stempkowskich Iłłakowiczowie)[P]; wnuczka Tomasza Zana, poety. Po śmierci ojca w 1889 i matki w 1893 wychowywała się początkowo u krewnych na Witebszczyźnie, a następnie u Zofii z Plater-Zyberków Buynowej, najpierw w Stanisławowie na Łotwie, później w Warszawie. Nauki w zakresie młodszych klas gimnazjum pobierała w domu, zdając co roku w Dyneburgu egzaminy zaliczeniowe. W Warszawie uczyła się na pensji Cecylii Plater-Zyberk. Debiutowała w 1905 wierszem pt. Jabłonie, ogłoszonym w „Tygodniku Ilustrowanym” (nr 24). Podróżowała do Szwajcarii, gdzie w Genewie uczyła się języka angielskiego i uczestniczyła jako wolny słuchacz w wykładach uniwersyteckich. Pełniła funkcję prezesa studenckiej Bratniej Pomocy. Następnie w 1908-09 była słuchaczką uniwersytetu w Oxfordzie w College Norham Hall dla cudzoziemek. Pracowała przez pewien czas w Londynie w firmie wydawniczej Wilfreda Woynicha. Rozwijając twórczość poetycką, publikowała w „Sfinksie” (1908-14). Po złożeniu eksternistycznych egzaminów maturalnych w Petersburgu, podjęła w 1910 studia na Uniwersytecie Jagiellońskim w Krakowie w zakresie filologii polskiej i angielskiej, w 1914 uzyskała absolutorium. W tym czasie ogłaszała utwory w „Krytyce” (1913-14). Z chwilą wybuchu I wojny światowej wstąpiła do polskiej czołówki sanitarnej przy Wszechrosyjskim Związku Ziemskim i w 1915-17 pełniła służbę sanitariuszki. W 1917-18 była korektorką w drukarni w Petersburgu. W 1918 powróciła do kraju i zamieszkała w Warszawie. Pracowała jako urzędniczka w Ministerstwie Spraw Zagranicznych (MSZ), a od maja 1926 do 1935 w Ministerstwie Spraw Wojskowych na stanowisku osobistego sekretarza Józefa Piłsudskiego. Równocześnie kontynuowała twórczość literacką, ogłaszając liczne wiersze i przekłady, m.in. w czasopismach: „Bluszcz” (1918, 1921-31, 1934-39), „Kurier Polski” (1920-24), „Skamander” (1922, 1925, 1928, 1935), wileńskie „Słowo” (1923-39, z przerwami), „Wiadomości Literackie” (1925-39), „Polska Zbrojna” (1927-36), „Gazeta Polska” (1932-39), „Kurier Poranny” (1933-36). W 1930 otrzymała nagrodę literacką miasta Wilna za twórczość poetycką. Powołana do Polskiej Akademii Literatury (PAL) wyboru nie przyjęła. W 1935 otrzymała Państwową Nagrodę Literacką i Złoty Wawrzyn PAL. W 1936 powróciła do pracy w MSZ. Została odznaczona Krzyżem Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski. Była członkiem Polskiego PEN Clubu. Po wybuchu II wojny światowej ewakuowana wraz z pracownikami MSZ do Rumunii, przebywała w Klużu w Siedmiogrodzie. Utrzymywała się z lekcji języków obcych. Publikowała liczne wiersze i przekłady poetyckie, m.in. w „Nowej Polsce” (Bukareszt, 1940) oraz w wydawanych w Budapeszcie „Wieściach Polskich” (1940-44), „Naszej Świetlicy-Materiałach Obozowych” (1941-42) i „Tygodniku Polskim” (1943-44). W 1941 otrzymała I nagrodę w zorganizowanym przez Komisję Kulturalno-Oświatową przy Komitecie Obywatelskim dla Spraw Opieki nad Uchodźcami Polskimi na Węgrzech konkursie na utwory literackie napisane na uchodźstwie. W końcu 1947 powróciła do kraju i osiadła na stałe w Poznaniu, zajmując się, obok pracy literackiej, udzielaniem lekcji języków obcych. W 1948 została reaktywowana w prawach członka Polskiego PEN Clubu. Wiersze, dramaty i wspomnienia oraz przekłady poezji i prozy z angielskiego, niemieckiego, rosyjskiego, rumuńskiego i węgierskiego publikowała m.in. na łamach czasopism: „Dziś i jutro” (1945-53), „Tygodnik Powszechny” (1945-56, 1974-75), „Odrodzenie” (1946-48), „Twórczość” (1949-78), „Nowa Kultura” (1954-63), „Wrocławski Tygodnik Katolików” (1954-73), „Życie Literackie” (1954-74), „Przewodnik Katolicki” (1956-73), „Za i przeciw” (1958-80), „Poezja” (1965-83), „Oficyna Poetów” (Londyn, 1966-76), „W drodze” (1974-76, 1983). Otrzymała nagrodę Polskiego PEN Clubu za przekłady z literatur obcych na język polski (1954), nagrodę miasta Poznania za całokształt twórczości poetyckiej (1956), nagrodę Fundacji A. Jurzykowskiego w Nowym Jorku (1966), powtórnie nagrodę miasta Poznania za osiągnięcia w dziedzinie upowszechniania kultury (1967), nagrodę Ministra Kultury i Sztuki I stopnia (1967), nagrodę paryskiej „Kultury” za całokształt twórczości (1971), nagrodę im. J. Kasprowicza (1972), Nagrodę Państwową I stopnia (1976), nagrodę im. Brata Alberta (1981). W 1981 otrzymała doktorat honoris causa Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu. Odznaczona Krzyżem Komandorskim (1974) i Krzyżem Komandorskim z Gwiazdą (1981) Orderu Odrodzenia Polski oraz odznaczeniami zagranicznymi: Komandorią Korony Rumuńskiej, francuskim Krzyżem Legii Honorowej, Złotym Orderem Pracy Węgierskiej Republiki Ludowej (1978) za przekłady z języka węgierskiego. Zmarła 16 lutego 1983 w Poznaniu; pochowana na Cmentarzu Powązkowskim w Warszawie.
W 1983 ustanowiona została nagroda im. K. Iłłakowiczówny za najlepszy książkowy debiut poetycki, przyznawana dorocznie przez redakcję „Głosu Wielkopolskiego” we współpracy ze Stowarzyszeniem Pisarzy Polskich i Związkiem Literatów Polskich w czasie Międzynarodowego Listopada Poetyckiego w Poznaniu.
Twórczość
1. Ikarowe loty. [Wiersze]. Kraków: Książka 1908, 116 s. Wyd. nast. tamże 1911.
Zawartość
2. Wici. Cieniom roku 1914 poświęcone. [Wiersze]. Warszawa: Gebethner i Wolff 1914, 24 s.
Przekłady
czeski
3. Kolędy polskiej biedy. (W wigilię powrotu). [Wiersze]. Piotrogród: Praca 1917, 31 s.
4. Trzy struny. Poezje. Piotrogród: Skład główny: Księgarnia Polska 1917, 134 s. Wyd. nast.: Warszawa, Kraków: Towarzystwo Wydawnicze 1919, 74 s.
Zawartość
5. Bajeczna historia o królewiczu La-fi-Czaniu, o żołnierzu Soju i o dziewczynce Kio. [Powieść dla dzieci]. Warszawa: E. Wende i Sp. [1918], 67 s. Wyd. nast. pt. Bajeczna opowieść o królewiczu La-fi-Czaniu, o żołnierzu Soju i dziewczynce Kio. Warszawa: Czytelnik 1958; wyd. 2 [!] Poznań: Wydawnictwo Poznańskie 1973, wyd. 3 tamże 1990.
Przekłady
czeski
6. „Gdzieśkolwiek jest – jeśliś jest – lituj mej żałości!”. [Poemat]. „Nowy Przegląd Literatury i Sztuki” 1921 nr 1-3. Przedruk zob. poz. ↑.
7. Rymy dziecięce. [Wiersze]. Kraków: K. Stryjeński 1922, 53 s. Wyd. nast.: Poznań: Wydawnictwo Poznańskie 1972, tamże wyd. 2 [!] 1981, wyd. 3 1986.
Adaptacje
teatralne
Wersja angielska autorki: Childlike verses. [B. m.; ok. 1943], [50] k., powielone.
8. Śmierć Feniksa. [Wiersze]. Warszawa: Ignis 1922, 83 s.
Zawartość
9. Obrazy imion wróżebne. [Wiersze]. Warszawa: F. Hoesick 1926, 85 s. Wyd. nast.: [nowe, rozszerzone] pt. Portrety imion: Poznań: Wydawnictwo Poznańskie 1957, 134 s, tamże: wyd. 2 1968, wyd. 3 1974, wyd. 4 1983; Warszawa: Wydawnictwo Polskiego Towarzystwa Wydawców Książek [1989], [wyd. 7] pt. Portrety imion wróżebne. Warszawa: bis 1996; pt. Portrety imion. Września: Kropka 1996; pt. Księga imion. Wybór i oprac.: A. Żmuda. Warszawa, Rzeszów: „Ad Oculos” 2003.
Przekłady
angielski
10. Połów. [Wiersze]. Warszawa: J. Mortkowicz 1926, 127 s.
Zawartość
Adaptacje
teatralne
11. Opowieść o moskiewskim męczeństwie. [Poemat]; Złoty wianek. [Wiersze]. Warszawa: F. Hoesick 1927, 107 s. Wyd. nast.: [Warszawa:] Niezależna Spółdzielnia Wydawnicza* [1981].
Przekłady
włoski
12. Płaczący ptak. [Wiersze]. Warszawa: F. Hoesick 1927, 168 s. Wyd. nast. tamże 1937.
Zawartość
13. Czarodziejskie zwierciadełka. 50 wróżb wierszem. Poznań: Księgarnia św. Wojciecha [1928], 312 s. Wyd. nast. tamże 1929.
14. Z głębi serca. [Wiersze]. Warszawa, Kraków, Lublin: Gebethner i Wolff [1928], 205 s.
Zawartość
15. Zwierciadło nocy. [Wiersze]. Warszawa: J. Mortkowicz 1928 [antydatowane 1927], 90 s.
Zawartość
16. Popiół i perły. [Wiersze]. Warszawa: F. Hoesick 1930 [antydatowane 1929], 188 s.
Zawartość
17. Ballady bohaterskie. [Wiersze]. Lwów: Wydawnictwo Ossolineum 1934 [antydatowane 1933], 200 s.
Zawartość
Przekłady
bułgarski
18. Wesołe wierszyki. Warszawa: Gebethner i Wolff 1934 [antydatowane 1933], 29 s.
19. Słowik litewski. Poezje. Warszawa: Gebethner i Wolff 1936, 227 s.
Zawartość
20. Wiersze o Marszałku Piłsudskim. 1912-1935. Warszawa: Główna Księgarnia Wojskowa 1936, 104 s.
Zawartość
21. Ścieżka obok drogi. Warszawa: Rój 1939 [antydatowane 1938], 335 s. Wyd. nast.: wyd. 2 tamże 1939; wyd. 3 Warszawa: A. Krawczyński 1939; Warszawa: Zetpress 1989.
22. Wiersze bezlistne. Zbiór poezji z lat 1936-1941. Budapeszt: Komitet Obywatelski dla Spraw Opieki nad Uchodźcami Polskimi na Węgrzech 1942, 78 s., powielone.
Zawartość
23. Wiersze wybrane. 1912-1947. Posłowie: W. Szewczyk. Łódź: W. Bąk 1949, 286 s.
24. Poezje. 1940-1954. Warszawa: Instytut Wydawniczy „PAX" 1954, 195 s.
Zawartość
25. Wiersze religijne. 1912-1954. Przedmowa: Z. Pędziński. Poznań: Albertinum 1955, 175 s.
26. W wigilię cudu. (Obrazek sceniczny). „Wrocławski Tygodnik Katolicki” 1956 nr 10 s. 8-9, 15. Przedruk zob. poz. ↑.
27. Wybór wierszy. Wyboru dokonał W. Kubacki. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy 1956, 351 s.
28. Ziemia rozdarta. Dramat. Prapremiera: Wrocław, Zespół Seminarium Duchownego 1956. Druk fragmentów pt. Prolog. „Tygodnik Powszechny” 1956 nr 19 s. 6-7; druk całości pt. Ziemia rozdarta albo Świętość nie popłaca. Dramat w 3 aktach z prologiem. „Dialog” 1961 nr 7 s. 5-38. Przedruk zob. poz. ↑.
29. Z rozbitego fotoplastikonu. [Proza poetycka]. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy 1957, 77 s.
Zawartość
30. Niewczesne wynurzenia. [Wspomnienia i szkice]. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy 1958, 240 s.
Zawartość
31. Lekkomyślne serce. [Wiersze]. Warszawa: Czytelnik 1959, 177 s.
Zawartość
32. Wiersze dziecięce. Warszawa: Czytelnik 1959, 76 s.
Zawartość
33. Zwierzaki i zioła. [Wiersze i proza poetycka dla dzieci]. Warszawa: Nasza Księgarnia 1960, [26] k. Wyd. nast. tamże: wyd. 2 1970, wyd. 3 1985.
Przekłady
niderlandzki
niemiecki
34. Wiersze. 1912-1959. Wybrał P. Hertz. Teksty wierszy przejrzane przez autorkę. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy 1964, 255 s. Wyd. nast. tamże: wyd. 2 1976, wyd. 3 1980, wyd. 4 1982.
35. Banialuka o chuliganie albo każdy niech dziś rozstrzyga: chuligan czy nie chuligan. [Sztuka lalkowa dla dzieci]. Powst. ok. 1966. Druk w poz. 42.
Nagrody
36. Szeptem. [Wiersze]. Warszawa: Czytelnik 1966, 152 s. Wyd. 2 tamże 1975.
Nagrody
Zawartość
37. Wierszyki nałęczowskie. [Dla dzieci]. Warszawa: Ruch 1966, [6] k. Wyd. nast.: tamże: wyd. 2 1969, wyd. 3 1972; wyd. 4 Warszawa: Krajowa Agencja Wydawnicza 1980. Por. poz. ↑.
38. Ta jedna nić. Wiersze religijne. Poznań: Księgarnia św. Wojciecha 1967, 225 s.
Zawartość
Adaptacje
teatralne
39. Liście i posągi. Poezje. Poznań: Wydawnictwo Poznańskie 1968, 82 s.
Zawartość
40. Poezje wybrane. Wybór: H. Michalski. Słowo wstępne autorki. Warszawa: Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza 1968, 150 s.
41. Trazymeński zając. Księga dygresji. [Wspomnienia]. Kraków: Wydawnictwo Literackie 1968, 218 s. Wyd. 2 tamże 1975.
42. Rzeczy sceniczne. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy 1969, 290 s.
Zawartość
43. Co dzieci wiedzą. [Wiersze i proza poetycka dla dzieci]. Poznań: Wydawnictwo Poznańskie 1970, 46 s.
44. Wiersze zebrane. [T.] 1-2. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy 1971, 648 + 579 s.
45. [Wybór poezji]. Warszawa: Czytelnik 1971, 124 s. Poeci Polscy. Wyd. 2 tamże 1978.
46. Odejście w tło. [Wybór wierszy]. Poznań: Wydawnictwo Poznańskie 1976, 94 s. Wyd. 2 tamże 1981.
47. Poezje wybrane. Wybrał i oprac.: P. Hertz. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy 1977, 378 s. [Wyd. 2] tamże 1995.
48. Sługi nieużyteczne. Wybór wierszy. Poznań: Wydawnictwo Poznańskie 1977, 411 s. Wyd. 2 tamże 1982.
49. Poezje wybrane. (II). Wybór i oprac.: S. Lichański. Warszawa: Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza 1984, 125 s.
50. Baj. [Wiersz]. Warszawa: Krajowa Agencja Wydawnicza 1986, [16] s.
51. Listy do Juliana Tuwima. Oprac.: R. Cieśluk. [Nowy Jork:] A.R. Poray Book Publishing 1989, 117 s.
52. Poezje. Wybór i wstęp: M. Wełna. Lublin: Wydawnictwo Literackie 1989, 362 s.
53. Poezje wybrane. (III). Wybór i wstęp: T. Jodełka-Burzecki. Warszawa: Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza 1989, 160 s.
54. Zaczynam się i kończę śpiewem. [Wiersze]. Wybór i posłowie: I. Maciejewska. Warszawa: Nasza Księgarnia 1989, 56 s.
55. Po zachodzie. [Wiersze]. Wybór i posłowie: A. Żurawska-Włoszczyńska, J. Biesiada. Poznań: Wydawnictwo Literackie Parnas 1993, 66 s.
56. Poezje. Wybór, wstęp, komentarz: M. Ołdakowska-Kuflowa. Lublin: Red. Wydawnictwa Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego 1993, 187 s.
57. Niesłyszane wieści. [Wiersze]. Warszawa: Interart 1996, 110 s.
58. Poezje. Wybór i posłowie: J. Ratajczak. Białystok: Łuk 1996, 317 s.
59. Imionnik serdeczny. [Wiersze]. Wybór i oprac.: L. Lachowiecki. Warszawa: Sternik 1997, 70 s.
60. Kiedy przebije się źródło... [Wiersze]. Wybór i oprac.: B. Walczak. Poznań: Księgarnia św. Wojciecha 1997, 288 s.
61. Wspomnienia i reportaże. Oprac. i posłowiem opatrzyli: J. Biesiada i A. Włoszczyńska. Warszawa: Biblioteka „Więzi” 1997, 248 s.
62. Okruszynki nieba. [Wiersze]. Wybór i posłowie: W. Smaszcz. Warszawa: Instytut Wydawniczy „PAX" 1998, 341 s.
63. Poezje zebrane. T. 1-4. Zebrali, oprac. i bibliografię sporządzili: J. Biesiada, A. Żurawska-Włoszczyńska. Wstęp: J. Ratajczak. Toruń: Algo 1998, 796 + 834 + 601 + 229 s.
64. Liryki najpiękniejsze. Wybór: A. Madyda. Toruń: Algo 1999, 60 s.
Wydania osobne tekstów poetyckich w opracowaniu muzycznym, m.in.
Wybory utworów literackich w przekładach
niemiecki
Montaże utworów
Przekłady
Omówienia i recenzje
• Ankiety dla IBL PAN 1951, 1956, 1965.
