BIO
Urodzony 6 kwietnia 1901 we Lwowie; syn Ignacego Heschelesa i Berty z Lemów. Ukończył VII Gimnazjum we Lwowie, po czym studiował medycynę i filozofię na Uniwersytecie Jana Kazimierza. Debiutował w 1919 wierszem Więzień, ogłoszonym w „Gazecie Porannej i Wieczornej” (nr 4771). W 1919 wstąpił ochotniczo do Wojska Polskiego i brał udział w wojnie polsko-bolszewickiej 1920. Od 1921 pisał teksty kabaretowe dla lwowskich teatrzyków literacko-artystycznych Ul i Bagatela. Po powrocie do Lwowa rozwinął twórczość literacką jako autor tekstów rewiowych, wierszy, fraszek i parodii ogłaszanych w prasie lwowskiej, m.in. w „Szczutku” (1921-25), w „Gazecie Porannej i Wieczornej” (1923-25) i „Gazecie Lwowskiej” (1923-25). W 1925 przeniósł się do Warszawy, gdzie razem z Julianem Tuwimem był do 1931 kierownikiem literackim teatrzyku Qui pro Quo, a w następnych latach kierownikiem literackim kabaretów: Banda (1931-33), Cyganeria Warszawska (1933-34), Wielka Rewia (1934-35), Cyrulik Warszawski (1935-39). Nadto w 1933-34 kierował, założonym przez siebie (razem ze Stefanem Jaraczem i Marią Modzelewską) teatrem Nowa Komedia. Kontynuując twórczość literacką, publikował m.in. w „Cyruliku Warszawskim” (1926-30) i „Wiadomościach Literackich” (1934-39). Był, wraz z Janem Lechoniem, Antonim Słonimskim i Julianem Tuwimem, współautorem corocznych szopek politycznych. Zyskał popularność także jako autor tekstów piosenek (napisał ich łącznie blisko trzy tysiące). Był członkiem Polskiego PEN Clubu. W 1935 przeszedł na katolicyzm. W 1936 ożenił się z Marią Modzelewską, aktorką (rozwód w 1939). Po wybuchu II wojny światowej przedostał się pod koniec września do Rumunii, a następnie na przełomie 1940/41 do Palestyny i Egiptu. Był żołnierzem Samodzielnej Brygady Strzelców Karpackich w stopniu starszego strzelca. Przydzielony do Wydziału Prac Kulturalno-Oświatowych Biura Opieki nad Żołnierzem, prowadził program radiowy oraz Karpacką Czołówkę Teatralną, dla której także pisał teksty propagandowe i rozrywkowe, marsze i piosenki żołnierskie. Publikował utwory w czasopismach Brygady: „Nasze Drogi”, „Gazetka Obozowa”, „Ku wolnej Polsce”. W 1942 został odkomenderowany do Londynu do pracy w Ministerstwie Informacji i Dokumentacji. Współpracował z „Wiadomościami Polskimi” (1941-44), „Dziennikiem Polskim” (1942-43), „Dziennikiem Żołnierza” (1942-43), „Polską Walczącą” (1942-44), a od 1944 z „Dziennikiem Polskim i Dziennikiem Żołnierza”. Po zakończeniu wojny pozostał na emigracji. W 1946 założył w Londynie kabaret Biały Orzeł (White Eagle). Rozpoczął stałą współpracę z tygodnikiem „Wiadomości”; był też członkiem jury nagrody tego pisma. W 1946 ożenił się z Cają Anną Caroll Eric, z pochodzenia Dunką, aktorką. W 1946-53 wspólnie z Tymonem Terleckim był kierownikiem wydawnictw Stowarzyszenia Pisarzy Polskich w Londynie. W 1952-68 współpracował z Rozgłośnią Polską Radia Wolna Europa jako autor cotygodniowego autorskiego programu kabaretowego. Od 1955 prowadził Teatr Literacko-Satyryczny Hemara w Londynie, dla którego pisał rewie i kompozycje muzyczne. Zajmował się też twórczością przekładową z języka angielskiego i z łaciny. Współpracował nadal z „Dziennikiem Polskim i Dziennikiem Żołnierza” (tu m.in. w 1956 cykl reportaży pt. Kablem z Ameryki) i jego dodatkiem pt. „Tydzień Polski” (od 1959), a także z dodatkiem do „Wiadomości” pt. „Na antenie” (od 1962). Za twórczość literacką otrzymał liczne nagrody: w 1959 Związku Pisarzy Polskich na Obczyźnie, w 1962 nagrodę „Wiadomości”, w 1967 „Dziennika Polskiego i Dziennika Żołnierza”, w 1969 Fundacji A. Jurzykowskiego w Nowym Jorku oraz nagrodę im. A. Godlewskiej. Odznaczony przez władze emigracyjne Krzyżem Oficerskim (1966) i Krzyżem Komandorskim (1971) Orderu Polonia Restituta. Zmarł 11 lutego 1972 w Dorking pod Londynem; pochowany na pobliskim cmentarzu w Coldharbour.
Twórczość
1. Dzik i świnia. [Wiersze]. Lwów: Praca 1922, 62 s.
2. Ballada o białym byku. [Wiersze]. Lwów: Nowości 1923, 31 s.
3. Łątki lwowskie. Trzy akty – ludziom na złość. Napisało Pięciu. [Współautorzy:] W. Laudyn, T. Nittman, W. Skalski, J. Zahradnik. Lwów: Nakład „Łątek” 1924, 76 s.
4. A tymczasem pod łóżkiem. Rewia. [Współautor:] J. Tuwim. Prapremiera: Warszawa, Teatr Qui pro Quo 1926.
5. Kiedy panienki idą spać. Rewia. [Współautorzy:] J. Tuwim, [G. Baumritter] A. Włast. Prapremiera: Warszawa, Teatr Qui pro Quo 1926.
6. Moryc. Sztuka sceniczna. [Współautor: J. Brzechwa] Inspicjent Brzeszczot, [J. Tuwim] dr Pietraszek. Prapremiera: Warszawa, Qui pro Quo 1927.
7. Polityczna szopka „Cyrulika Warszawskiego”. [Współautorzy:] J. Lechoń, A. Słonimski. J. Tuwim. Prapremiera: Warszawa, Duża Ziemiańska (Kawiarnia) 1927. Druk „Cyrulik Warszawski” 1927 nr 9-14. Wyd. osobne Warszawa: Nakład „Cyrulika Warszawski” 1927, 63 s.
8. Pstryk. Wielka rewia aktualna. [Współautor: J. Tuwim] Twardzioch. Prapremiera: Warszawa, Qui pro Quo 1927.
9. Czy Anna jest panna. [Scenopis rewii; współautor:] J. Tuwim. Prapremiera: Warszawa, Teatr Qui pro Quo 1928. Druk w: J. Tuwim: Kabaretiana. Warszawa 2002 s. 381-416.
10. Druga szopka polityczna „Cyrulika Warszawskiego”. [Współautorzy:] J. Lechoń, J. Tuwim, A. Słonimski. „Cyrulik Warszawski” 1929 nr 20-21, 24, 30, 37, 39, 46.
11. Dwaj panowie B. (Komedia w 3 aktach). Prapremiera: Warszawa, Teatr Polski 1929. Druk „Dialog” 1982 nr 7 s. 5-45.
12. MSZ, czyli pamiętaj o mnie. [Współautor:] J. Tuwim. Prapremiera: Warszawa, Teatr Qui pro Quo 1929.
13. Dokoła Bartel. Rewia. [Współautor:] J. Tuwim. Prapremiera: Warszawa, Teatr Qui pro Quo 1930.
14. Parada gwiazd. Rewia w 2 aktach 20 obrazach. [Współautorzy: A. Słonimski] Prorok, [Lec Stanisław Jerzy] Stach, [G. Baumritter] A. Włast. Prapremiera: Warszawa, Teatr Morskie Oko 1930.
15. Szopka polityczna 1930. [Współautorzy:] J. Lechoń, A. Słonimski, J. Tuwim. Prapremiera: Warszawa, Teatr Colosseum 1930. Druk „Cyrulik Warszawski” 1930 nr 10-16. Wyd. osobne Warszawa: Nakład „Cyrulika Warszawskiego” 1930, 63 s.
16. [Piosenki do:] Piękna Galatea. Opera komiczna w 3 aktach. Libretto i numery satyryczne: J. Tuwim. [Muzyka:] E. von Suppé. Prapremiera: Warszawa, Teatr Banda 1931.
17. Szopka polityczna 1931. [Współautorzy:] J. Lechoń i J. Tuwim przy współudziale K. [I.] Gałczyńskiego, J. Paczkowskiego i Ś. Karpińskiego. Prapremiera: Warszawa, Teatr Colosseum 1931. Wyd. osobne Warszawa: J. Dąb 1931, 70 s.
18. Firma. (Komedia w 3 aktach). Prapremiera: Warszawa, Teatr Nowa Komedia 1933.
Przekłady
słowacki
węgierski
Adaptacje
radiowe
19. Zjazd gwiazd. Wielka rewia w 25 obrazach. [Współautorzy: A. Słonimski] Prorok, J. Tuwim, [G.Baumritter] A. Włast. Prapremiera: Warszawa, Teatr Rex 1933.
20. Szukamy gwiazdy. Wielka rewia w 20 obrazach. [Współautor: G. Baumritter] A. Włast. Prapremiera: Warszawa, Teatr Rewia 1934.
21. To warto zobaczyć. [Rewia]. [Współautorzy:] J. Tuwim, [G. Baumritter] A. Włast. Prapremiera: Warszawa, Teatr Wielka Rewia (Operetka Warszawska) 1934.
22. W starej Bandzie diabeł pali. Rewia w 18 obrazach z prologiem. [Współautorzy:] B. Horowitz, A. Słonimski, [J. Tuwim] dr Pietraszek. Prapremiera: Warszawa, Zespół Bandy w kinie Hollywood 1934.
23. ABC miłości. Scenariusz filmowy wg pomysłu I. Plater-Zyberka. Ekranizacja 1935.
24. Pod włos. [Rewia]. [Współautorzy:] J. Tuwim, E. Szlechter. Prapremiera: Warszawa, Cyrulik Warszawski 1935.
25. Warszawa w kwiatach. Wielka rewia majowa w 14 obrazach. [Współautorzy:] F. Járosy, J. Jurandot, E. Schlechter, K. Tom, J. Tuwim, K. Wiehler. Prapremiera: Warszawa, Teatr Qui pro Quo 1935.
26. Kariera Alfa Omegi. (Wodewil satyryczno-polityczny w 3 aktach). [Współautor:] J. Tuwim. Prapremiera: Warszawa, Cyrulik Warszawski 1936; inne wystawienie: Teatr Mały 1936. Wyd. z rękopisu i wstęp: J. Sieradzki. „Dialog” 1978 nr 11 s. 44-83.
Przekłady
rosyjski
27. Koń trojański. [Wiersze]. [Warszawa:] J. Przeworski 1936 [właśc.1935], 191 s.
28. Ogród rozkoszy, 6. program. [Rewia; współautor:] A. Słonimski. Prapremiera: Warszawa, Cyrulik Warszawski 1936.
29. Cabaretissimo. Karnawał literacki w 14 obrazach. [Rewia; współautorzy:] A. Słonimski, J. Tuwim. Prapremiera: Warszawa, Cyrulik Warszawski 1937.
30. Kochajmy zwierzęta. Rewia świąteczna. [Współautorzy:] J. Jurandot, A. Minkiewicz, J. Wittlin. Prapremiera: Warszawa, Cyrulik Warszawski 1938.
31. Przy zamkniętych drzwiach. Rewia satyryczna w 21 obrazach. [Współautorzy:] J. Jurandot, Ś. Karpiński, A. Słonimski. Prapremiera: Warszawa, Teatr Cyrulik Warszawski 1938.
32. Orzeł czy reszka. Wielka rewia w 20 obrazach. [Współautorzy:] J. Jurandot, W. Szlengel, T. Wittlin, [G. Baumritter] A. Włast. Prapremiera: Warszawa, Teatr Ali-Baba 1939.
33. Pakty i fakty. Rewia polityczna. [Współautorzy:] [G. Baumritter] A. Włast, J. Jurandot, J. Tuwim. Prapremiera: Warszawa, Teatr Ali Baba 1939.
34. Sezonie, otwórz się. Rewia w 20 obrazach. [Współautorzy: J. Brzechwa] Szerszeń, J. Jurandot, W. Szlengel, [J. Tuwim] dr Pietraszek, T. Wittlin, [G. Baumritter] A. Włast. Prapremiera: Warszawa, Teatr Ali-Baba 1939.
35. Strachy na Lachy. Rewia. [Współautorzy:] W. Szlengel, E. Szlechter, T. Wittlin. Prapremiera: Warszawa, Małe Qui pro Quo 1939.
36. Cztery wiersze. Bukareszt: Polska Young Men's Christian Association 1940, powielone.
37. Kukułczy portret Rydza. Tragiczne oskarżenie poety pod adresem „drugiego marszałka”. [Bukareszt: Polska Young Men's Christian Association 1940], [2] k.
Zawartość
38. Hallo, tu radio Warszawa. [Rewia]. Prapremiera: Bliski Wschód, Czołówka Karpacka 1941.
39. Ich pięciu, Prokopieni i pies. [Rewia]. Prapremiera: Bliski Wschód, Czołówka Karpacka 1941.
40. Cud biednych ludzi. (Sztuka w 5 obrazach). „Nowa Polska”, Londyn 1942 t. 1 z. 2 s. 217-224, z. 3 s. 289-302, z. 4/5 s. 399-417. Przedruk zob. poz. ↑.
Przekłady
angielski
francuski
41. Dwie Ziemie Święte. [Wiersze]. London: King and Staples 1942, 46 s. Wyd. 2 powiększone London: Rolls 1945.
42. Adolf Wielki. Pamflet i dygresje. London: M. I. Kolin 1943, 50 s.
Zawartość
Przekłady
angielski
43. Marchewka. Pamiętnik satyryczny. [Wiersze]. London: M. I. Kolin 1943, 132 s. Wyd. 2 London: Orbis 1947.
44. Dług honorowy. Sztuka popularna w 3 aktach. [Londyn]: Wydział Prac Kulturowo–Oświatowych Biura Opieki nad Żołnierzem Ministerstwa Obrony Narodowej 1944, 48 s. Prapremiera: Edynburg, Teatr Amatorski 1951.
45. Polish-English literary bonds. Jerusalem: Polish Club of Friends of Britain [ok. 1944], 5 s., powielone.
46. Lata londyńskie. [Wiersze]. Londyn: Stowarzyszenie Pisarzy Polskich 1946, 43 s.
47. Pisanki. [Poemat oraz wzory pisanek polskich]. Londyn: Światowy Związek Polaków z Zagranicy 1946, 30 s. Wyd. nast. [B. m.:] Polska Young Men's Christian Association w Niemczech 1955, powielone.
48. Satyry patetyczne. [Wiersze]. Londyn: Klub Orła Białego 1947, 51 s. Wyd. nast. Warszawa: Recto 1990.
49. Bywalec. [Rewia]. Prapremiera: Londyn, Teatr Hemara 1950.
50. Kroki na schodach. [Rewia]. Prapremiera: Londyn, Teatr Polski Związku Artystów Scen Polskich 1950. Przedruk zob. poz. ↑.
51. Paweł i Gaweł. [Rewia]. Prapremiera: Londyn, Teatr Hemara 1950.
52. Róg obfitości. [Rewia]. Prapremiera: Londyn, Teatr Hemara 1950.
53. Gołąbek niepokoju. [Rewia]. Prapremiera: Londyn, Teatr Hemara 1951.
54. Na miękko. [Rewia]. Prapremiera: Londyn, Teatr Hemara 1951.
55. Strach na wróble. [Rewia]. Prapremiera: Londyn, Teatr Hemara 1951.
56. Trzynastka. [Rewia]. Prapremiera: Londyn, Teatr Hemara 1951.
57. „Lost prosperity”. [Rewia]. Prapremiera: Londyn, Teatr Hemara 1952.
58. Sen nocy letniej. [Rewia]. Prapremiera: Londyn, Teatr Hemara 1952.
59. Nasz Everest. [Rewia]. Prapremiera: Londyn, Teatr Hemara 1953.
60. Ostatni bal. [Rewia]. Prapremiera: Londyn, Teatr Hemara 1953.
61. Fraszkopis. [Utwór dramatyczny o I. Krasickim]. [Tunbridge Wells:] Oficyna Poetów i Malarzy 1954, 20 k.
62. Grosz nic nie wskóra. [Rewia]. Prapremiera: Londyn, Teatr Hemara 1954.
63. Intermezzo noworoczne. [Rewia]. Prapremiera: Londyn, Teatr Hemara 1955.
64. Ośmiu z Puszczyka. [Rewia]. Prapremiera: Londyn, Teatr Hemara 1955.
65. Siedem lat chudych. [Wiersze]. New York: Roy 1955, 399 s.
66. Dom otwarty. [Utwór dramatyczny]. Prapremiera: Londyn, Teatr Ognisko 1957.
67. Goście mile widziani. [Utwór dramatyczny]. Prapremiera: Londyn, Teatr Ognisko 1957.
68. Skandal w Hollywood. [Utwór dramatyczny]. Prapremiera: Szczecin, Teatr Polski 1957.
69. Księżyc do wynajęcia. [Utwór dramatyczny]. Prapremiera: Londyn, Teatr Ref-Rena 1959.
70. Dzwony z Czeremoszy. [Utwór dramatyczny]. Prapremiera: Londyn, Teatr Polski Związku Artystów Scen Polskich 1962. Przedruk zob. poz. ↑.
71. Im dalej w las. Wiersze. Londyn: Polska Fundacja Kulturalna 1963, 155 s. Wyd. 2 tamże 1968.
72. Wieczór autorski. [Utwór dramatyczny]. Prapremiera: Londyn, Teatr Polski 1965.
73. Pierwiastek z minus jeden czyli Najpiękniejszy dzień w życiu. [Utwór dramatyczny]. Prapremiera: Londyn, Teatr Polski Związku Artystów Scen Polskich 1966. Druk w: Polski dramat emigracyjny 1939-1969. Poznań 1993 s. 719-769. Przedruk zob. poz. ↑.
74. Awantury w rodzinie. Książki, książki, książki. Autorzy. Aktorzy. Przedstawienia w teatrze. Przemówienia. Zagajenia. Pożegnania z przyjaciółmi. Wspomnienia. Notatki. Kable z Ameryki. Świstki z podróży. Kłótnie. Dąsy. Spory. Pretensje. Przeprosiny. Przez 25 lat. Londyn: Polska Fundacja Kulturalna 1967, 400 s. Wyd. nast.: [wyd. 2] Londyn: Polska Fundacja Kulturalna 1994; wyd. 2 [!] pt. Awantury rodzinne. Londyn: Caldra House 1994.
75. Piękna Lucynda. [Utwór dramatyczny]. Prapremiera: Londyn, Teatr Polski Związku Artystów Scen Polskich 1967. Przedruk zob. poz. ↑.
76. Rzeź Pragi. Wiersze mówione do kraju przez Radio Wolnej Europy, lipiec, sierpień, wrzesień 1968. Londyn: B. K. Press 1968, 62 s.
77. Ściana płaczu. [Wiersze]. Londyn: B. K. Press 1968, 39 s.
78. Ściana uśmiechu. [Wiersze]. Londyn: B. K. Press 1968, 51 s.
79. Chlib kulikowski. Wiersze, satyry, piosenki. Londyn: Polska Fundacja Kulturalna 1971, 192 s. Wyd. nast. z podtytułem: Wiersze, satyry, piosenki. Tylko dla Lwowian. Warszawa: Oficyna Wydawnicza Maj 1990; wyd. 2 [właśc. 3] Londyn: Polska Fundacja Kulturalna 2000.
80. Wiersze staroświeckie. Elegie, wiersze wznowione, przygodne przekłady, zodiak wróżebny, 24 fraszki na serio, wiersze ostatnie. Londyn: Oficyna Poetów i Malarzy 1971, 124 s.
81. Perły kabaretu Hemara. Strofy łączące teksty Hemara: E. Chudzyński. Prapremiera: Londyn, Teatr Polski Związku Artystów Scen Polskich 1980.
82. Liryki, satyry, fraszki. Zebrała W. Majewska. Przedmowa: A. Czułowski. Londyn: Polska Fundacja Kulturalna Aneks 1988, X, 366 s. Wyd. nast. tamże 1990.
83. Ryszard Marek Groński przedstawia – Kabaret Hemara. Warszawa: Polskie Towarzystwo Wydawców Książek 1989, 213 s.
Zawartość
84. Kalendarz Mariana Hemara. Londyn: Polska Fundacja Kulturalna [1990?], 14 s.
85. „Kiedy znów zakwitną białe bzy”. Utwory wybrane. Wybór i posłowie: T. Szymański. Kraków: Wydawnictwo Literackie 1991, 399 s.
Zawartość
86. Pięć sztuk scenicznych. Przedmowa: A. Wołek. Londyn: Polska Fundacja Kulturalna 1994, XVI, 301 s.
Zawartość
87. Za dawno, za dobrze się znamy... Piosenki i skecze. Do druku przygotowała W. Majewska, A. Mieszkowska. Londyn: Polska Fundacja Kulturalna 1997, 327 s.
88. Dom jest daleko, Polska wciąż jest blisko. Wybór wierszy i piosenek. Wybór i układ: A.K. Kunert. Warszawa: Świat Książki 2000, 269 s.
89. Moja przekora. Satyry polityczne z lat 1943-1971. Wybór i oprac.: A.K. Kunert. Kraków: Wydawnictwo Literackie 2001, 243 s.
90. Poezje zebrane. Wrzesień 1939 – maj 1945. Oprac. [i wstęp:] A.K. Kunert. Łomianki: LTW 2006, 543 s.