BIO

Urodzony 25 czerwca 1881 w Żyrardowie; syn Józefa Hulki i Elżbiety z Howorków, robotników w fabryce włókienniczej, będących potomkami ewangelików czeskich. Wcześnie osierocony przez matkę, po skończeniu trzech oddziałów przyfabrycznej szkoły elementarnej, rozpoczął w dwunastym roku życia pracę zarobkową w zakładach lniarskich Hiellego i Dittricha w Żyrardowie najpierw jako goniec, później rachmistrz. Jednocześnie uczył się samodzielnie według programu gimnazjalnego. Debiutował w 1901 przekładem powieści Svatopluka Čecha Jastrząb contra Hordliczka (podpisanym Paweł Laskowski). W 1902 ze względu na zły stan zdrowia wyjechał dzięki pomocy pracodawców na leczenie sanatoryjne do Czech i Saksonii, a od maja 1903 studiował filozofię i religioznawstwo na uniwersytecie w Heidelbergu. Tam też ożenił się. Po powrocie do kraju z początkiem 1908 osiadł w Grodzisku Mazowieckim i zajął się historią religii. W tym czasie nawiązał kontakt z Andrzejem Niemojewskim, w którego piśmie „Myśl Niepodległa” publikował recenzje literackie (1908-13). W 1909 odbył podróż do Włoch. W 1910 został aresztowany wraz z żoną w Grodzisku Mazowieckim jako podejrzany o udział w zamachu na miejscowego komendanta żandarmerii i był więziony kilka tygodni na Pawiaku w Warszawie. Po zwolnieniu przeniósł się na stałe do Żyrardowa. W tym czasie publikował w „Sfinksie” (1910), „Bluszczu” (1913), „Echu Literackim” (1914). W 1915 był współtwórcą Klubu Robotniczego, prowadzącego działalność oświatową wśród robotników żyrardowskich. Działał też społecznie, głównie jako prelegent w miejscowym stowarzyszeniu Samokształcenie, gdzie wykładał historię cywilizacji. W 1916 prowadził wykłady z pedagogiki, psychologii wychowawczej i literatury polskiej na kursach dokształcających dla nauczycieli. Następnie był prelegentem Polskiej Macierzy Szkolnej. Wiosną 1920 przez kilka miesięcy pełnił funkcję attaché prasowego w Polskim Poselstwie w Pradze. W 1921-24 współdziałał z łódzkim Towarzystwem Wydawniczym Kompas oraz redagował związany z nim organ baptystów, tygodnik „Nowe Drogi”; przy piśmie tym założył „Bibliotekę Nowych Dróg”, którą wypełniał głównie tłumaczeniami. Związany był z czasopismami ewangelickimi: „Ewangelik” (1919-21), „Głos Ewangelicki” (1921-30), „Zwiastun Ewangelicki” (1925-39) i „Jednota” (1926-35). Organizował i prowadził w 1928-31 Ewangelicko-Polskie Biuro Prasowe (Ew-Pol). W 1928-33 redagował organ metodystów „Pielgrzym Polski”. Jako krytyk literacki i publicysta współpracował z „Wiadomościami Literackimi” (od 1927) i „Pologne Littéraire” (1927-33), publikował także m.in. w czasopismach: „Droga” (1923-32), „Epoka” (1928-33), „Tygodnik Ilustrowany” (1928-38), „Wolnomyśliciel Polski” (1929-33), „Gazeta Polska” (1930-38), „Sygnały” (1937-39), „Czarno na białem” (1938-39). W okresie międzywojennym był członkiem Polskiego PEN Clubu. W czasie okupacji niemieckiej przebywał nadal w Żyrardowie. Jesienią 1940 aresztowany i więziony na Pawiaku odmówił podania się za Czecha. Po wyzwoleniu otrzymał w marcu 1945 nagrodę Ministra Kultury i Sztuki za demokratyczną działalność literacką. W sierpniu 1945 przeprowadził się do Wisły, a wkrótce potem do Cieszyna. Kontynuował działalność publicystyczną publikując w wielu pismach, m.in. w „Robotniku”, „Trybunie Robotniczej” i „Odrodzeniu”. Zmarł nagle 29 października 1946 w Cieszynie; pochowany na miejscowym cmentarzu ewangelickim.

Twórczość

1. Ballada o paziu i królewnie”; „Rekrut”; „Przypowieść o dwóch pijanych” Bolesława Karpińskiego. Warszawa: W. Szild 1912, 8 s.

Autor podpisany: Paweł Laskowski.

2. Der Klosterprozess von Czenstochau. Ein Kulturbild aus dem 20-sten Jahrhundert. Auf Grund der Gerichtsverhandlungen dargestellt, mit einer Einführung und Nachwort verschen von P. Hulka-Laskowski. Frankfurt am Main: Neuer Frankfurt Verlag 1912, 96 s.

Autor podpisany: P. Laskowski.
Sprawozdanie z procesu D. Macocha.

3. Twórca religii Iranu. Zaratustra i jego nauka. Warszawa: M. Arct [1914], 96 s.

Autor podpisany: Paweł Hulka.

4. Na przełomie; Bronisław Siwik. [Szkice socjologiczne]. Petrograd: skład w Księgarni Polskiej 1916, 96 s.

5. Czego uczy nas przeszłość ? Łódź: Nakład Tygodnika „Nowe Drogi1921, 20 s.

Autor podpisany: Jan Stogarski.

6. Religia a wiedza. Łódź: Towarzystwo Wydawnicze Kompas 1921, 16 s.

Autor podpisany: Kazimierz Howorko.

7. Droga do kultury. Szkic społeczno-religijny. Łódź: Nakład Tygodnika „Nowe Drogi 1922, 22 s.

8. Materializm. Szkic polemiczny. Łódź: Nakład Tygodnika „Nowe Drogi 1922, 31 s.

9. Od wiosny do wiosny. Ucieszna książeczka dla grzecznych dzieci. Łódź: Towarzystwo Wydawnicze Kompas 1923, 20 s.

10. Auf Grenzwacht in Osten. Von dt. Art und Arbeit in Posen und Westpreussen ausgewählt. Heft 5 und 6. Frankfurt am Main: M. Diesterwg 1924, 32 + 40 s.

11. Jak po raz pierwszy Basia mała z Jasiem i Hanią wędrowała. Wesołe opowiadanie dla małych dzieci. Warszawa: Instytut Wydawniczy Zdrój [1924], [18] s.

12. Uciechy lata. Wesołe opowiadania i obrazki dla dzieci. [Łódź: Towarzystwo Wydawnicze Kompas 1924], [28] s.

13. Wędrówki Piotrusia z Królewiczem Słonkiem w krainie baśni. Warszawa: Instytut Wydawniczy Zdrój [1924], [21] s.

14. Historia biblijna Starego i Nowego Testamentu. Dla szkoły i domu. Warszawa: Nakład Zboru Ewangelicko-Augsburskiego 1925, VII, 220 s.

15. Dynamitem ku bogactwu i sławie. Życie i dzieła Alfreda Nobla. Warszawa: Towarzystwo Wydawnicze Rój [1927], 63 s.

16. Od Królestwa Bożego do monarchii uniwersalnej. [Szkic dziejów papiestwa]. Warszawa: Spółdzielnia Wydawnicza Bez Dogmatu 1927 [na okł. 1928], 61 s.

Autor podpisany: T. Gruda.

17. Porucznik Regier. Powieść. Warszawa: Wydawnictwo Redakcji „Zwiastuna Ewangelickiego 1927, 353 s.

18. Matka Jezusa, matki Bogów, królowa Niebios. Szkic historyczno-religijny. Warszawa: Spółdzielnia Wydawnicza Bez Dogmatu 1928, 60 s. Wyd. nast. pt.: Matki bogów. Szkic historyczno-religijny. Warszawa: Wspólna Sprawa 1959, 56 s.

19. Zamaskowany grzech czyli pierwszy bal Jana Czerskiego. Cieszyn: Nakład Redakcji „Siewu i Żniwa” [1928], 32 s.

Autor podpisany: Jan Oścień.

20. Czem ewangelicyzm dla Polski jest, czem być powinien. (Odczyt wygłoszony na Akademii, urządzonej dn. 17.XI.1928 staraniem organizacji ewangelickich w Warszawie, ku uczczeniu Dziesięciolecia Niepodległości Państwa Polskiego). Warszawa: Koło Studentów Ewangelików „Filadelfia 1929, 27 s.

21. Słowo prawdy dla ludu polskiego. Chicago: Nakład Zjednoczonych Towarzystwa Niewiast Polskich Zachodniej Diecezji P.N.K.K. [Polskiego Narodowego Kościoła Katolickiego] [ok. 1930], 48 s.

Autor podpisany: Franciszek Rosica.

22. Polsko, twa zguba w Rzymie!”… (Juliusz Słowacki). Chicago: Przebudzenie [1931], 58 s.

Autor podpisany: Franciszek Sica.
Broszura propagująca Kościół Narodowy.

23. Mój Żyrardów. Z dziejów polskiego miasta i z życia pisarza. Warszawa: J. Przeworski 1934, 373 s. Wyd. nast. Warszawa: Czytelnik 1958; [wyd. 3] Żyrardów: Urząd Miejski 2001, IV, 372 s.

24. Wileński Kościół Ewangelicko-Reformowany (b. Jednota Litewska) na tle reformacji i kultury polskiej (1556-1936). Wilno: Drukarnia Świt 1936, 73 s.

Wydawnictwo Synodu Wileńskiego Kościoła Ewangelicko-Reformowanego. Tytuł i tekst również w języku angielskim, francuskim i niemieckim.

25. Śląsk za Olzą. Katowice: Skład główny Nasza Księgarnia 1938, 493 s.

26. Katullus. [Monografia literacka]. Powst. przed 1946. Druk fragmentów „Polityka” 1982 nr 23 s. 10.

Rękopis w Bibliotece Uniwersytetu w Łodzi.

27. Księżyc nad Cieszynem. Wspomnienie z lat niewoli i dni wyzwolenia. Trybuna Robotnicza 1946 nr 73-160. Wyd. osobne Katowice: Wydawnictwo Literatura Polska 1946, 278 s. Wyd. 2. Żyrardów: Towarzystwo Przyjaciół Żyrardowa; Libra 1998, 141 s.

28. Ostatni łotr. [Powieść]. Powst. przed 1946.

Informacja: R. Leszczyński. W: Polski słownik biograficzny. T. 10. Wrocław 1962-1964.
Rękopis w Bibliotece Uniwersytetu w Łodzi.

29. Rebarbaryzacja szpitala podczas wojny. Podał P. Hulka-Laskowski. Katowice: [b.w.] 1946, 13 s.

Przekłady i adaptacje

1. S. Čech: Jastrząb contra Hordliczka. Z notatek przyjaciela. [Powieść]. Warszawa: A.T. Jezierski 1901, 133 s.
Przekład podpisany: Paweł Laskowski.
2. I. Herrmann: Ojciec Kondelik i narzeczony Wejwara. Cz. 1-3. Warszawa: A.T. Jezierski 1902, 160 + 158 + 159 s.
Przekład podpisany: Paweł Laskowski.
3. A. Niemojewski: Gott Jesus im Lichte Fremder und eigener Forschungen... T. 1-2. München: A. u. R. Huber 1910, 248 s.
Przekład na język niemiecki książki A. Niemojewskiego „Bóg Jezus”.
4. G. Stutzer: Tajemnice życia duchowego. Łódź: Towarzystwo Wydawnicze Kompas 1921, 192 s. Wyd. nast. tamże [1924].
Przekład podpisany: Paweł Laskowski.
5. S.Z. Batten: Nowy porządek świata. Łódź: Towarzystwo Wydawnicze Kompas 1922, 94 s.
6. K. Habliček-Borovsky: Chrzest św. Władymira. Legenda z dziejów Rosji. Frysztat 1923, 48 s.
Przekład podpisany: Sylwester Prałacik.
7. W. Bonsels: Lud Boży. Książka o kwiatach, zwierzętach i Bogu. Warszawa: Zdrój [1924], 206 s. Wyd. nast. pt. Boży ludek. Warszawa: Wydawnictwo Pelikan 1989.
8. J.F. Cooper: Ostatni Mohikanin. Z angielskiego oryginału oprac. dla polskiej młodzieży P. Hulka-Laskowski. Warszawa: Zdrój 1924, 121 s.
9. J.F. Cooper: Stary traper. Z angielskiego oryginału oprac. dla polskiej młodzieży P. Hulka-Laskowski. Warszawa: Zdrój 1924, 137 s.
10. Jasiek Samochwał czyli uroczystość śpiewacza u Króla Wargali. Bajka ilustrowana. Przeł. z duńskiego P. Hulka-Laskowski. Warszawa: Zdrój [1924], 20 s.
11. O.S. Marden: Siła, zdrowie, dobrobyt. Przeł. i wstępem opatrzył P. Hulka-Laskowski. Łódź: Towarzystwo Wydawnicze Kompas [ok. 1924], 184 s.
12. Ch.M. Sheldon: W jego ślady. Wolny przekład z angielskiego i słowo wstępne P. Hulka-Laskowski. Łódź: Towarzystwo Wydawnicze Kompas [1924], 216 s.
13. G. Stutzer: Tajemnice snów. Przeł. z niemieckiego P. Hulka-Laskowski. Łódź: Towarzystwo Wydawnicze Kompas 1924, 192 s. Wyd. nast. tamże [1925].
Przekład podpisany: Paweł Laskowski.
14. J. Swift: Podróże Guliwera do krainy liliputów i do krainy olbrzymów. Dla młodzieży oprac. P. Hulka-Laskowski. Warszawa: Zdrój [1924], 118 s.
15. H.G. Wells: Wyspa Aepiornisa. Dziwna przygoda poszukiwacza na wysepce w pobliżu Madagaskaru. Warszawa: Zdrój [1924], 24 s.
16. J.F. Cooper: Skórzana pończocha. Z angielskiego oryginału oprac. dla polskiej młodzieży P. Hulka-Laskowski. Warszawa: Zdrój [1925], 128 s.
17. J.F. Cooper: Tropiciel. Z angielskiego oryginału oprac. dla polskiej młodzieży P. Hulka-Laskowski. Warszawa: Zdrój [1925], 118 s.
18. S. Stall: O czem każdy chłopiec wiedzieć powinien. Oprac. z angielskiego P. Hulka-Laskowski. Łódź: Towarzystwo Wydawnicze Kompas 1925 [antydatowane 1924], 151 s.
19. S. Stall: O czem młody człowiek wiedzieć powinien. Przeł. z angielskiego P. Hulka-Laskowski. [Łódź]: Towarzystwo Wydawnicze Kompas 1925 [antydatowane 1924], 276 s.
20. S. Stall: O czem młody małżonek wiedzieć powinien. Przeł. z angielskiego P. Hulka-Laskowski. [Łódź]: Towarzystwo Wydawnicze Kompas 1925 [antydatowane 1924], 192 s.
21. M. Wood-Allen: O czem każda dziewczynka wiedzieć powinna. Oprac. z angielskiego P. Hulka-Laskowski. Łódź: Towarzystwo Wydawnicze Kompas 1925 [1924], 147 s.
22. M. Wood-Allen: O czem każda panna wiedzieć powinna. Oprac. z angielskiego P. Hulka-Laskowski. Łódź: Towarzystwo Wydawnicze Kompas 1925 [1924], 219 s.
23. M. Wood-Allen: O czem młoda mężatka wiedzieć powinna. Oprac. z angielskiego P. Hulka-Laskowski. Łódź: Towarzystwo Wydawnicze Kompas 1925 [1924], 197 s.
24. G. Stutzer: Tajemnice życia duchowego. Zjawiska, których nauka jeszcze nie poznała. Z niemieckiego przetłumaczył P. Hulka-Laskowski. Toledo, Ohio: A.A. Paryski 1926, 188 s.
25. B. Nǎmcová: Babunia. [Powieść]. Łódź: L. Fiszer 1927, 279 s. Wyd. nast. ze słowem wstępnym M.R. Mayenowej i komentarzem J. Trzynadlowskiego. Wrocław: Wydawnictwo Ossolineum 1951, XXXV, 321 s. Biblioteka Narodowa II, 65.
26. P. Sabatier: Życie św. Franciszka z Asyżu. Cieszyn: B. Kotula 1927, 272 s.
27. E. Ludwig: Syn człowieczy. Powieść. Przeł. i wstępem opatrzył P. Hulka-Laskowski. Warszawa: Renaissance 1929, 240 s.
28. J. Hašek: Przygody dobrego wojaka Szwejka podczas wojny światowej. [Powieść]. Warszawa: Rój 1929-1930. Wyd. nast. 2-16 [Cz. 1-4] 1949-1989; Wstępem, posłowiem i przypisami opatrzył L. Mazan. Dokończenie dopisał K. Vaniek. T. 1-4. Warszawa: Książka i Wiedza, Tetris 1995, 418 + 421 s.; Wrocław: Wydawnictwo Dolnośląskie 1997; Warszawa: Prószyński i S-ka 1998; Warszawa: Porozumienie Wydawców 2000; Warszawa: Prószyński i S-ka 2003; Kraków: Zielona Sowa 2004.

[Cz. 1]. Szwejk na froncie. 1929, 327 s.

[Cz. 2]. Szwejk na tyłach. 1931 [antydatowane 1930], 287 s.

[Cz. 3]. Przesławne lanie. 1930 [antydatowane 1929], 298 s.

[Cz. 4]. Po bajecznym laniu. 1930, 311 s.

Wyd. skrócone: Wybór dla szkół i oprac.: W. Nawrocki. Warszawa: Kama [1997], 484 s.

29. E. Ludwig: Ameryka. Powieść o Lincolnie. T. 1-2. Warszawa: Renaissance 1930, 376 + 288 s. Wyd. 2 pt. Lincoln. Warszawa: Książka i Wiedza 1957.
30. D. Merežkovski: Napoleon. [Biografia]. Warszawa: Trzaska, Evert, Michalski [1930], 326 s.
31. M. Pontoppidan: Odważnie a wesoło. [Rozważania o życiu i religii]. Łódź: Towarzystwo Wydawnicze Kompas [1930], 213 s.
32. M. Boehn: Rokoko. Francja w XVIII stuleciu. Warszawa: Trzaska, Evert, Michalski 1932, 581 s.
33. H. Van Loon: Człowiek ustokrotniony. Dzieje cywilizacji na wesoło. Warszawa: Mathesis Polska 1933, 250 s. Wyd. 2. Wrocław: Dobra Książka 1946.
34. E. Kretschmer: Ludzie genialni. Warszawa: Dzwon 1934, 261 s. Wyd. 2 Warszawa: J. Przeworski 1938.
35. K. Čapek: Hordubal. Powieść. Warszawa: J. Przeworski 1935, 208 s. Wyd. nast.: Warszawa: Drukarnia Feniks 1937; Warszawa: Wiedza 1948.

Wyd. łącznie z poz. , pt. Hordubal; Meteor; Zwyczajne życie. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy 1957, 511 s. Wyd. 2 tamże 1977.

36. K. Čapek: Meteor. [Powieść]. Warszawa: J. Przeworski 1935, 242 s. Wyd. nast.: Warszawa: Wiedza 1948.

Wyd. łącznie z poz. , pt. Hordubal; Meteor; Zwyczajne życie. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy 1957, 511 s. Wyd. 2 tamże 1977.

37. K. Čapek: Zwyczajne życie. [Powieść]. Warszawa: J. Przeworski 1935, 235 s. Wyd. nast.: Warszawa: Wiedza 1948.

Wyd. łącznie z poz. , pt. Hordubal; Meteor; Zwyczajne życie. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy 1957, 511 s. Wyd. 2 tamże 1977.

38. K. Royová: Bez Boga na świecie. [Opowiadanie dla młodzieży]. Łódź: Towarzystwo Wydawnicze Kompas [1935], 55 s.
39. Ch. Jope-Slade: Złoty wieniec. Komedia w 3 aktach. Wystawienie: Warszawa, Teatr Letni 1936.
40. R. Martin du Gard: Rodzina Thibault. [Powieść]. Warszawa: Rój 1936-1939. Wyd. łączne całości (cz. 1-6 oraz cz. 7: Lata 1914. Przeł.: K. Puszyński): wyd. 2 [!] Warszawa: Czytelnik 1957; wyd. 3 tamże 1987.

[Cz. 3]. Piękne czasy. Tłumaczenie i słowo wstępne P. Hulka-Laskowski. 1936, 301 s. Wyd. nast. pt. Piękny czas. (łącznie z [cz. 1]. Szary zeszyt; [cz. 2]. Pokuta. Przeł. H. Gądkowa. Warszawa: Książka 1948; wyd. 2 Warszawa: Książka i Wiedza 1951.

[Cz. 4]. Dzień przyjęć dra Thibault; [Cz. 5]. La Sorellina. 1938, 264 s.

[Cz. 6]. Śmierć ojca. 1939, 212 s.

Wyd. nast. łączne cz. 4-6: Warszawa: Książka i Wiedza 1949.

41. E. Glaeser: Ostatni cywil. [Powieść]. Warszawa: Gebethner i Wolff [1938], 410 s.
42. K. Čapek: Fabryka absolutu. [Powieść]. Katowice: Mewa 1947, 194 s. Wyd. nast. ze wstępem E. Madany. Katowice: Śląsk 1971.

Prace redakcyjne

1. Polskie zwierciadełko kieszonkowe. Na czas wyborów i po wyborach. Zebrał i przedmową opatrzył P. Hulka-Laskowski. Wyd. 2. Warszawa: Spółdzielnia Wydawnicza Bez Dogmatu 1928, 28 s. Wyd. 3 Warszawa: Stowarzyszenie Obrony Wolności Sumienia w Polsce 1935, 31 s.
Autor podpisany: Jan Oścień.
2. Pięć wieków herezji. Wypisy z literatury polskiej. Zebrał i wstępem opatrzył P. Hulka-Laskowski. Warszawa: Spółdzielnia Księgarsko-Wydawnicza Słowo 1938, 238 s. Wyd. nast. w oprac. J. Siemka Warszawa: Wspólna Sprawa 1960.

Omówienia i recenzje

Wywiady

W pustelni żyrardowskiego eremity. Godzina z Pawłem Hulką-Laskowskim. [Rozm.] E. M. Schummer. Wiadomości Literackie 1935 nr 19.

Słowniki i bibliografie

Polski słownik biograficzny. T. 10. Wrocław 1962-1964 (R. Leszczyński).
Cz. Lechicki: Życiorys Pawła Hulki-Laskowskiego. Jednota 1963 nr 9.
Słownik współczesnych pisarzy polskich. T. 1. Warszawa 1963.
Literatura polska XX wieku. Przewodnik encyklopedyczny. T. 1. Warszawa 2000 (R. Leszczyński).

Ogólne

Książki

Paweł Hulka-Laskowski (1881-1946). Szkice do portretu. Pod red. R. Leszczyńskiego. [Otwock:] Petit 1995, 110 s. Towarzystwo Przyjaciół Żyrardowa [zawartość: R. Leszczyński: Trudne życie; J. Tynecki: Twórczość krytycznoliteracka Pawła Hulki-Laskowskiego; J.K. Andrzejewski: Z publicystyki społecznej Pawła Hulki-Laskowskiego; R. Leszczyński: Paweł Hulka-Laskowski wobec kultury czeskiej; A. Kroh: Paweł Hulka-Laskowski i jego przekład epopei Haška; A. Gryciuk-Strižencovǎ: Paweł Hulka-Laskowski w obronie robotników Żyrardowa (1926-1934); M. Dybowska: Paweł Hulka-Laskowski jako religiolog; M. Kuna: Spuścizna rękopiśmienna Pawła Hulki-Laskowskiego w zbiorach Biblioteki Uniwersyteckiej w Łodzi; J. Broda: Z listów Pawła Hulki-Laskowskiego do Cieszyniaków; A. Stawarz: Koncepcja Ośrodka Badania Kultury Miasta im. Pawła Hulki-Laskowskiego w Żyrardowie].
W. Wiatr: Paweł Hulka-Laskowski. 1881-1946. Pisarz, najwybitniejszy Żyrardowianin. Żyrardów: Urząd Miejski, Wydział Informacji i Promocji 1996, 19 s.

Artykuły

Z. Hierowski: Między esejem a reportażem. Paweł Hulka-Laskowski, Stanisław Wasylewski. W tegoż: Życie literackie na Śląsku w latach 1922-1939. Katowice 1969.
L. Brożek: Paweł Hulka-Laskowski. Odra 1946 nr 40.
K. Kosińska: Syn robotniczego Żyrardowa. Polska Zbrojna 1946 nr 274.
Cz. Lechicki: Paweł Hulka-Laskowski. Pielgrzym Polski 1946 nr 12.
Verax: Biedne głowy. Tygodnik Warszawski 1946 nr 15.
S. Helsztyński: Wizyty u religiologa. Pielgrzym Polski 1947 nr 2.
H. Wroński: Paweł Hulka-Laskowski. Głos Wolnych 1947 nr 1.
J. Broda: Paweł Hulka-Laskowski. Zwrot”, Czeski Cieszyn 1951 nr 10.
E. Kozikowski: O Pawle Hulka-Laskowskim. Kamena 1958 nr 10/12, przedruk w tegoż: Między prawdą a plotką. Kraków 1961.
M. Warneńska: Pisarz i jego miasto. W tejże: Mazowieckie ścieżki pisarzy. Warszawa 1966.
M. Rusinský: Torował drogi przyjaźni. Zwrot”, Czeski Cieszyn 1967 nr 4.
E. Madany: Paweł Hulka-Laskowski – tłumacz i popularyzator literatury czeskiej w Polsce. W: Studia poświęcone stosunkom literackim polsko-czeskim i polsko-słowackim. Wrocław 1969.
Z. Wolski: Niepamięcią potomnych. Argumenty 1977 nr 14.
J. Koprowski: Pisarz zapomniany. Argumenty 1978 nr 10.
J. Broda: Wspomnienie o cieszyniaku z wyboru. Głos Ziemi Cieszyńskiej 1981 nr 5.
J. Korzenny: Żarliwy szermierz współpracy czechosłowacko-polskiej. Kalendarz Słowacki”, Ostrawa 1981.
I. Leśniakiewicz: Paweł Hulka-Laskowski. Wieści 1981 nr 29.
A. Woźniak: Kultura robotnicza Żyrardowa we wspomnieniach Pawła Hulki-Laskowskiego. W: Źródła do badań nad kulturą robotniczą Żyrardowa XIX – I połowy XX w. Żyrardów 1981.
E. Hulka-Laskowska: Pan Hulka” – mój ojciec. Stolica 1982 nr 39.
Z. Wolski: Piąty wśród akademików. (O twórczości Pawła Hulki-Laskowskiego). Polityka 1982 nr 23.
J. Ciesonik: Nie tylko jego Żyrardów. Odgłosy 1983 nr 23.
E. Hulka-Laskowska: Fascynacje autora „Mojego Żyrardowa. Stolica 1983 nr 20.
R. Karaś: W obronie Hulki-Laskowskiego: Hebluj, hebluj synu. Przegląd Tygodniowy 1983 nr 17.
M. Szulkin: Paweł Hulka-Laskowski – pisarz i wolnomyśliciel. Człowiek i Światopogląd 1983 nr 10.
Z. Kmieciński: Geniusz-samouk. Twórczość Robotników 1984 nr 7.
R. Karaś: Szkic o Pawle Hulka-Laskowskim. Sumienie pisarza. Argumenty 1985 nr 5, 6.
R. Leszczyński: Żyrardów na życiowym szlaku Pawła Hulki-Laskowskiego. Żyrardowski Rocznik Muzealny 1995 nr 3/4.

J. Hašek: Przygody dobrego wojaka Szwejka

R. Leszczyński: W sprawie polskiego przekładu „Przygód dobrego wojaka Szwejka. Przegląd Humanistyczny 1967 nr 2.