BIO
Urodzony 8 listopada 1923 w Warszawie; syn Romana (Rubina) Cukiera, rzemieślnika, i Ewy z domu Hampel. Uczęszczał do Gimnazjum im. M. Kryńskiego w Warszawie (mała matura). Po wybuchu II wojny światowej przedostał się w listopadzie 1939 na ziemie zajęte przez Związek Socjalistycznych Republik Radzieckich (ZSRR). Wiosną 1940 pracował przy budowie autostrady Lwów-Kijów, a następnie uczęszczał do ukraińskiej szkoły pedagogicznej w Dąbrowicy; w czerwcu 1941 ewakuował się wraz ze szkołą w głąb ZSRR; pracował w sowchozach i kołchozach nad Donem. Powołany do Armii Czerwonej w listopadzie 1941 był krótko w styczniu 1942 na froncie w rejonie Zagłębia Donieckiego, po czym pracował w przy budowie linii kolejowej Angren-Taszkent. W 1942/43 uczęszczał na drugi kurs szkoły pedagogicznej w Samarkandzie. W tym czasie rozpoczął twórczość literacką, pisząc powieść Przed wielką przerwą (nie drukowana). W 1943 pracował fizycznie w fabryce win i przetworów chemicznych w Samarkandzie. Na wiosnę 1944, uzyskawszy skierowanie do Armii Polskiej w ZSRR, wstąpił do formowanego w rejonie Sum na Ukrainie Pierwszego Zapasowego Pułku 2. Armii Wojska Polskiego. W wydawanym przez Wydział Polityczno-Wychowawczy Armii piśmie „Głos Żołnierza” debiutował w lipcu 1944 wierszem Łódź wierna. Po przybyciu w rejon Lublina w sierpniu 1944 kierował grupą estradową Pogotowie Ratunkowe przy Centralnym Domu Żołnierza w Lublinie, pisał humorystyczne monologi (które sam wygłaszał). W listopadzie 1944 został wysłany do 10. Dywizji Piechoty w Rzeszowie, gdzie pełnił funkcję kierownika teatru dywizyjnego, grał i reżyserował. Jako kronikarz tejże Dywizji brał udział w forsowaniu Nysy. Po zakończeniu wojny przebywał w Poznaniu i pracował w redakcji gazety 2. Armii Wojska Polskiego „Orzeł Biały”, w której zamieszczał też liczne felietony w cyklu Starszy Strzelec Wąsik ma głos. Równocześnie zaczął publikować w „Szpilkach” (1946-47). W 1946 ożenił się z Ireną Lebewal, nauczycielką. Od października 1945 pracował w redakcji tygodnika „Żołnierz Polski” w Krakowie, od 1947 w Warszawie. W piśmie tym publikował (m.in. pod pseudonimem Aleksander Żegań) liczne artykuły, recenzje, reportaże, opowiadania i felietony, m.in. w 1952 Rozmówki literackie. Od czerwca 1952 pracował w Domu Wojska Polskiego na stanowisku redaktora audycji dla wojska. W końcu tegoż roku został zwolniony z wojska w stopniu kapitana rezerwy. W 1952 został członkiem Związku Literatów Polskich (ZLP). W 1953-68 współpracował z tygodnikiem „Świat”; tu m.in. w 1953-55 cykl felietonów na tematy sportowe pt. Notatnik zapaleńca. Rozpoczął współpracę z filmem jako autor scenariuszy filmowych. W 1966-68 był wiceprezesem Oddziału Warszawskiego ZLP. W 1966 został członkiem Stowarzyszenia Filmowców Polskich, a w 1967 członkiem Polskiego PEN Clubu. Od 1969 publikował w paryskiej „Kulturze” (pod pseudonimem Korab). W 1970-88 był członkiem Zarządu Sekcji Literackiej Związku Artystów i Kompozytorów Scenicznych (ZAiKS). Za twórczość radiową i telewizyjną otrzymywał nagrody Komitetu do Spraw Radia i Telewizji (1974, 1980, 1990). W styczniu 1976 należał do sygnatariuszy Memoriału 101 wyrażającego protest przeciw projektowanym zmianom w Konstytucji Polskiej Rzeczpospolitej Ludowej. W 1978-80 był ponownie wiceprezesem, a w 1981 prezesem Oddziału Warszawskiego ZLP (do rozwiązania Związku w 1983). W 1989 został członkiem Stowarzyszenia Pisarzy Polskich. W tymże roku otrzymał nagrodę Ministra Kultury i Sztuki I stopnia. W 1997 został członkiem Rady Stowarzyszenia ZAiKS. W 1999 otrzymał nagrodę specjalną ZAiKS-u za całokształt twórczości oraz w uznaniu wieloletniej działalności społecznej na rzecz Stowarzyszenia. Odznaczony Krzyżem Walecznych (1945), Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski (1964). Mieszka w Warszawie.
Twórczość
1. Nikt nie woła. Powieść. Powst. 1956-1957. Druk fragmentów „Tygodnik Kulturalny” 1988. Wyd. osobne Kraków: Wydawnictwo Literackie 1990, 342 s. Por. poz. ↑. [Wyd. 2] Kraków: tamże 1990, 342 s.
2. Kijów, Taszkient, Berlin. Dzieje włóczęgi. „Żołnierz Polski” 1946 nr 38-47, 1947 nr 2-11. Wyd. osobne z przedmową K. Pruszyńskiego: Droga wiodła do Polski ze wszystkich na świecie Norwegii. Katowice: Wydawnictwo Literatura Polska 1947, 312 s. Wyd. nast.: wyd. 2 zmienione (bez podtytułu) Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej 1958; wyd. 3 Warszawa: Nasza Księgarnia 1966.
3. Ziemia dobrej nowiny. [Reportaż]. Warszawa: Wydawnictwo Prasa Wojskowa 1949, 70 s. Wyd. 2 Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej 1951.
4. Druga linia. [Powieść]. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej 1951, 263 s. Wyd. 2 tamże 1953.
Przekłady
czeski
5. Moja kompania. [Opowiadanie]. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej 1951, 52 s. Wyd. nast. tamże: wyd. 2 1953, wyd. 3 1953.
6. Notes lejtnanta Nikaszyna. [Opowiadania]. Warszawa: Nasza Księgarnia 1952, 99 s. Wyd. nast. tamże: wyd. 2 1953, wyd. 3 1954.
Zawartość
Adaptacje
teatralne
7. Płomień na Podhalu. Opowieść o Kostce Napierskim. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej 1952, 98 s. Wyd. 2 tamże 1954.
8. Smolakowo. [Opowiadanie]. Polskie Radio 1952. Wyd. Warszawa: Nasza Księgarnia 1953, 33 s. Wyd. 2 tamże 1955.
9. Waruga nie pojechał. [Opowiadanie]. Polskie Radio 1952. Wyd. Warszawa: Nasza Księgarnia 1953, 61 s. Wyd. 2 tamże 1954.
10. W dziwnym mieście. Powieść. Warszawa: Czytelnik 1954, 379 s.
11. Źrenice jego oczu. [Opowiadanie]. Warszawa: Nasza Księgarnia 1954, 46 s.
12. Bitwa o Kozi Dwór. [Opowiadanie]. Warszawa: Nasza Księgarnia 1955, 78 s. Wyd. nast. tamże: wyd. 2 1959; wyd. 3 rozszerzone 1962, wyd. 4 1983. Por. poz. ↑.
13. Cud z chlebem. Opowiadania. Warszawa: Iskry 1956, 237 s.
Zawartość
Przekłady
czeski
niderlandzki
niemiecki
Adaptacje
telewizyjne
14. Notatnik zapaleńca. [Felietony]. Warszawa: Nasza Księgarnia 1956, 121 s.
15. Skromny chłopiec w haremie. [Reportaże z ZSRR]. Warszawa: Iskry 1957, 172 s.
16. Krzyż Walecznych. Scenariusz filmowy. Ekranizacja 1958.
Nagrody
17. Bicie po twarzy i inne opowiadania. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej 1959, 211 s.
Zawartość
18. Nikt nie woła. Scenariusz filmowy. Ekranizacja 1959. Druk „Dialog” 1960 nr 7 s. 5-39. Por. poz. ↑.
19. Rancho Teksas. Scenariusz filmowy. [Współautor:] W. Berestowski. Ekranizacja 1959.
20. Kwiecień. [Powieść]. „Świat” 1960 nr 32-46. Wyd. osobne: Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej 1960, 287 s. Wyd. nast.: tamże: wyd. 2 1961, wyd. 3 1963, wyd. 4 1965; wyd. 5 Warszawa: Czytelnik 1979; wyd. 6 Warszawa: Ypsylon 2000. Por. poz. ↑.
Nagrody
Przekłady
bułgarski
czeski
Adaptacje
radiowe
21. Więzień i jasnowłosa. [Powieść]. Warszawa: Iskry 1960, 137 s. Wyd. nast. tamże: wyd. 2 1962, wyd. 3 1967.
22. Kwiecień. Scenariusz filmowy. Ekranizacja 1961. Por. poz. ↑.
23. Bitwa o Kozi Dwór. Scenariusz filmowy. Ekranizacja 1962. Por. poz. ↑.
24. Nieznany. Opowiadania. Ministerstwo Obrony Narodowej 1962, 180 s.
Zawartość
25. Autobusy jak żółwie. Scenariusz filmowy. Ekranizacja 1963. Por. poz. ↑.
26. Bokser i śmierć = Boxer a smrt. Scenariusz filmowy. Współautorzy: T. Vichta, P. Solan. Ekranizacja (Czechosłowacka Republika Socjalistyczna) 1963. Por. poz. ↑.
Nagrody
27. Dwa żebra Adama. Scenariusz filmowy. Ekranizacja 1963.
28. Toast. (Scenariusz filmowy). „Dialog” 1963 nr 10 s. 5-38. Ekranizacja pt. Prawo i pięść. 1964. Por. poz. ↑.
29. Krzyż Walecznych. Opowiadania zebrane. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej 1964, 350 s.
Zawartość
30. Nieznany. Scenariusz filmowy. Ekranizacja 1964. Por. poz. ↑.
31. Toast. [Powieść]. „Sztandar Młodych” 1964 nr 177-241. Wyd. osobne Kraków: Wydawnictwo Literackie 1964, 187 s. Wyd. nast. tamże: wyd. 2 1967, wyd. 3 1974. Por. poz. ↑.
Przekłady
niderlandzki
niemiecki
rosyjski
Adaptacje
radiowe
32. Perły i dukaty. Scenariusz telewizyjny. Telewizja Polska 1965.
33. Tadeusz Boy-Żeleński. Scenariusz dokumentalnego filmu telewizyjnego. Telewizja Polska 1966.
34. Teatr Heroda. [Cykl powieściowy]. Warszawa: Czytelnik 1966-1990.
Cz.1. Przed wielką pauzą. 1966, 255 s.
Cz.2. Opór. 1967, 240 s. Wyd. 2 łączne tamże 1982.
Cz. 3. zob. poz. ↑.
35. Opowiadania wybrane. Warszawa: Czytelnik 1967, 526 s.
Zawartość
36. Oko Dajana. [Opowiadania]. Powst. 1969-1971. Pierwodruk „Kultura”, Paryż 1969 nr 6, 1971 nr 5, 1972 nr 9, 10. Wyd. Warszawa: Iskry 1990, 167 s.
Zawartość
Przekłady
francuski
włoski
Adaptacje
telewizyjne
37. Mgiełka. [Opowiadania]. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy 1970, 167 s.
Zawartość
Adaptacje
telewizyjne
Wyd. osobne opowiadania Mgiełka: Warszawa: Wydawnictwo Kama 1994, 72 s. [Wyd. 2] Warszawa: Iskry 2000.
Przekłady
czeski
38. Prawo i pięść. (Sztuka w 3 odsłonach). Warszawa 1970, 40 s. Wkładka do „Kultura i Ty” nr 123. Prapremiera: Grudziądz, Teatr Ziemi Pomorskiej 1984. Por. poz. ↑, ↑.
39. Twarz pokerzysty. Powieść. Warszawa: Czytelnik 1970, 220 s. Wyd. nast.: tamże: wyd. 2 1973, wyd. 3 1977; wyd. 4 Warszawa: Iskry 1990. Por. poz. ↑.
Przekłady
czeski
węgierski
Adaptacje
radiowe
40. Siatka na motyle. [Sztuka w 3 aktach z prologiem]. „Dialog” 1972 nr 12 s. 16-46.
41. Yokohama. [Powieść]. „Literatura” 1972 nr 30-37, 39-40, 42, 1973 nr 1-2, 4. Wyd. osobne Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy 1974, 160 s. Wyd. 2 tamże 1979. Por. poz. ↑.
Przekłady
czeski
niemiecki
słoweński
węgierski
Adaptacje
radiowe
42. Przeciw diabłom i infamisom. [Opowieść]. Warszawa: Ruch 1973-1974.
Adaptacje
radiowe
Cz. 1. W walce z infamisem. 1973, 80 s.
Cz. 2. Z diabłem sprawa. 1973, 91 s.
Cz. 3. Uczeń mistrza Rumianka. 1973, 87 s.
Cz. 4. Miłość do Heleny. 1973, 71 s.
Cz. 5. Człowiek w kajdankach. 1973, 65 s.
Cz. 6. Skarb Mohilanki. 1974, 100 s.
Cz. 7. Miłość Piotra. 1974, 97 s.
Wyd. nast. łączne pt. Przypadki starościca Wolskiego. T. 1-3: wyd. 2 Warszawa: Krajowa Agencja Wydawnicza 1976, 142 + 180 + 158; wyd. 3 tamże 1982. Por. poz. ↑.
43. Twarz pokerzysty. [Utwór dramatyczny]. „Teatr Polskiej Telewizji” 1973 nr 3 s. 37-71. Telewizja Polska 1974. Por. poz. ↑.
44. Bokser i śmierć. Wybór opowiadań. Warszawa: Czytelnik 1975, 599 s.
Zawartość
45. Crimen. Opowieść jarmarczna. Warszawa: Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza 1975, 602 s. Wyd. nast.: wyd. 2 tamże 1982; wyd. 3 Warszawa: Krajowa Agencja Wydawnicza 1987, 366 s; wyd. 3 [właśc. 4] Warszawa: Polonia [1992].
Przekłady
czeski
46. Zagadkowy Arre. Sensacyjna minipowieść wakacyjna. [Warszawa: Nasza Księgarnia] 1977, 36 s. Wkładka do „Płomyka” nr 11/12. Por. poz. ↑.
47. Zakładnik Zet. (Sztuka telewizyjna). „Dialog” 1977 nr 9 s. 45-65. Wystawienie: pt. Okup dla wszystkich. Telewizja Polska 1978. Prapremiera teatralna: Łódź, Teatr im. J. Tuwima 1980.
48. Ja, Michał z Montaigne. [Monografia]. Warszawa: Czytelnik 1978, 438 s. Wyd. nast. tamże: wyd. 2 1980, wyd. 3 1988; [wyd. 4] Warszawa: Prószyński i S-ka 1999. Por. poz. ↑.
Przekłady
czeski
49. W roli głównej Michał z Montaigne. [Utwór dramatyczny]. „Dialog” 1978 nr 4 s. 5-37. Prapremiera pt. Ja, Michał z Montaigne: teatralna: Warszawa, Teatr Polski 1984; telewizyjna: Telewizja Polska 1994. Por. poz. ↑.
50. Zagadkowy Arre. [Powieść]. Warszawa: Nasza Księgarnia 1979, 181 s. [Wyd. 2] Wrocław: Siedmioróg 2000. Por. poz. ↑.
51. Tohu-bohu. [Notatki]. „Miesięcznik Literacki” 1980 nr 1 s. 49-58, nr 9 s. 66-77.
52. Pamiętnik z ogłoszenia. [Utwór dramatyczny]. „Teatr Polskiego Radia” 1981 nr 1 s. 62-84. Polskie Radio 1981.
53. Yokohama. Scenariusz filmowy. Ekranizacja 1981. Por. poz. ↑.
54. Ostrze na ostrze. Scenariusz filmowy. [Współautor:] T. Jedynak. Ekranizacja 1983.
55. Milczące między nami. [Powieść]. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy 1985, 390 s. Wyd. 2 poprawione i uzupełnione Warszawa: Krajowa Agencja Wydawnicza 1988, 353 s. Wyd. 3 Łódź: Parnas 1992. Wyd. 4 nowe Warszawa: Jeden Świat 2004. Por. poz. ↑.
Adaptacje
radiowe
56. Czkawka. Sztuka w 1 akcie. „Dialog” 1986 nr 8 s. 54-64.
57. Nie boję się bezsennych nocy. [Notatki]. Warszawa: Czytelnik 1987, 436 s. Por. poz. ↑, ↑, ↑.
58. Crimen. Scenariusz serialu telewizyjnego na podstawie własnej powieści : J. Hen, H.J. Schoen. Telewizja Polska 1988. Por. poz. ↑.
59. Królewskie sny. Scenariusz serialu telewizyjnego. Telewizja Polska 1988. Por. poz. ↑.
60. Powiernik serc. [Opowiadania]. Kraków: Wydawnictwo Literackie 1988, 254 s.
61. Justyn! Justyn! Sztuka w 3 aktach. „Dialog” 1989 nr 4 s. 7-51. Telewizja Polska 1993.
62. Królewskie sny. [Powieść]. Warszawa: Iskry 1989, 350 s. Por. poz. ↑.
63. Nowolipie. [Wspomnienia]. Warszawa: Iskry 1991, 218 s. Wyd. 2 Łódź: Wydawnictwo Prospero 1991.
Przekłady
niemiecki
włoski
64. Nie boję się bezsennych nocy J. Hen. Z księgi drugiej. [Pamiętniki od 1980]. Warszawa: Polska Oficyna Wydawnicza „BGW” 1992, 328 s. Por. poz. ↑, ↑.
65. Popołudnie kochanków. [Utwór dramatyczny]. Prapremiera: Warszawa, Teatr Polski 1994.
66. Odejście Afrodyty. [Powieść]. Warszawa: „Twój Styl” 1995, 389 s.
67. Najpiękniejsze lata. [Wspomnienia]. Londyn: Aneks 1996, 188 s.
68. Niebo naszych ojców i inne opowiadania. Warszawa: Nakład autora 1997, 285 s.
69. Prawo i pięść. [Powieść]. Izabelin: Świat Literacki 1997, 155 s. Por. poz. ↑, ↑, ↑.
70. Błazen – wielki mąż. Opowieść o Tadeuszu Boyu-Żeleńskim. Warszawa: Iskry 1998, 327 s. Wyd. nast. tamże: 1998, 2002.
71. Błahostka. [Utwór dramatyczny]. Telewizja Polska 2000.
72. Mira L. [Opowiadanie]. Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej 2000, 64 s.
73. Nie boję się bezsennych nocy... z księgi trzeciej. [Pamiętnik]. Warszawa: Czytelnik 2001, 332 s. Zob. poz. ↑, ↑.
74. Mój przyjaciel król. Opowieść o Stanisławie Auguście [Poniatowskim]. Warszawa: Iskry 2003, 541 s.
75. Bruliony Profesora T. [Powieść]. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy 2006, 293 s.
Wybory utworów literackich w przekładach
rosyjski
Przekłady i adaptacje
Prace redakcyjne
Omówienia i recenzje
• Ankieta dla IBL PAN ok. 1952, 1966, 1989, 2004.
